TOM 5: ROZDZIAŁ XXII

O MĘŻACH POŚLEDNIEJSZEGO GATUNKU, JAKIMI BYLI HOLENDERSCY, POD WPŁYWAMI WŁOSKIMI POZOSTAJĄCY MALARZE SCEN PASTERSKICH I KRAJOBRAZOWYCH

Podróż do Włoch była chwilowym celem niejednego Holendra. I oto udawali się do Włoch rozmaici malarze scen pasterskich i przynosili stamtąd sceneryę włoską z ruinami włoskiemi, umieszczanemi na płaszczyznach holenderskich, zaludniając je pasterzami i pasterkami holenderskiemi z ich stadem i trzodą.

ASSELYN
1610—1660
Najpierwszym tego rodzaju podróżnikiem był Jan Asselyn. Urodzony w Diepen pod Amsterdamem r. 1610, został uczniem Esaiasa van de Velde i Jana Mielą, a potem, udawszy się do Włoch, bawił tam od r. 1630 do 1645. Luwr posiada cztery jego utwory, Amsterdam rzecz dobrą, z wielką ruiną na froncie, z chłopami, osłami i mułami, z mostem w środku i błękitnemi górami w głębi. Jego stada u brodu, wędrowcy przy promach i jego monachijska Ruina zamku, to najlepsze okazy jego sztuki. Zmarł w roku 1660.

VAN DER DOES
1623—1673
Jakób Van Der Does, urodzony w Amsterdamie 1623, uczeń Moeyaerta, przybywszy do Rzymu, dostał się do pracowni Pietera van Laera. Malował pejzaże włoskie lub w duchu włoskim, znaczny posiadające urok; częstokroć umieszczał na nich niezwykle dobre owce i kozy. Ożenił się w Haarlemie 1650, zmarł w Hadze 1673. 

BERCHEM
1620—1683
Nlcholas albo Claes Pletersz Berchem, urodzony w Haarlemie, był nasłynniejszym z tej grupy włoszczyznę uprawiających malarzy holenderskich. Uczeń rozmaitych artystów, pomiędzy nimi Jana Babtysty Weenixa, rychło przyszedł do znaczenia. Udawszy się do Włoch, przejął się stylem włoskim w krajobrazie i postaciach. Posiada znaczne zdolności poetyckie i lubuje się w radosnej słoneczności nieba. Subtelny rysownik, obdarzony zmysłem układu rzeczy, wykonywał zręczną, uduchowioną sztukę. Umieszczając pasterzy i pasterki w pozie włoskiej, doszedł do kunsztu w malowaniu stad i trzód. Nieustanne napieranie żądnej pieniędzy małżonki zmuszało go do pośpiechu w produkcyi. Dzieła jego posiada przeważna część wielkich galeryi. Malował postacie ludzkie i zwierzęta na krajobrazach Ruysdaela i Hobbemy, Jana Weisa, Verbooma i Moucherona. Oświetlenie jego przypomina bardzo sztukę Cuypa. Był mistrzem w obrazkach eleganckich. Był też dobrym rytownikiem; jego rysunki są przedziwne. Zmarł w Amsterdamie 1683. Do naśladowców Berchema należeli Abraham Begyn i J. F. Solemaker.

DU JARDIN
1622—1678
Karel Du Jardin był podobno uczniem Berchema, prawdopodobnie jednak wpływał na niego Paweł Potter. Wcześnie udawszy się do Rzymu, przejął się stylem włoskim. Powróciwszy do Holandyi, wstąpił do cechu w Hadze 1656; stąd przeniósł się do Amsterdamu 1658, gdzie się osiedlił i pracował do r. 1669, ażeby znowu powrócić do Włoch i umrzeć w Wenecyi 1678. Malował dużo na tematy Berchema, a także i portrety. Oddawał się przyjemnościom życia, tak, że dzieła jego nie są zbyt liczne. Obfituje w nie Luwr. Był także rytownikiem. Naśladowcami Du Jardina byli: Wlllem Reyn, uczeń Berchema, który wstąpił do cechu w Haarlemie 1646, gdzie też żył do roku 1693, — i Henrick Mommers, urodzony w Harlemie 1623, zmarły tamże 1697.

JAN BAPTYSTA WEENIX
1621—1660
Jan Baptysta Weenix wstępuje niejednokrotnie na wysoki szczebel w scenach z życia pasterskiego i w malowaniu zwierząt; oświetlenie jego bywa też często subtelne. Malował również wybrzeża morskie. Ma wybitną wizyę włoską.

THOMAS WYCK
Tomasz Wyck, urodzony w Beverwyck, wstąpił do cechu haarlemskiego 1642; zmarł w Haarlemie 19 sierpnia 1677. Sztuka jego świadczy, że zwiedził Włochy. Skłaniał się raczej ku malowaniu Alchemistów i Wybrzeży morskich; starożytne fontanny z piorącemi przy nich kobietami i porty morskie to ulubione jego tematy. Był także rytownikiem. 

