27. LEON WYCZÓŁKOWSKI

LEON WYCZÓŁKOWSKI • UR. 1852 • PROF. RYDYGIER W GRONIE ASYSTENTÓW • WŁASNOŚĆ PROFESORA DR. WINCENTEGO ŁEPKOWSKIEGO W KRAKOWIE

Wśród starszej generacyi żyjących malarzy polskich jest to jeden z najmłodszych duchem, młodszy od wielu młodych, jedna z najodrębniejszych indywidualności naszej sztuki współczesnej. Nie stygnący zapał do pracy, niezmordowany popęd do ciągłego uczenia się i szukania, do ciągłego rozszerzania widnokręgów, wielki, szczery entuzyazm i prostota. Płodność zdumiewająca. Malował większe kompozycye rodzajowe i historyczne, krajobrazy, portrety, kwiaty. Znakomity malarz i rysownik, uprawia malarstwo olejne i pastelowe, akwafortę, fluorofortę, litografią oraz rzeźbę. Ale przedewszystkiem w gronie naszych malujących poetów, historyków, filozofów, etnografów, jest to jeden z przedstawicieli malarza dla malarstwa. Wyczółkowski patrzy, czuje i tworzy wyłącznie po malarsku. Obrazy jego są znakomitem odtworzeniem tego, co widzi oko ludzkie, tryumfem kształtu i barwy. W twórczości swojej wyłącznie zewnętrzny, daje on powierzchnię życia, ale powierzchnię oddaną z takiem kapitalnem władaniem środkami malarskimi, a z taką przenikliwością i siłą, że zdaje się być życiem samem. W kompozycyach swoich lubi opierać się o dzieła gotowe, naprzykład o inne dzieła sztuki, a takim jego ulubionym środkiem pomocniczym jest rzeźba („sarkofagi“). Wtedy to zwłaszcza obrazy jego tchną “poezyą rzeczy niemych” oryginalnie, głęboko i subtelnie odczutą. Człowieka i artystę cechuje na każdym kroku dziwne zespolenie junackiego, z ukraińska zamaszystego animuszu z dziecięcą prawie, pogodną serdecznością... Rzecz prosta, że tego rodzaju talent, choć u różnych terminował autorytetów uczył się kolejno w warszawskiej szkole rysunkowej pod Gersonem, w Monachium pod Wagnerem, w Krakowie pod Matejką — umiał przedewszystkiem zrzucić z siebie wcześnie cały balast wpływów obcych, ażeby niebawem stać się sobą i sobą już końca pozostać. W szkole krakowskiej maluje doskonałą „Ucieczkę Maryny Mniszchównej” jeszcze pod zupełnym wpływem Matejki, ale wnet potem rusza w świat i idzie szukać drogi własnej. Znika następnie zupełnie na czas pewien z szerszej widowni, ażeby w roku 1890 wystąpić naraz z całym szeregiem prac nowych i objawić się, jako wybitna już indywidualność. Wraz z Podkowińskim i Pankiewiczem staje on wtedy odrazu w pierwszym rzędzie ówczesnych młodych nowej sztuki polskiej bojowników. Obrazy, które podówczas przywiózł z głębi Ukrainy („Rybacy“, „Łowienie raków“ it.p.), były jednym z pierwszych wogóle tryumfów polskiego impresyonizmu i plein-air’u. W roku 1895 zostaje Wyczółkowski mianowany profesorem szkoły krakowskiej. Zapał jego do pracy nie słabnie ani na chwilę. Ulubionym jego materyalem staje się obecnie pastel, w którym temperament jego zdaje się, że znalazł najwłaściwszy sobie środek wypowiedzenia się. Powstają po kolei takie dzieła, jak „Druid skamieniały“, „Głowa Chrystusa“, „Chrystus na krzyżu“, „Sarkofagi”, „Stańczyk” oraz szereg niezliczony portretów. Jest wogóle Wyczółkowski jednym z najlepszych polskich portrecistów doby obecnej, a portrety jego, męskie zwłaszcza, jak np. załączony portret prof. pełne siły, charakterystyki i wyrazu, stanowią najświetniejszą może kartę jego tak mezwy bujnej twórczości.

Adam Łada Cybulski.