TOM 9: ROZDZIAŁ VI

W KTÓRYM MÓWI SIĘ DUŻO W EUROPIE O MILLECIE I VELAZQUEZIE

Teraz, kiedy impresyonizm barw pierwotnych, zasadniczych, śród gorzkiej walki głosił Europie swe wielkie objawienie, płynęły obok siebie dwa całkowicie wypełniające się prądy malarskie.

Natchniona geniuszem Milleta, powstała szkoła „Realistów plain-airu“, którzy sztukę swą poświęcili malowaniu życia ludu na otwartem powietrzu. JULES BRETON (1827 do 1905) malował, jak mawiał Millet, zbyt ładniutkie dziewczęta wiejskie, aby mogły przebywać w swych wioskach. LÉON LHERMITTE albo L’HERMITTE, urodzony w Mont-Saint-Père 31 lipca 1844 r., dostojnością obdarzał swych ludzi pracy, przedstawiając nam realizm życia żniwiarzy i gospodarzy wiejskich. Później, w swoich impresyach życia wiejskiego, zaczął się nieco posługiwać kolorami zasadniczymi. Mniej więcej w okresie Milleta wystąpili na widownię: ROSA BONHEUR (1822 - 1899), która z wybitną sztuką malowała zwierzęta, EMIL BRETON, AUGUSTE BOULARD i CAZIN.

CAZIN
(1841 - 1901)

JEAN CHARLES CAZIN lubował się w księżycowych nocach wybrzeży morskich i w chatach rybackich Francyi północnej. Urodzony w pobliżu Samer, w okolicy Boulogne, jako syn majętnego lekarza, uczył się tajemnic sztuki w Paryżu, u Boiscaudron’a, nauczyciela Rodina (1840) i L’Hermitte’a. Ożenił się wcześnie z kobietą, również artystką. Wystawił po raz pierwszy w Salonie z r. 1865, wybijać się zaczął około r. 1876, w pierwszych szeregach zaś stanął około r. 1887.

Powstała też znamienita grupa Holendrów, wychowana również na wizyi Barbizońskiej.

ISRAELS
(1827 - 1911)

W Holandyi JOSEPH ISRAELS podjął sztandar rewelacyi Milletowskiej w połączeniu z wizyą Rembrandta. Urodzony w Groningen w Holandyi 27 stycznia 1827, Israels poświęcił długie swe życie malowaniu życia ludowego.

Z Akademii amsterdamskiej pod kierunkiem Peinemena (1809 - 1861) i z pracowni Krusemana (1786 - 1868) udał się do Paryża i pracował tutaj u Picota (1786 - 1868) i Henryka Scheffera (1798 - 1861). Na wystawie powszechnej w r. 1855 w Paryżu zwrócił na siebie uwagę obrazem historycznym, Wilhelmem Orańskim. Zdaje się, że potem objawiła mu się właściwa jego droga, ponieważ w r. 1857, będąc w Katwyk, namalował i posłał do Salonu Dzieci morza i Wieczór na wybrzeżu. Legię honorową otrzymał w r. 1867, w roku powstania jego Przytuliska sierot w Katwyk. Sztuka Israelsa zajmuje się głębokiemi wzruszeniami człowieka; nawet krajobraz jest tylko akompaniamentem w przedstawianiu ludzi. Israels zużył wszystkie swe siły na wyrażenie duchowego znaczenia życia ludu. Jeżeli czasami przeholowuje w patosie, to przecież ostatecznie patos jego jest szczery.

Współczesna sztuka holenderska wychowała się w Paryżu; Henley - mojem zdaniem - wyraził się bardzo zręcznie, mówiąc, że malarze holenderscy „przeczytali Constable’a w przekładzie francuskim". Mają oni jednak subtelność koloru i własną subtelność wyrazu.

DAWID ADOLF KONSTANTY ARTZ (1837 - 1890) urodzony w Hadze, był uczniem Akademii amsterdamskiej, następnie udał się do Paryża i pracował tam pod rozmaitymi artystami lat osiem, tj. do r. 1874. Najlepsze jego dzieło to Przytulisko sierot w Katwyk, Chaude Journée (Gorący dzień) i Moment Propice (Szczęśliwa chwila). Talent swój poświęcił przedstawianiu charakteru i uczuć własnego ludu, nie próbując głębszych i posępniejszych tonów Israelsa.

