X. Zatargi z Papieżem

Napoleon podejrzywał o szczególną niechęć do siebie, i przyłączono legacye Fermo, Urbino, Anconę i Macerate do królestwa Włoskiego. Dopiero po dokonaniu zaboru, ówczesny minister spraw zagranicznych Napoleona, Champagny, ogłosił rodzaj wypowiedzenia wojny, a Papież odpowiedział wydaniem breve, w którem zagroził cesarzowi użyciem środków kościelnych. Nie wykonał jednak na razie groźby. Dopiero w roku 1809, podczas wojny z Austryą, sprawa posunęła się dalej. Napoleon nakazał dekretem, wydanym Zniesienie w Schónbrunnie dnia 17 maja, przyłączyć państwo Kościelne formalnie do Francyi i uzasadnił ten gwałt oświadczeniem, że jako następca Karola Wielkiego może odebrać kraje, które cesarz ten niegdyś podarował Papieżom. Rzym zamieniono na „wolne miasto cesarskie", resztę państwa podzielono na 2 departamenty. Długi publiczne przejęła Francya. Papieżowi zapewnił cesarz dochód roczny w sumie 2.000.000 franków. 

Teraz dopiero Papież dał się nakłonić kardynałom do użycia środków, któremi zagroził już przed rokiem. Zaprotestował wpłoKłatwa, miennym manifeście, porozlepianym na rogach ulic, przeciw zaborowi, jako zbrodni, popełnionej na Kościele, i rzucił klątwę na cesarza i wszystkich, którzy brali udział przy zajęciu państwa Kościelnego. Napoleon przyjął klątwę obojętnie i uważał ją za czczą formalność, a jego dworacy, pochlebcy i historycy szydzili z tego „średniowiecznego” środka walki. Ale szydzili niesłusznie. Ekskomunika nie dosięgnęła cesarza, zrobiła jednak silne wrażenie w krajach katolickich, zachęciła niechętnych do oporu, a przedewszystkiem wywarta wpływ potężny w Hiszpanii, skłaniając duchowieństwo świeckie i zakonne, które stało na czele ruchu powstańczego, do tem energiczniejszego występowania przeciw woiskom francuskim. 

Po zniesieniu państwa Kościelnego, Papież zamknął się w Kwirynale, kazał zamurować wszystkie bramy, z wyjątkiem jednej, i pozostał w oblężeniu, odrzucając stanowczo wszelkie nowe propozycye cesarza^ Ostatecznie Napoleon nakazał generałowi, dowodzącemu wojskami francuskiemu w Rzymie, Miollisowi, aby skłonił Papieża do przyjęcia 4.000.000 renty rocznej, zrzeczenia się praw do państwa Kościelnego i zniesienia klątwy, a wrazie odmowy aresztował go i przewiózł do Francyi. Wobec zamurowania bram ’ można było rozkazy te wykonać tylko na drodze jawnego gwałtu. Aresztowania Papieża podjął się inspektor żandarmeryi gen. Radet i, zebrawszy wielką tłuszczę najętych zbirów i pospólstwa ulicznego, przypuścił w nocy z dnia 5 na 6 lipca r. 1809 szturm do Kwirynału. Nikt nie stawił oporu. Motłoch wdrapał się na mury, wtargnął do pałacu i otworzył jedyną niezamurowaną bramę Radetowi i jego żandarmom. Wszystkie drzwi w pałacu były zamknięte. Wyłamywano więc jedne po drugich, niszczono i rabowano kosztowności i napełniono cały gmach pijaną wrzawą. Wreszcie dotarto do Papieża, który w szatach pontyfikalnych oczekiwał spokojnie przybycia napastników. Odrzucił stanowczo propozycye Napoleona i zaprotestował uroczyście przeciw gwałtowi. Radet przewiózł go przed bramę del Popolo, którą niegdyś Francuzi wkroczyli do miasta, kazał umieścić w innej karecie i odstawił osobiście przez Florencyę, ztąd morzem do Genuy, wreszcie przez Mont Cenis i Grenoble do Savony. Pędzono bez wytchnienia, nakłaniając woźniców pistoletem do pośpiechu, i przybywszy do Suzy, sędziwy Papież tak był znużony tą gwałtowną podróżą, że oświadczył, iż prawdopodobnie Radet nie dowiezie go żywego na miejsce przeznaczenia, jeżeli nie pozwoli mu wytchnąć i przenocować. W Savonie obchodzono się z Papieżem jak z więźniem, dokuczano mu wszelkiemi sposobami, aby zmusić go do uległości, ale Pius VII nie poddał się, znosił cierpliwie prześladowanie, broniąc biernym oporem praw swoich i Kościoła. 

W państwie Kościelnem tymczasem skonfiskowano dobra kościelne, zniesiono wszystkie klasztory, wypędzono z kraju duchownych, którzy nie chcieli złożyć cesarzowi przysięgi na wierność, a we Francyi Napoleon umyślił przełamać opór Papieża i pozbawić go władzy przez przywrócenie kościoła galikańskiego. W roku 1811 zwołał w tym celu sobór do Paryża.

Przybyło 120 biskupów z wszystkich krajów, które należały bezpośrednio do Francyi, ale okazało się niebawem, że cesarz mylił się, mniemając, że biskupi zastosują się do jego woli. Na pierwszem zaraz zebraniu wszyscy obecni złożyli przysięgę na posłuszeństwo Papieżowi, a większość zaprotestowała przeciw utworzeniu kościoła galikańskiego. Następnie zaś sobór uchwalił wprawdzie wnioski, wypracowane przez osobną komisyę, jako uzupełnienie konkordatu, ale tylko pod tym warunkiem, że Papież zgodzi się na uchwałę soboru. Było tych wniosków 5, a najważniejszy z nich przepisywał, że, gdyby Papież w przeciągu 6-ciu miesięcy nie skorzystał z prawa zatwierdzenia biskupów, prawo to przechodzi na arcybiskupów. Oburzony uchwałą soboru cesarz, rozpędził go, i kazał uwięzić kilku biskupów, których uważał za przywódców opozycyi. Gdy jednak zgodził się na przedstawienie wspomnianych 5 artykułów Papieżowi, znalazło się 85 biskupów, którzy uznali artykuły za formalny dekret soboru i podjęli się skłonić Papieża do ich zatwierdzenia. Papież zatwierdzenia nie odmówił, ale nakazał, aby arcybiskupi, korzystając z prawa, przyznanego sobie w dekrecie, oświadczali wyraźnie, że czynią to, w imieniu iz polecenia Papieża. Zastrzeżenie to nie podobało się Napoleonowi. Zerwał więc układy i ogłosił dekret własną mocą jako prawo państwowe. 

Po nieszczęśliwej wyprawie do Moskwy, Napoleon rozpoczął układy nanowo. Ofiarował Papieżowi, którego tymczasem sprowadzono do Fontainebleau, 2 miliony renty rocznej, jako wynagrodzenie za skonfiskowane dobra kościelne, a żądał przeniesienia stolicy papieskiej do Avignonu i zatwierdzenia wszystkich biskupów, mianowanych przez sobór. Papież podpisał ten nowy konkordat. Gdy jednak Napoleon ogłosił go wbrew umowie, i kardynałowie zwrócili uwagę na niemożliwość zrezygnowania z władzy świeckiej, cofnął swój podpis i pozostał nadał w więzieniu. Odzyskał swobodę dopiero w roku 1814, po upadku Napoleona, i powrócił w tryumfie do przywróconego państwa Kościelnego.