25. LEON WYCZÓŁKOWSKI

LEON WYCZÓŁKOWSKI • UR. 1852 R. • ORKA NA UKRAINIE • WŁASNOŚĆ B. GOLDFEDERA • W WARSZAWIE

W ostatniem kilkoleciu Wyczółkowski zbyt może zwęził zakres swej pracy, ograniczając się prawie wyłącznie do portretów. (Twórczość artysty płynie znów obecnie szerokiem korytem). Ale jego sławę malarską ustaliły inne dzieła i inna epoka, — ta, z której pochodzą „Rybacy”, „Kopanie buraków”, „Orka ukraińska”, setki studjów, szkiców i wszelkiego rodzaju eksperymentów pleneru. Ale i wówczas nie pragnął on targać niczyich nerwów dramatem życiowym, czy wspomnieniem historycznem, albo udzielać widzowi osobistych wzruszeń i nastrojów. Możnaby prawie powiedzieć, że indywidualność tego malarza zasadza się na posiadaniu siatkówki przedziwnie uczulonej i wrażliwej... Jedyną racyą bytu jego parobków, dziewuch, rybaków, wołów, wód i pól — całej martwej i żywej natury — jest światło. Ono to złoci martwą bryłę promieniem wschodzącego słońca, obłękitnia ją chłodnym refleksem nieba, rozzielenia i rozpłomienia gorącem odbitem ziemi. W krzyżowym ogniu świateł i refleksów drga i żyje przyroda — śpiewa potężny żywiołowy hymn słońcu. Cała ta barwność nie płynie z gorączkowo podnieconej fantazyi, albo z przypadkowych Zestawień farb na palecie, ale opiera się na obserwacyi zjawisk świetlnych w naturze, obserwacyi tak ścisłej i subtelnej, że w malowanem powietrzu czuć świeżość chłodnego jesiennego poranku, albo parny znój letniego południa.

Tem mniej znajdziemy tu doktryny malarskiej. W prawdzie rozkwit talentu Wyczółkowskiego przypada mniej więcej na epokę tryumfów „warszawskiego" impresyonizmu, ale niepodobna nam dopatrzeć głębszego związku pomiędzy jednem a drugiem. Impresyonizm warszawski był właściwie reakcyą przeciwko nadużyciom ciemnoburych, jednolitych zapraw, na jakich dawniej malowano obrazy, nie wyłączając pejzażu. Jako taki, położył on pewną niezaprzeczoną zasługę. Sprowadzono go jednak w większości wypadków, zamiast wniknąć w istotę rzeczy, do przepisów formalnych, przepisów takiego, czy owakiego użycia farby. Rewolucya zaznaczyła się tem, że zamiast dawnego asfaltu, teraz suto używano karminu i ultramaryny…

Z tak płytko pojmowanym impresyonizmem Wyczółkowski nic wspólnego nie ma. Każde uderzenie pendzla na jego obrazach jest z odczucia, ~ nie z recepty. Jest on takim samym fanatykiem prawdy jak Gierymski, z tą różnicą, że Gierymski czuł najbardziej formę i zabijał się dla jej doskonałego oddania, Wyczółkowski zaś żyje barwą, i w formie widzi jedynie przedmiot eksperymentów światła. Oddaje wrażenie jej lekko, swobodnie, z całym rozmachem tem peram entu malarskiego, inaczej — ale równie ściśle jak tamten. Zapewne ~ jest to impresyonizm, ale tak szeroko pojęty, jak go pojmował wielki Edward Manet, twórca pleneru w malarstwie współczesnem, starszy przyjaciel najznakomitszych przedstawicieli kierunku impresyonistycznego we Francyi, którymi są Klaudyusz Monet, Degas i Renoir.

Eligiusz Niewiadomski.