Władysław II. Jagiełło

Pierworodny syn Olgierda wielkiego księcia litewskiego i Maryi księżniczki twerskiej, wnuk sławnego Gedymina; urodził się w roku 1348. - 

Po śmierci ojca objął rządy Litwy w r. 1381. 

Jagiełło nie pierwszej już był młodości, gdy piękna i cnotliwa Jadwiga, dla dobra Polski i chrześcijaństwa, oddała mu swą. rękę. Na chrzcie św. w Krakowie d. 14 lutego 1386 r. odbytym, otrzymał imię Władysława II., a w czasie koronacyi na króla polskiego d. 1 marca tegoż roku, zaprzysiągł unią Litwy z Polską. Poczem bezzwłocznie ogłosić kazał zniesienie bałwochwalstwa w całej Litwie. 

Dla prędszego zaprowadzenia w państwie dziedzicznem religii chrześcijańskiej, Władysław udał się z Jadwigą do Wilna, założył biskupstwo w tej stolicy, kapłanom polskim usilnie pomagał rozkrzewiać nową wiarę, był ich tłumaczem i częstokroć sam apostolską ich pracę podzielał. - Wracając do Polski mianował brata swego Skirgiełłę namiestnikiem w Litwie; ale kiedy tenże więcej polowaniem i zabawami jak dobrem kraju się zajmował, i gdy wskutku zawiści kuniemu Witołda, Krzyżacy po kilkakroć najechali Żmujdź i Litwę, i te krainy niezmiernie spustoszyli, Jagiełło usunął od władzy nieudolnego Skirgielłę, pojednał się z Witoldem, i jemu jako walecznemu wodzowi, wsławionemu licznemi zwycięztwami odniesionemi nad Tatarami i in nem i sąsiedniemi narodami, oddał rządy Litwy. 

Po śmierci Jadwigi mniemał Jagiełło, że razem z nią stracił prawo i do korony polskiej. Chciał więc wrócić do Litwy; lecz prośby i rady Polaków wstrzymały go od tego przedsięwzięcia, a wkrótce też przez zawarcie związków małżeńskich z Annę hr. Cylli, wnuczkę Kazimierza Wgo, umocnił się lepiej na tronie. 

Dla Krzyżaków połączenie Litwy z Polskę groźnym było wypadkiem; nietylko bowiem ginął im pozór wojowania, niby nawracania Litwinów, nietylko już odtąd nie mogli uzbrajać jednego kraju przeciwko drugiemu, ani też sami bezkarnie je najeżdżać, ale związek dwóch tych narodów śmiertelnie obrażonych w swojej godności, zdradzanych niewinnie i długo krzywdzonych, zwiastował im bliski upadek. - Już wielki mistrz zakonu Konrad Wallenrod wrócił z wyprawy litewskiej do szczętu zniszczony, Krzyżacy przecież wspierani skrycie przez cesarza niemieckiego Zygmunta, nie przestawali różnić członków rodziny Jagiełły, burzyć przeciwko niemu własnych poddanych, a nawet samej niepokoić Polski. - Wybuchła nareszcie wojna zaciętsza i sroższa od poprzednich. Połączone wojska polsko-litewskie pod naczelnem dowództwem króla w dniu 22 lipca 1410 r. w walnej bitwie pomiędzy Grunwaldem i Tanenbergiem w Prussach stoczonej, zupełne nad nimi odniosły zwycięztwo: stracili tam Krzyżacy oprócz wszystkich chorągwi i rynsztunków wojennych, samych poległych na placu boju do 50,000, w tej liczbie wielkiego mistrza Ulrycha Jungingen; 40,000 zaś dostało się ich do niewoli. W bitwie tej pierwszy raz użyto armat. Rycerstwem polskiem dowodził Zyndram z Maszkowa miecznik krakowski, a Litwinami Witołd. - Władysław Jagiełło osobiście walczył i życie jego w wielkiem znajdowało się niebezpieczeństwie; uratował go Zbigniew Oleśnicki waleczny młodzian, który później udawszy się do stanu duchownego, został biskupem krakowskim a następnie kardynałem. 

Pomimo tak okropnej klęski, Krzyżacy wzmocnieni szybko nadeszłemi posiłkami niemieckiemi, jeszcze dwukrotnie wznawiali wojnę, ale pobici za każdą rażą, zmuszeni zostali do zawarcia pokoju przyjeziorze Mielna w r. 1422. Z tem wszystkiem Polacy niewielkie odnieśli korzyści ze swych zwycięztw, gdyż mocą tego traktatu Krzyżacy zrzekli się tylko Żmujdzi i oddali ziemię dobrzyńską, a zapewnili sobie resztę posiadanych krajów. 

