XVII. Wynalazki i udoskonalenia techniczne

Do udoskonalenia telefonu i wprowadzenia w powszechne użycie przyczynił się głównie Graham Bell, Szkot, zamieszkały w Kanadzie. Na wystawie w Filadelfii w r. 1876 umieścił on własnego pomysłu telefon, przenoszący dokładnie mowę. Przyrząd ten składał się z rurki M, wewnątrz której znajduje się cewka b, obwinięta zwojem drutu izolowanego; końce drutów wychodzą z rurki w kształcie splecionego sznurka P. Między otworem R do mówienia, a cewką b, znajduje się blisko tej ostatniej cienka i sprężysta blaszka o z miękkiego żelaza, z drugiej zaś strony cewki widzimy magnes A. Jeżeli teraz mówić będziemy w otwór R, to fale powietrza, uderzająco blaszkę, wprawiać ją będą w drgania, a przez zbliżanie i oddalanie blaszki od magnesu w cewce i w całym obwodzie zewnętrznym wytwarzać się będą prądy indukcyjne, które przechodzą na drugą stacyę i tam wywołują takież same drgania blaszki, jakie były na stacyi wysyłającej; drgania te wytwarzają fale głosowe, zupełnie analogiczne poprzednim. Z powyższego widać, że telefon Bella jest małą maszynką magneto-elektryczną, w której siłą działającą jest głos ludzki; na większej przestrzeni głos ten słabnie wskutek rozpraszania się energii, i bez dalszych ulepszeń niepodobna byłoby posiłkować się takim telefonem. Ulepszeniem tom było zastosowanie mikrofonu, wynalezionego w końcu r. 1877 przez Hughes’a. Hughes zauważył, że dwa kawałki węgla, niedość ściśle stykające się ze sobą, mają własność wzmacniania dźwięków, skoro przepuścić przez nie prąd elektryczny. Wynalazca zrobił doświadczenie następujące: na deseczce rezonansowej umieszczono pionowo drugą deseczkę z dwoma kawałkami węgla i między niemi umieszczono trzeci kawałek węgla, luźnie obsadzony. W obwód wprowadzono jeszcze telefon, a prąd otrzymywano z dwóch elementów systemu Daniella lub Leclanche’a. Okazało się, że najlżejszy szmer, np. taki, jaki wydaje owad, chodzący po deseczce, przy użyciu mikrolonu wzmaga się silnie i może być dokładnie słyszany w telefonie. Odtąd zaczęto używać przy telefonach mikrofonów Hughesa dla wzmacniania dźwięków i można prowadzić rozmowę między odległemi punktami, np. między Nowym Jorkiem i Chicago na przestrzeni 1425 wiorst. 

Inne zastosowania mikrofonów polegały na mierzeniu drobnych zmian ciśnienia i temperatury; są one również główną częścią składową aparatów, służących do wynajdywania rudy żelaznej wewnątrz ziemi, metali na dnie morza i in. Po zamachu na życie prezydenta Garfielda (2. 2 lipca 1881 r.) znaleziono w nim kulę za pomocą aparatu Hughesa. 

Postępy fizyki w dziedzinie elektryczności w ciągu ostatnich lat 30-tu zeszłego stulecia pozwoliły na robienie wynalazków, o jakich nie marzyli nigdy najżarliwsi zwolennicy zastosowań elektryczności. Tak np. badania Henryka Rudolfa Hertza nad falami elektrycziiemi doprowadziły do wynalezienia telegrafu bez drutów. Hertz, popierając wywody Maxwella, dowodził, że zjawiska elektryczne podlegają tym samym prawom, co i świetlne, a więc powstają również dzięki falom elektrycznym, nazwanym następnie falami Hertza; fale te, podobnie jak i świetlne, ulegają odbiciu, załamaniu, mogą schodzić się w jedno ognisko po przejściu przez soczewki, i wogóle zachowują się tak, jak i świetlne przez co Hertz dowiódł analogii między zjawiskami światła i elektryczności.