ALBERT NEUHUYS (1844), urodzony w Utrechcie, uczył się tamże u Gisberta de Craayvangera; wstąpił na cztery lata do Akademii w Antwerpii i rozwinął linie Israelsa w kierunku bardziej pogodnym.

BERNARD JAN BLOMMERS (1845), urodzony w Hadze, uczył się w Akademii haskiej pod Koelmanem (1820 - 1857), dużo swej wizyi zawdzięcza Israelsowi i wielkim Holendrom czasów minionych.

MESDAG
(1831 - …)

HENDRICK WILLEM MESDAG, ur. 1831 w Groningen jako syn bogatych rodziców, malować zaczął, mając lat trzydzieści i pięć; uczył się u Roelofa w Brukseli, a także Alma Tadema udzielał mu lekcyi. Szybko jednak i pewnie wysunął się na czoło. Jest malarzem morza i ciężkiej łodzi holenderskiej, toczącej się po wodach.

MAUVE
(1838 - 1888)

ANTON MAUVE, urodzony w Zaandam, uczył się u Van Osa. Subtelna jego wizya chwytała połysk szaro-zielonych, srebrnych i bladobłękitnych barw Holandyi, i to z niezwykłem poczuciem; szybki, zręczny jego pendzel wyrażał z rzadką mocą wszelkie subtelności w malarstwie olejnem i akwarelowem.

RODZINA MARISÓW
Pewnemu malarzowi w Hadze urodziło się trzech synów, trzech braci Marisów, którzy wszyscy głośne jako malarze zdobyli sobie imię.

JACOBUS MARIS
(1837 - 1899)

JACOBUS MARIS, najstarszy z braci Marisów i artysta z nich największy, urodzony w Hadze, uczył się nasamprzód u ojca, następnie w Akademii antwerpskiej, skąd, 1865 udawszy się do Paryża, wstąpił do pracowni Edwarda Héberta. Pierwszym jego obrazem, wystawionym w Salonie z r. 1886, była Dziewczynka włoska; nastąpiły po niej takie rzeczy jak Kobieta przy robótce i Chore dziecko; niebawem jednak poświęcił się krajobrazowi i na tem polu, obrazami olejnymi i akwarelami głośne zyskał sobie imię, od czasu do czasu wznosząc się na wysokie szczyty, krzepki w technice i szeroki w kompozycyi. Opanował ruchy obłoków, ich światła i cienie, falowanie powietrza, tajemnicę przestworza.

MATHYS MARIS
(1839 - …)

MATHYS MARIS, podobnie jak brat, urodzony w Hadze, udał się z pracowni ojca do Akademii antwerpskiej, stąd w r. 1867 do Paryża, do Héberta i do Szkoły Sztuk Pięknych. Po dziesięciu latach zjawił się w Londynie i tutaj też osiadł. Mathys Maris boi się publiczności, albo nią gardzi. Człowiek o wyobraźni poetyckiej, skłonny do chorobliwości, maluje sny. Melancholijne pojęcie życia wyraża z dystynkcyą, oderwana jego wyobraźnia jest zjawiskiem jak gdyby z czarodziejskiego świata elfów. Daje liryczny wyraz marzeniom romantycznym, pozbawionym uczuć pozytywnych, mającym w sobie coś pozaziemskiego. Obdarzony delikatnem poczuciem kolorów, snuje swą magiczną, błękitno-złotą przędzę.

WILLEM MARIS
(1843 - 1910)

WILLEM MARIS, tak samo jak i bracia urodzony w Hadze, kształcił się u ojca, aby, odmiennie od tamtych, nie ruszać się z miejsca i sztukę swą uprawiać w ojczyźnie. „Srebrny“ Maris, najmłodszy z trzech braci, jest malarzem trzód, śrzeżogi i słońca, rozkoszującym się grą światła śród liści drzew i spokojnymi nurtami rzek. Lubi trawą porosłe obszary z błąkającemi się po nich, lub spoczywającemi trzodami w spiekocie południowego słońca.

Atoli człowiekiem wielkiego geniuszu, którego Millet do nieśmiertelnych natchnął arcydzieł, jest belgijski rzeźbiarz, CONSTANTIN MEUNIER. W rękach jego pochodnia Milleta pełnym rozgorzała płomieniem. Ale nim pochodnia ta rozpaliła się na dobre, wyglądała, jak gdyby zanurzono ją w wązkim strumieniu fotograficznego realizmu Bastien-Lepage’a.

