Kazimierz III Wielki

Syn Władysława Łokietka i Jadwigi, córki Bolesława księcia kaliskiego, urodził się mieście Kowalu na Kujawach dnia 30 Kwietnia 1310 r. - Koronowany był w katedrze krakowskiej, d. 25 kwietnia 1333 roku wraz z małżonkę swą Annę Aldonę. 

Nie świetnem powodzeniem oręża, nie rozlewem krwi ludzkiej, ale mądrym i sprawiedliwym rzędem zasłużył Kazimierz w historyi na imię Wielkiego. Wstępując na tron po ojcu, równie wielkim monarsze, rozpoczął nowy świetny peryod dziejów narodowych, nazwany przez historyków okresem Polski kwitnącej, który trwał przeszło pół trzecia wieku. 

Dla ułagodzenia cierpień jakich kraj doznawał po tyluletnich walkach i wstrzęśnieniach wewnętrznych, Kazimierz W. unikał o ile można wojen, chociaż mu na waleczności nie zbywało, a starał się o utrzymanie pokoju z niejakiemi nawet ofiarami. I tak, ażeby odjąć Janowi Luxemburgczykowi królowi czeskiemu pozór do wzniecania zaburzeń, przez układy w Wyszogrodzie, w r. 1335, wyjednał' od niego zrzeczenie się pretensyj do tronu polskiego i do lenności Mazowsza; za co nawzajem odstąpił mu praw swych do księstw szląskich. Z Krzyżakami również zawarł ugodę ostateczną w Kaliszu w r. 1343, mocą której odzyskał od nich ziemię dobrzyńską i Kujawy, a puścił im prawem lennem ziemię chełmińską i Pomorze gdańskie, które odtąd zaczęło się nazywać Prussami. Polska przez ten traktat pozbawioną została portów i samego Gdańska, co pod względem handlowym było bardzo dla niej dotkliwem. Stratę Szląska i Pomorza wynagrodził poczęści przyłączeniem do Korony Rusi Czerwonej (Galicyi), wraz z miastem stołecznem Lwowem; która to prowincya prawem spadku przeszła na Kazimierza Wgo, w roku 1340, po bezpotomnem zejściu Bolesława księcia mazowieckiego, a dziedzica tejże Rusi. Posiadanie Galicyi dało powód do zatargów z Litwą o część Wołynia, które jednak drogą wzajemnych układów z dzielnym Olgierdem, synem Gedymina, znakomitym swego czasu wojownikiem, skończyły się na tern, że Kazimierz zatrzymał przy sobie powiaty: łucki, brzeski i chełmski, a Litwie odstąpił Podlasie zabużańskie. 

Kazimierz W. troskliwy o dobro i pomyślność kraju, wiele miast założył, uporządkował i okazałemi gmachami ozdobił, mnóstwo wspaniałych kościołów i obronnych zamków powznosił, szpitali i magazynów pobudował. Ustanowił jednostajną i dobrą monetę, urządził kopalnie srebra w Olkuszu, wydał ordynacyą zup solnych w Bochni i Wieliczce, dał początek akademii krakowskiej. Ormianom, osiedlającym się w Polsce, zapewnił swobody; Żydom, oprócz potwierdzenia dawnych, udzielił nowe przywileje, a obok tego wszelkiemi siłami wspierał handel, przemysł i rolnictwo. - Na sławnym zjeździe narodu w Wiślicy w województwie krakowskiem w 1347 roku, zebrane zostały w jedną, księgę praw ustawy wielkopolskie i małopolskie, pod nazwą. Statutu wiślickiego i tamże uroczyście ogłoszone. - Odznaczał się przytem Kazimierz W. wspaniałością, łagodnością, niezmiernem zamiłowaniem sprawiedliwości i ojcowską, opieką, wszystkim, a mianowicie też ludowi wiejskiemu okazywaną, za co nawet otrzymał piękny przydomek króla chłopków. 

Jako dowód zamożności kraju, a bogactwa i znaczenia Kazimierza W. u obcych nawet monarchów, posłużyć może wspaniałe wesele, wyprawione przez niego w Krakowie dla swej wnuczki, którą wydawał za cesarza Karola lV. Na weselu tem oprócz samego nowożeńca, trzech królów, a mianowicie: Ludwik król węgierski, Waldemar król duński i Piotr król cypryjski, tudzież wielu udzielnych książąt się znajdowało. Wszyscy pomienieni goście następnie przez mieszczanina krakowskiego Mikołaja Wierzynka, podskarbiego króla Kazimierza, nader hojnie przyjęci i wspaniale udarowani zostali. Wierzynek króla i dobroczyńcę swego posadził na pierwszem miejscu i ofiarował mu wieniec z kłosów pszennych i gałązek oliwnych spleciony. - Jednem słowem za czasów Kazimierza W. Polska tak zakwitnęła, iż w ludności, ozdobie miast i zamków, w zabudowaniu wsi, przechodziła sąsiednie państwa. 

Wielki ten monarcha umarł w Krakowie d. 5 listopada 1370 r. iw swojej osobie zamknął dom Piastów w linii męzkiej na tronie polskim. - Żył lat 60, - panował lat 37. - Zwłoki jego złożone zostały w kościele katedralnym w Krakowie.