Zastosowanie fal Hertza do celów praktycznych datuje się od r. 1897, gdy Włoch Marconi wynalazł telegraf bez drutów, wytwarzając fale za pomocą iskier elektrycznych, przeskakujących między czterema kulami, które elektryzują się przez zwykłą cewkę indukcyjną. Gdy telegrafista przerywa i zamyka obwód podług, znaków alfabetu, cewka zostaje pobudzoną na czas dłuższy lub krótszy przez prąd z bateryi, a szeregi iskier, przeskakujących między kulami, dają początek falom elektrycznym, które przechodzą na znaczną odległość. Ponieważ fale eteru, wywołane za pomocą iskier, rozchodzą się na wszystkie strony, podobnie jak zmarszczki na powierzchni wody, do której wrzucono kamień, przyrząd Marconiego działa na wszystkie strony i może przesyłać depesze do różnych miejscowości jednocześnie, lub też skierować je w jedną stronę za pomocą, metalicznych zwierciadeł parabolicznych, o które fale elektryczne odbijają się, podobnie jak i fale świetlne. Na stacyi odbierającej znajduje się aparat, który może działać wtedy tylko, gdy da się przystosować, czyli dostroić, do wysyłanych fal elektrycznych; zowią go też rezonatorem, na podobieństwo odpowiednich przyrządów akustycznych. Na działanie przyrządu nie wpływają takie zmiany pogody, jak deszcz, śnieg, mgła, wiatr; jedynie burze powstrzymują działanie z powodu elektryczności atmosferycznej. Największe zastosowanie telegraf bez drutu może mieć przy wysyłaniu depesz z pociągów, balonów, okrętów, wogóle ze wszelkich punktów, znajdujących się w ruchu. 

Chemiczne działanie prądu elektrycznego, o którem wspominaliśmy w tomie I, znalazło liczne zastosowania w praktyce przy pokrywaniu przedmiotów różnemi metalami (galwanostegia) lub też przy odbitkach płaskorzeźb (galwanoplastyka). Chcąc pokryć przedmiot warstwą jakiegokolwiek metalu, umieszcza go się w roztworze odpowiedniej soli i łączy z katodem ogniwa galwanicznego, na anodzie zaś zawiesza się blaszkę z tego metalu, jakim dany przedmiot ma być powleczony. Proces elektrochemiczny daje możność osadzania olbrzymich ilości miedzi czystej z siarczanu miedzi; wyroby żelazne większych rozmiarów, np. części dział, powlec można miedzią dla zabezpieczenia ich od szkodliwego działania czynników atmosferycznych. W sposób podobny wyrabiają się jednolite rury miedziane do przeprowadzania pary i druty miedziane, jako przewodniki, do elektryczności. Często również niklują przedmioty żelazne dla zabezpieczenia ich od rdzy, osadzając nikiel z roztworu podwójnego siarczanu niklu i amonu. 

Elektrolizę stosują do otrzymywania czystych metali z rud, do otrzymywania wodoru i tlenu w znacznych ilościach, oraz do chemicznego przerabiania odpadków wszelkich, nieczystości miejskich, czyniąc je nieszkodliwemi dla zdrowia i otrzymując z nich niektóre przetwory chemiczne. 

Galwanoplastyka, wynaleziona w r. 1836 przez de la Bnie, Gaiwano dała możność robienia odbitek medalów, płaskorzeźb, numizmatów plastyka i t. p. rzeczy drogą elektrolityczną. W trzy lata później Jordan w Londynie i Jacobi w Petersburgu zastosowali tę metodę do otrzymywania odlewów z drzeworytów, a później zaczęto wyrabiać klisze do drukowania drzeworytów, i powstała nowa gałęź przemysłu, zwana elektrotypią.

Prócz wielkich wynalazków, które zrobiły zupełny przewrót w środkach komunikacyjnych lub też w przemyśle, istnieje mnóstwo drobniejszych z dziedziny elektryczności, które posiadają niemałe znaczenie w życiu praktycznem. Do takich należą: dzwonek elektryczny, różne rodzaje sygnalizacyi, zegary elektryczne, konduktory ochronne i t. p. 

