31. STANISŁAW MASŁOWSKI

STANISŁAW MASŁOWSKI • UR. 1853 R. • CYGANKA • WŁASNOŚĆ B. WYDŹGI W WARSZAWIE

Talent Masłowskiego odznacza się przedewszystkiem cechą bardzo cenną i bardzo rzadką: wybitną indywidualnością. Gdy więc maluje chłopów, nie jest podobny do Chełmońskiego. „Stare miasto“ jego nie przypomina „starego miasta“ A. Gierymskiego, a w scenach z polowań nie ma, prócz treści, nic wspólnego z Fałatem. W każdym przypadku jest tylko sobą: gorszym, lepszym, ale jedynie Masłowskim. I zdaje mi się, że niewłaściwie oceniają go ci, którzy widzą w jego pracach subtelność efektów i mistrzowstwo techniki. O subtelność efektów nie chodzi Masłowskiemu, a w każdym razie obrazy temu przeczą; co do techniki, to tej w jego pracach całkiem niema. Masłowski unika „pociągnięć“ pendzla, „śmiałych“ linij, „smacznych“ plam; niema u niego śladów manierycznej a taniej elegancyi pendzla. Widza, wrażliwego na światło, uderza często w obrazach Masłowskiego mnóstwo niekonsekwencyj. Artysta światła nie studyował; interesowało go w naturze co innego: życie i charakterystyczne strony jego objawów. Obserwuje więc i oddaje doskonale różnorodne przejawy tego życia, wszelako — rzecz prosta — bez fotograficznej ścisłości. Trafnością obserwacyi uderzają wszystkie jego dzieła; prawdziwym jest ruch bocianów, zapadających na gniazdo; prawdziwem i — senne oczy leżącego charta, — żywymi podochoceni chłopi na błotnistej drodze, lub czekający przed komisarzem na rozstrzygnięcie sporu o granicę, cyganie i cyganki w swych charakterystycznych łachmanach, wybornemi — konie i szkapy, zaprzężone do sań, bryk i biedek. Chłopi są jego ulubionym motywem. Zna nawskróś nietylko ich wykrzywione buty, ale ich temperament, uczucia i upodobania. Natura jest przedmiotem głębokich obserwacyi Masłowskiego, ale bierze z niej tylko to, co mu się specyalnie podoba — z zupełnem pominięciem reszty. Zajął go np. haft na rękawach koszuli chłopskiej dziewczyny, albo barwne kwiaty na jej chuście — maluje z całem przejęciem hafty i kwiaty, niewiele dbając o naturalny układ fałd, światłocień i t. d. Prace Masłowskiego są dziwnie nierówne, stanowią zwykle mieszaninę dziecinnej prawie naiwności i wybitnych objawów talentu potężnego, indywidualności niepospolitej i głębokości spostrzegawczej. Jest to artysta narodowy nawskróś, a miejsce jego — bądź co bądź — wśród najpierwszych.

Eligiusz Niewiadomski.