REALISTYCZNY SZARY PLAIN-AIR SIÓDMEGO LAT DZIESIĄTKA

BASTIEN LEPAGE
(1848 - 1884)

Urodzony w Damvillers, jako syn wieśniaka, Bastien Lepage dostał się pod urok Milleta. BASTIEN LEPAGE uprawiał swą sztukę na wolnem powietrzu, jednakże bez geniuszu i epickich talentów Milleta. Pole siana wywarło wrażenie i rozgłosiło imię artysty. Joanna d’Arc słuchająca głosów nadziemskich jest wyrazem religijnej prostoty francuskiego ludu. Na nieszczęście Bastien-Lepage porzucił drogę tę dla rozległej uprawy malarstwa fotograficznego, nie tylko w ojczyźnie, ale i w Anglii.

Młoda Rosyanka, przedwczesną zmarła śmiercią, MARYA BASZKIRCZEWA (1860 - 1884), uczenica Bastien-Lepage’a, zasłynęła bardziej swym „Dziennikiem“, aniżeli usiłowaniami w malarstwie.

AKADEMIZM HISZPAŃSKI SIÓDMEGO LAT DZIESIĄTKA

BONNAT
(1833 - …)

Kiedy Manet interesował się Hiszpanami, malarz, nazwiskiem Leon Bonnat, ulegał silnemu wpływowi potężnego światłocienia Tenebrozów, a szczególnie Ribery. LÉON BONNAT z Bayonne oparł swój styl na Rembrandcie i Riberze, jakkolwiek uczył się u COGNIETA. Ale właśnie w obrazie historycznym, w słynnem, a mocno ganionem Ścięciu św. Dyonizego w Panteonie, zniewala naszą uwagę krzepkością swego talentu, jakkolwiek realizm jego lubuje się w krwi. W malarstwie portretowem Bonnat należy do klasy artystów oficyalnych.

Tymczasem znaleźli się w mieście Hals i Velazquez, zakorzenił się też wybitny ich realizm, stwarzając kilku malarzy, dzielnych pod względem techniki.

ROYBET
(1840 - …)

FERDINAND ROYBET, ur. w Uzes, rozpoczął jako rytownik, uczył się u Viberta w Londynie, uzyskał 1866 medal w Salonie. Jął się malarstwa historyczno-anegdotycznego pod wpływem Meissoniera, posługując się barwami wesołemi, jasnemi, doszedł też do popularności dzięki akademickim efektom w kolorach jasnych według Halsa i Velazqueza.

CAROLUS DURAN
(1837 - …)

Urodzony w Lille 4 lipca 1837, Charles Auguste Emile Durand, albo, jak wolał się nazywać, CAROLUS DURAN, będący pod silnym wpływem Velazqueza, rozpoczął świetną karyerę od realistycznego impresyonizmu bryłowego, wymalowawszy słynny, mistrzowski portret żony, znany jako Dama z rękawiczką (1869), obraz, w którym przemaga wpływ Maneta. Wróciwszy 1866 z Włoch do Francyi, udał się później do Hiszpanii, następnie do Anglii, gdzie w roku 1869 wywołał sensacyę swą Damą z rękawiczką. Piękny jego portret małego dziecka w kolorach czerwonych, zwany, zdaje mi się, Beppino, z dobrego pochodzi okresu. Atoli sztuka jego szybko popadła w konwencyonalizm, a pluszowe portyery za dużo wprowadziły wełny w jego portrety. Duran świetnym był nauczycielem, między innemi Sargent dużo zawdzięcza jego nauce. Był modnym malarzem plutokracyi.

LOUIS METTLING, ur. 1847 w Dijon z rodziców angielskich, był jednak Francuzem z nauki i wizyi. Wnikał w tajemnice sztuki w École des Beaux-Arts (w Szkole Sztuk Pięknych w Paryżu), jako uczeń Cabanela; zaczął rychło wystawiać w Salonie, opierając technikę swą na Velazquezie.

Poza tym ruchem w zainteresowaniu się światłem w technice i stylu, działało kilku innych malarzy; najświetniejszym z nich był CHAPLIN (1825 - 1891), który portrety i wizerunki kobiecego świata francuskiego z wykwintną malował gracyą i mistrzowską pewnością w rytmie i w własnym, oryginalnym wyrazie, subtelnie oddając zamierzone nastroje.