Powszechnie dziś używany dzwonek elektryczny był wynaleziony przez Johna Miranda w r. 1850, a do działania jego wystarcza słaby prąd; wszakże baterya galwaniczna często psuje się lub wyczerpuje; z tego powodu zaczęto w końcu stulecia używać dzwonków magneto-elektrycznych, w których nie potrzeba bateryi, gdyż guzik lub rączka jest małą dynamo-maszyną, która wytwarza prąd po naciśnięciu. W większych mieszkaniach lub hotelach dzwonki są zaopatrzone w numeratory, wskazujące, z którego pokoju dzwoniono; małe elektromagnesy, umieszczone przy każdem okienku numeratora, powodują wyskakiwanie numeru. Dzwonki bywają często używane jako sygnały, alarmujące o pożarze, o wejściu złodzieja i t. p. Gdy skutkiem pożaru temperatura wzrasta silnie, slup rtęci, znajdujący się w aparacie, podnosi się do góry i łączy dwa druty, idące do dzwonka alarmującego. Używa się również w tym celu pudełka z cienką blaszką metalową wewnątrz, która, rozszerzając się od ciepła, dotyka śrubki i zamyka obwód, wywołując silne dzwonienie. Można również sygnalizować otwieranie drzwi i kas ogniotrwałych; w Ameryce odfotografowano automatycznie złodzieja, otwierającego kasę, za pomocą światła elektrycznego, które zjawiło się z chwilą otwarcia drzwiczek. Zastosowanie elektryczności do zegarów dało możność ujednostajnienia czasu w różnych miejscach. Zegar główny, regulowany jak najczęściej, łączy się drutami z dowolną ilością zegarów elektrycznych, w których za pomocą elektromagnesów posuwa się wskazówka przy każdem poruszeniu wahadła zegara głównego. Tym sposobem wszystkie zegary mogą wskazywać jeden czas, a dokładność ich biegu jest ściśle związana z biegiem zegara głównego. W wielu miastach większych zaprowadzono zegary elektryczne, połączone z miejscowem obserwatoryum. 

Pióro elektryczne Edisona, używane do kopiowania listów, składa się z rurki, w której za pomocą elektromagnesu porusza się szybko zgóry na dół cienka igła, przebijająca papier w czasie pisania. Papier tworzy rodzaj patronu, z którego można robić kopie, przykładając go dowolną ilość razy na arkusz czystego papieru i nacierając szczotką, umaczaną w atramencie. 

Ze wszystkich drobniejszych wynalazków największy wzbudził podziw fonograf Edisona. W końcu roku 1877 Edison opisał ten przyrząd do przechowywania i odtwarzania wszelkich dźwięków w piśmie „Scientific American”, a dnia 11 marca roku następnego przedstawił Akademii paryskiej gotowy model. Wiadomość o wynalezieniu przyrządu, odtwarzającego mowę ludzką, przyjęto z wielkiem niedowierzaniem, czego najlepszym dowodem twierdzenie jednego z członków Akademii nauk w Paryżu, że to wydobywanie dźwięków jest brzuchomówstwem lub inną sztuczką. Pierwowzór fonografu składał się z drgającej błony, w której środku był umieszczony sztyfcik; drgania błony, powstające przy mówieniu, wprawiały w ruch sztyfcik, którego ostrze zagłębiało się mniej lub więcej w cynfolię, umieszczoną na walcu. Przy pomocy elektromotoru walec posiadał ruch obrotowy i postępowy zarazem, skutkiem czego sztyfcik kreślił na nim linię spiralną. W taki sposób mowa była zachowaną, powiedzieć można – zapisaną; aby ją odtworzyć, należało przeprowadzić sztyfcik przez te same zagłębienia, przez które przechodził poprzednio, a błona, wprowadzona w takie same drgania, jakie były przy zapisywaniu, powtarzała dźwięki. 