LINGELBACH
1623—1674
Johann Lingelbach, ur. w Frankfurcie nad Menem, udał się w młodych latach do Włoch, skąd wróciwszy do Amsterdamu, uległ wpływowi Wynantsa; malował też niejednokrotnie ludzi i zwierzęta na jego krajobrazach. Poddał się także urokowi Wouvermana, którego naśladował. Galerya Narodowa ma jego Sprzęt siana (1661). Malował także włoskie osterje, szkoły jazdy, targowiska jarzyn i tym podobne. Zmarł w Amsterdamie.

Jan Van Der Meer De Jonge, ur. w Haarlemie 1656, był dobrym malarzem owiec, zajmujących główne miejsce, na jego krajobrazach. Ożenił się z siostrą malarza Cornelisa Dusarta w r. 1683. Zmarł w Haarlemie 1705.

Simon Van Der Does (1653—1717) ma wizyę głęboką. W stosunku do krajobrazu główniejszą rolę w jego dziele odgrywają figury — trzoda z dziewczyną i pasterzem wśród pejzażu; malował dojenie krów z bykiem na przedzie (1712), matkę z dzieckiem i tym podobne.

MOUCHERON
1633—1686
Frederick Moucheron, ur. w Emden, został uczniem Asselyna. Był w Paryżu, — następnie, wróciwszy do kraju, osiedlił się w Amsterdamie, gdzie też umarł. Wymyślał scenerye włoskie; zwierzęta i figury na nich malowali Helmbrecker, Adriaen van de Velde i Lingelbach.

Isaac Moucheron, ur. w Amsterdamie 1670, zmarł tamże 1744, — był uczniem i naśladowcą ojca, Fryderyka Moucherona.

Herman Van Swanevelt, ur. w Woerden (w Holandyi) około r. 1600, zmarły 1655, przybył w młodych latach do Rzymu i stał się uczniem Claude Lorraina. Nazywano go „Pustelnikiem”. Od Lorraina wziął dużo zmysłu kompozycyjnego i poczucia powietrznej jasności. Hampton Court ma trzy jego utwory. Był również bardzo znanym rytownikiem. 

HACKAERT
1629—1699
Kto uczył Jana Hackaerta, niewiadomo. Znaną przecież jest rzeczą, że w młodych latach bawił w Niemczech i Szwajcaryi. Stąd pochodzą góry na jego krajobrazach. W swoim żywiole był jednak śród puszcz, otaczających Hagę, z światłem słonecznem, połyskującem na polanach. A. van Ostade i Lingelbach malowali figury dla niego, gdy on polował po puszczy. Malował także dużo dekoracyi dla mieszkań.

Bartholomaeus Breenberg (1620?—1663?) wzorował styl swój na Poelembergu. Był we Włoszech. Malował obrazy religijne i małe krajobrazy z ruinami rzymskiemi. Wprowadzał zwaliska, gdzie tylko się dało. Drezno i Luwr mają jego dzieła.

JAN BOTH
1610?—1652
Jan Both, ur. w Utrechcie, był uczniem Bloemarta. Udawszy się jednak razem z bratem, Andrzejem Bothem, do Włoch, dostał się pod wpływ Claude Lorraina i malował niemal wyłącznie scenerye włoskie. Jest on najbardziej włoskim ze wszystkich malarzy holenderskich i może dlatego, że oddał się całkowicie czarowi włoskiemu bez zastosowywania go do stylu holenderskiego, doszedł do pewnych wyżyn w tworzeniu kompozycyi dostojnych z eterycznymi, złocistymi obłokami, stapiającymi się w jedno z przestrzenią. Figury dla niego malowali Andrzej Both i Poelemberg. Był nieco monotonny pod względem kompozycyi: wielkie drzewa na przedzie, z wielką płaszczyzną, zakończoną górami. Rad zatapiał wszystko w płomiennej czerwieni, co, zdaje się, zasmucało italianizatorów. Amsterdam, Luwr, Haga i londyńska Galerya Narodowa mają niejedno dobre jego dzieło. Rytował także krajobrazy. Do wzorujących się na Janie Both należą:

Willem De Heusch (z cechu utrechckiego w r. 1649), uczeń i naśladowca Botha;

Jakób De Heusch, ur. w Utrechcie 1657, zm. 1701, krewniak i uczeń Willema de Heuscha, którego naśladował tak samo, jak Hermana Saftlevena;

Adam Pynacker, ur. w Pynacker 1621, zm. 1673, który przybył w młodych latach do Włoch.

Jan Glauber (1646—1726) urodził się z rodziców niemieckich w Utrechcie; został uczniem Berchema, udał się do Włoch i uległ wpływowi Poussina. Powróciwszy, osiedlił się na pewien czas w Hamburgu. W r. 1684 udał się do Amsterdamu, i tutaj Lairesse malował niejednokrotnie figury na jego pejzażach. Miał przezwisko Polydora.

Jan Gottlieb Glauber (1667—1703), młodszy brat Jana Glaubera, udał się z nim razem do Włoch i naśladował go. Znany był w kołach włoskich jako Myrtil. Osiedlił się we Wrocławiu i tam umarł.

Albert Meyering, ur. w Amsterdamie 1645, był uczniem swego ojca, Fryderyka Meyeringa. Udał się w młodych latach do Włoch razem z Janem Glauberem, którego też naśladował. Zmarł w r. 1714.