Jagiełło pragnąc ściślej połączyć Polskę i Litwę w jedno polityczne ciało, w r. 1413 zwołał do Horodła nad Bugiem sejm obojga narodów. Na tym sejmie oba narody zaprzysięgły wieczysty związek (unią) na mocy którego jeden król wspólnemi glosami obrany, miał nad Polską i Litwą panować. Litwa jednak zachowała swe prawa, swój senat i miała mieć osobnego do szczególnych rządów wielkiego księcia z ramienia królewskiego. 

Cesarz Zygmunt, szwagier Władysława i niby jego przyjaciel, a w rzeczy samej zawzięty Jagiełły i Polaków przeciwnik, wszelkich używał środków do rozerwania tego niemiłego sobie związku; skłonił nawet Jagiełłę do złożenia zjazdu w Łucku, pod pozorem odbywania narad w celu ratowania państwa greckiego od przemocy Turków, rzeczywiście zaś zamierzył tam namówić sędziwego Witołda do ogłoszenia się udzielnym królem litewskim. - Złudzony obietnicami Zygmunta Witold zapragnę! gorąco korony, i pomimo oporu Polaków i Jagiełły, który dla utrzymania jedności państwa chciał mu nawet własnej ustąpić korony, a nadewszystko mimo usilnych zabiegów Zbigniewa Oleśnickiego, poczynił już przygotowania w Wilnie do odbycia obrzędu koronacyi. Zamiary jednak dumnego starca nie przyszły do skutku, gdyż Wielkopolanie nie przepuścili przez granicę posłów cesarskich jadących z koroną; czem do żywego zgryziony Witold, wkrótce życie zakończył. 

Po jego zgonie, Jagiełło namiestnikiem w Litwie mianował brata swego Swidrygiełłę; ale gdy tenże wskutku namowy Krzyżaków, zapragnął niepodległym zostać księciem i ośmielił się uwięzić przybyłego na Litwę Władysława, oburzony tym niegodnym czynem brata Jagiełło, skoro tylko przez wiernych mu Polaków uwolniony został, usunął go od rządów, a na swego namiestnika przeznaczył Zygmunta, brata Witołda, który wszakże niedługo padł ofiarą własnego okrucieństwa. 

Jagiełło chociaż nieustannie zajęty był sprawami Litwy, nie opuszczał wszakże i spraw królestwa. Spełniając ostatnią wolę Jadwigi, wskrzesił i hojnie uposażył akademią krakowską. - Stan też kraju za niego widocznie się polepszał: oświata rozkrzewiała się,-pomyślność mieszkańców wzrastała coraz bardziej. Z potęgą państwa i powaga króla rosła za granicą. Władcy Multan i Wołoszczyzny składali mu swe hołdy, a Węgry i Czechy w ciągu wypadków politycznych, jakie owoczesnie krajami temi wstrząsały, ofiarowywały Jagielle berła swoje, których wszakże nie przyjął. 

Władysław Jagiełło był walecznym, pobożnym, szczodrobliwym aż do zbytku; umysł jego pod dobroczynnym wpływem religii chrześcijańskiej złagodniał i wyszlachetniał, czasami jednak nie miał dosyć mocy duszy, słuchał pochlebców i w sprawach politycznych obcym, a szczególnie cesarzowi Zygmuntowi uwodzić się pozwalał. - W podeszłym już będąc wieku, z czwartej swej małżonki, Zofii księżniczki kijowskiej, doczekał się dwóch synów, którzy następnie po nim kolejno panowali. Pamięć Jadwigi czcił głęboko; obrączkę jej ślubną nosił przez całe życie, a przed samym zgonem, jako dar najdroższy, ofiarował ją Zbigniewowi Oleśnickiemu. 

Za jego panowania, arcybiskupom gnieźnieńskim tytuł prymasów został przez papieża nadany. 

Monarcha ten umarł w Gródku, niedaleko Lwowa, dnia 31 maja 1434 roku, z przeziębienia, gdy późno w nocy słuchał śpiewu słowika, który namiętnie lubił. - Żył lat 86, - panował lat 48,-pochowany został w kościele katedralnym w Krakowie.