Natomiast zdołano wzmocnić siłę światła do tego stopnia, że lampy łukowe, znajdujące się w latarniach morskich, mogą być widzialne na przestrzeni kilkunastu mil geogr.; mają one niekiedy siłę paruset tysięcy świec. 

Początkowo do światła łukowego używano maszyn o prądzie stałym; powodowało to pewne trudności, gdyż wprowadzając w obwód elektryczny kilka lamp, osłabiało się siłę ich światła; chcąc tego uniknąć, należałoby dla każdej lampy łukowej ustawiać osobną maszynę, co zwiększa koszt oświetlenia i przysparza wiele zachodu. Ażeby tego uniknąć, próbowano zastosować prąd zmienny, przy którym spalanie obydwóch kawałków węgla mogło już być równomierne, czego przy prądzie stałym nie udało się osiągnąć. Pierwszym, który zastosował tutaj prąd zmienny, był Jabłoczków (1877 r.); świeca elektryczna jego systemu składała się z dwóch kawałków węgla, równolegle umieszczonych, między któremi znajdowała się kaolina. Łuk, przeskakując od jednego końca węgla do drugiego, stapiał masę kaoliny, pozostawiając jednakową wciąż długość węgli. 

Spostrzeżenie Davy’ego, że drut, lub kawałek węgla, może być do białości rozżarzony, gdy przepuścimy przezeń silny prąd elektryczny, było zaczątkiem lamp żarowych. Topliwość metali stała na przeszkodzie zastosowania irydu, a nawet platyny do lamp żarowych; zwrócono się więc do węgla. w r. 1845 Staite użył do lampy cienkiego paska węgla, a dla zabezpieczenia od spalania się, umieścił go w szklanej kuli, pozbawionej powietrza. W roku 1878 Edison i Swan zamiast paska wzięli włókienka ze skrawków spalonego bambusa lub też z przędzy lnianej, zwęglonej kwasem siarczanym. Spostrzeżono następnie, że twarde i sprężyste włókno węglowe można otrzymać ze skóry przez wypalenie jej przy pomocy prądu w atmosferze węglowodoru. Temperatura włókna jest blizką punktu topliwości platyny, mimo to włókno nie spala się, gdyż ciśnienie powietrza wewnątrz lampki wynosi zaledwie jedną milionową część ciśnienia normalnego. Lamy żarowe zaczęto wyrabiać o różnej sile światła, od 1/10 do 1000 świec. Zaleta światła żarowego polega na tern, że nie wydziela ono sadzy, nie zanieczyszcza powietrza, a przeciwnie, pomaga do zwiększenia się ilości tlenu; światło żarowe jest białe, najbardziej zbliżone do słonecznego, daje mało ciepła i nie może zapalić ciał wybuchowych, jest więc pod względem hygienicznym bez zarzutu. 

Ogrzewanie Ogrzewanie elektrycznością ma niewielkie zastosowanie, a pochodzi to głównie ztąd, że niewiele miast posiada instalacyę elektryczną. Oddawna już zauważono, że ciała najbardziej ogniotrwałe, jak złoto, platyna, kwarc, rubin, dyament, topią się w łuku elektrycznym, którego temperatura jest najsilniejszem źródłem ciepła sztucznego. Wiliam Siemens topił w piecu elektrycznym rudy metaliczne i tym sposobem otrzymywał czyste metale. Łuku elektrycznego używają również do lutowania szyn i płyt metalowych. W domach zamożniejszych i w hotelach wchodzi w użycie gotowanie i ogrzewanie mieszkań elektrycznością. 

Jako ulepszenie lampy żarowej uważać należy lampę Nernsta, wynalezioną w końcu XIX stulecia, a różniącą się od zwykłej żarowej tern, że zamiast węglowej bierze się nitkę z tlenku magnezu, toru i in., które wytrzymują silniejszy prąd, niż w lampce żarowej; przytem w lampie Nernsta część najbardziej ulegająca zniszczeniu, t.j. palnik, daje się łatwo zastąpić innym, gdy lampka Edisona, po zużyciu węgla, nie ma już żadnej wartości. Nowe lampy systemu Nernsta wymagają mniej energii elektrycznej, niż żarowe, przez co koszta oświetlenia zmniejszają się o 50%. 

Wszelkie te udoskonalenia w oświetleniu, pomimo swych zalet tak hygienicznych jak i ekonomicznych, nieprędko znaleźć mogą szersze zastosowanie w życiu codziennem, a to z powodu braku instalacyi elektrycznych w miastach większych; z tego też powodu oświetlenie to uważano w XIX stuleciu za zbytkowne, zadawalając się lampami innych systemów. Po lampach olejnych rozpowszechniać się zaczęły około r. 1850-go lampy naftowe, gdy odkryto w Ameryce Północnej olbrzymie źródła nafty. Zmarły niedawno amerykanin Ferris wystawił po raz pierwszy na widok publiczny w Nowym Yorku lampę naftową. Wobec potrzeby przewodników lub rur przy oświetleniu elektrycznem lub gazowem i trudności instalacyi, lampy naftowe do końca stulecia doznały ogólnego przyjęcia. Lecz technicy gazowi starali się wyrugować naftę i zastąpić ją gazem, nie dającym tak znacznej ilości węgla, jak nafta, i palącym się o wiele lepiej. W części udało się to dzięki koszulkom Auera, które należą do rzędu najpożyteczniejszych wynalazków końca wieku w dziedzinie oświetlenia. Gdy gaz pali się bezpośrednio, jasność płomienia powstaje skutkiem spalania się cząsteczek węgla, w gazie zawartych; przy systemie Auera świecą się substancye, zawarte w koszulce, przez co osiąga się większa siła świetlna oraz oszczędność w gazie. 

Światło gazowo-żarowe znalazło współzawodnika w innym gazie, acetylenie, będącym związkiem węgla z wodorem, a mającym tę wyższość nad gazem oświetlającym, że nie wymaga osobnych rur i posiada światło najwięcej zbliżone do słonecznego. Łatwość, z jaką otrzymuje się acetylen (przez połączenie karbidu z wodą) daje możność produkowania go na małą skalę w każdym domu; jednakże okazało się przy próbach, że używanie lamp acetylenowych jest połączone z niebezpieczeństwem, dlatego też do czasu dalszych udoskonaleń w tym kierunku, acetylen nie może być używany do oświetlania mieszkań. 

Obok elektryczności najważniejszym czynnikiem w rozwoju przemysłu była para. Motory, poruszane parą, przeważały liczebnie nad elektrycznemi i z tego powodu ulegały ciągłym ulepszeniom. Nie udało się wszakże udoskonalić maszyn parowych w tym kierunku, aby one mniej zatracały energii przy zamianie ciepła na pracę. Już w połowie stulecia poznano tę wadę zasadniczą i wiedziano z teoryi, że nie cała energia, nagromadzona w materyale palnym, może być użyteczną, lecz najwyżej 15%, reszta energii, a więc 85%, zatraca się. W praktyce zaś przekonano się, że maszyna parowa o sile 10 koni zużytkowuje zaledwie 2,2%, ao sile 100 koni 6,9% energii, nagromadzonej w materyale palnym. Tak wielka strata energii skłoniła wynalazców do zastosowania gazu i nafty, jako materyału palnego, przyczem wydajność podskoczyła do 22%, a w motorze Diezla 26% energii cieplnej zostało przeistoczone na pracę. 

Udoskonalenie maszyn wpłynęło dodatnio na konstrukcyę lokomotyw. Ulepszenia w tym kierunku były konieczne, gdyż w ciągu lat 30 ruch kolejowy zdwoił się, a dawne ciężkie lokomotywy nie odpowiadały już celowi. Do ulepszeń przyczyniła się łatwość otrzymywania stali, której cena od r. 1873 do 1886 zmniejszyła się prawie w trójnasób. Przedtem wyrób stali i żelaza był do togo stopnia pierwotny, że Krupp wywołał najwyższe zdumienie, umieszczając na wystawie londyńskiej (1862 r.) w pałacu kryształowym wielką belkę żelazną, ważącą 20.000 kilogramów. Postępy chemii wyjaśniły jak ważną rolę przy wyrobie żelaza i stali odgrywają węgiel, krzem i Losfor. Początkowo dla otrzymania żelaza posiłkowano się procesem, zwanym pudlingowaniem; polegał on na stopniowem usuwaniu z surowca krzemu i manganu oraz spalaniu węgla, zawartego w surowcu. Chociaż otrzymywano tą drogą żelazo z małą zawartością węgla, wszakże pudlingowanie postępowało zbyt wolno, starano się też zastąpić go innym procesem, przerabiającym znacznie szybciej surowiec w żelazo. Bessemer wlewał płynny surowiec do pieca, mającego kształt gruszki i wpuszczał tam strumień powietrza przy pomocy miecha; węgiel, zawarty w surowcu, spalał się, czemu towarzyszyły wspaniałe słupy ognia i deszcz iskier-najpiękniejsze zjawisko w dzisiejszej technice. Po spaleniu węgla w piecu pozostała stal, która wypływała z pieca. Obecnie proces ten został zmodyfikowany i ulepszony; piec może zawierać 100-200 centnarów surowca, a do zamiany go na stal wystarcza 20-30 minut, gdy pudlingowaniem zrobiono toż samo w ciągu 11 dnia. Proces Bessemera przeszedł z Anglii do Szwecyi, Francyi, Austryi, Rosyi, Niemiec i Włoch. O użyteczności procesu tego świadczy fakt, że do roku 1870 huty Bessemera z samej taksy patentowej zarobiły 200 milionów marek (po marce za centnar). Taki rozwój datował się dopiero od roku 1850; przedtem proces Bessemera napotykał na częste niedowierzania ze strony hutników, dopiero Alfred Krupp ocenił należycie jego praktyczność, wyrabiając w ciągu roku 130.000 tonn stali. Do obsługi pieców, zawierających 5.000 do 10.000 kilogramów surowca wystarcza praca kilku zaledwie robotników. 

Stal, wyrabiana przez Kruppa, sprawiła znaczny przewrót nietylko w hutnictwie Żelaznem, lecz i w innych gałęziach techniki; znalazła też zastosowanie przy fabrykacyi broni palnej. Około r. 1848 zaczął on wyrabiać broń palną ze stali lanej, a w r. 1851 umieścił na wszechświatowej wystawie londyńskiej pierwsze działo ze stali lanej. Wyrób broni palnej napotykał zawsze na ważną przeszkodę: trudność otrzymywania metalu trwałego, a zarazem elastycznego, któryby wytrzymywał znaczne ciśnienie’ w czasie wystrzału. Wyrabiano armaty i inną broń wyłącznie z bronzu, a ładunek zakładał się z przodu i zapalał przy pomocy lontu. Dzięki użyciu stali lanej zaczęto wyrabiać armaty, wyrzucające ciężkie naboje, wagi 500-1000 kilogramów, na odległość kilku mil. Broń ręczną również udoskonalono przez wynalezienie t. zw. odtylcówki, gdzie naboje kładło się nie przez lufę, lecz od tylu; najwięcej wyróżniały się dokładnością wyrobu, dzięki zastosowaniu stali lanej, fuzye Lefaucheux, wprowadzone od r. 1832, oraz rewolwery kilkostrzałowe. 

Ważniejsze pod względem kulturalnym jest zastosowanie hartowanej stali do celów przemysłowych i komunikacyjnych. Na szczególną wzmiankę zasługują mosty, których budowa tak pod względem rozmiarów jak i wykończenia artystycznego świadczy o ogromnych udoskonaleniach w technice żelaznej. W New-Yorkn znajduje się słynny most East-River-Bridge, sprawiający z daleka wrażenie delikatnej koronki; w Londynie znów znajduje się wspaniały most Tower Bridge, którego środek jest ruchomy: może wznosić się do góry lub opuszczać na dół, aby okręty miały pod nim wolne przejście. 

Mówiąc o udoskonaleniach technicznych, które mogły mieć miejsce jedynie przy ułatwionej produkcyi żelaza i stali, niepodobna pominąć okrętów parowych. Podczas gdy koleje żelazne wprowadzać zaczęto do różnych części świata, okręty parowe nie były prawie wcale w użyciu, jako zbyt ciężkie i wymagające znacznej ilości węgla. Dawny parowiec, mogący unieść 3000 tonn, ważył 2.200 tonn, zatem można było go naładować nieznaczną stosunkowo ilością towaru, nie przewyższającą 800 tonn. W końcu stulecia stosunek ten zmienił się znacznie i obecnie, dzięki ulepszeniom w budowie maszyn, zużywa się znacznie mniej węgla, aniżeli poprzednio, przy niewielkiej obsłudze. Budują się też okręty olbrzymich rozmiarów, ruch okrętów zwiększa się corocznie, do czego przyczyniają się w znacznej mierze maszyny różnych rodzajów, ułatwiające naładowanie i wyładowanie okrętów, oraz budowa kanałów, otwierających nowe drogi. Początek uczyniono, przeprowadzając kanał suezki dla połączenia morza Śródziemnego z Oceanem Indyjskim. Oddawna Francuzi dążyli do przekopania tego kanału, mającego służyć do ulepszenia komunikacyi morskiej. Na czele towarzystwa, złożonego z Francuzów, Anglików i Austryaków, stanął słynny Stephensohn, projektodawca budowy. Ale pomysł został urzeczywistniony dopiero wtedy, gdy do dzieła zabrał się Ferdynand Lesseps, który odrazu zrozumiał doniosłość tego przedsięwzięcia dla handlu. Dziesięć lat trwało przekopywanie kanału, a uroczyste otwarcie nastąpiło dnia 17 listopada 1869 r. Pokładane nadzieje ziściły się w zupełności: w roku 1870 przez kanał przepłynęło 486 okrętów wagi 436,609 tonn, a w r. 1893 liczba okrętów wzrosła do 7637, a ładunek do 7,680,461 tonu. Około roku 1880 pogłębiono ten kanał, aby ułatwić komunikacyę między Europa, Azyą, wschodnią Afryką i Australią. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj okoliczność, że w owych czasach nie było ulepszonych maszyn wiertniczych, ztąd też roboty postępowały wolno, a sama myśl przekopania kanału lub tunelu wydawała się ogółowi niezwykle śmiałą. Przebicie tunelu Św. Gotarda na długości 15 kilometrów trwało 10 lat, a niezwykłe to przedsięwzięcie zwracało w swoim czasie uwagę całego świata. Później, gdy ulepszono maszyny do wiercenia ziemi i kruszenia skał, usuwania ziemi i im, budowa znacznie większych tuneli, np. tunelu Simplon w Alpach, mającego 20 kilometrów długości, przeszła prawie niepostrzeżenie, pomimo, że był wykonany 2 razy prędzej, aniżeli tunel S-go Gotarda. Do rzędu niezwykłych i śmiałych przedsięwzięć zaliczyć należy przeprowadzenie kolejki zębatej na wierzchołek góry Jungfrau. 

Użycie maszyn w przemyśle spowodowało olbrzymi wzrost produkcyi przy małym stosunkowo wzroście rąk roboczych. W Stanach Zjednoczonych przy robotach górniczych ilość robotników zwiększyła się od r. 1870 do 1880 o 33%, gdy wzrost produkcyi wyniósł 83%. Odpowiednie liczby w kopalniach miedzi były: 16% i 71%. W fabryce Szmidta 10 ludzi wyrabiało dawniej dziennie 4800 szpilek, gdy w końcu stulecia taż sama fabryka produkowała dziennie z pomocą 70 maszyn 7 ½  milionów szpilek, wymagając do obsługi zaledwie kilku ludzi. 

W innych gałęziach przemysłu daje się również zauważyć nierównomierny wzrost rąk roboczych w porównaniu ze wzrostem produkcyi, co wynika z ułatwionej produkcyi żelaza i stali oraz znacznych udoskonaleń w budowie maszyn.