Kazimierz II Sprawiedliwy

Najmłodszy syn Bolesława Krzywoustego i powtórnej jego małżonki Salomei, hrabianki Bergenu; urodził się w Krakowie d. 5 maja 1138 roku. - Sierota prawie od kolebki i pozostawiony bez żadnego dziedzictwa, pierwszy młodość swoję przepędził pod opiekę starszych braci, nie zazdroszcząc im bynajmniej bogatych działów, jakie od ojca uzyskali. Dopiero po zgonie brata swego Henryka, zabitego przez Prussaków, otrzymał księstwa sandomierskie i lubelskie. W kilka lat później, Krakowianie zniechęceni ku Mieczysławowi Staremu, zaprosili go do objęcia najwyższej władzy. Kazimierz, przywiązany do brata, zrazu wymawiał się od przyjęcia berła; ale gdy ciż zagrozili udaniem się do Piastów linii szląskiej, przystał na ich życzenie i w roku 1177 przybył do Krakowa. Wkrótce potem Leszek, syn Bolesława Kędzierzawego, umierając, przekazał mu testamentem Mazowsze i Kujawy. 

Kazimierz objąwszy ster rzędu, przede wszystkiem ukrócił nadużycia i zniósł wszelkie uciążliwe dla narodu podatki, wprowadzone za Mieczysława Starego. Następnie zabezpieczył i prawami obwarował własność kmiecą, i duchowną; przez co utrwalił porządek w kraju i zjednał sobie miłość ludu, który mu leź nadał piękne miano Sprawiedliwego. W roku 1180, zwołał do Łęczycy synod, czyli zjazd książąt, biskupów i znamienitszej szlachty, dla naradzenia się z nimi nad sprawami państwa. - Zgromadzenie to było początkiem rady monarszej w Polsce, senatem później zwanej. - Papież Aleksander III. potwierdził uchwały synodu łęczyckiego, a na prośbę Kazimierza unieważnił testament Bolesława Krzywoustego i przyznał prawo dziedziczenia monarchii jemu i jego potomkom. 

Uspokoiwszy się z wewnętrznemi sprawami, Kazimierz Sprawiedliwy udał się na Ruś Czerwoną, wyrugował z niej Węgrów i shołdował dla siebie tę krainę. Wówczas to, chciwy panowania Mieczysław Stary ubiegł Kraków, ale za powrotem zwycięzkich hufców brata, ustąpić musiał do Wielkopolski. Najazdy Prussaków i Jadźwingów Kazimierz także powściągnął i Podlasie zajął. Nakoniec w roku 1193 odnowił przymierze z Belą III. królem węgierskim, mocą którego góry Karpackie za stałą i wieczną granicę Polski od strony Węgier uznane zostały. Przyczem Węgrzy wyrzekli się raz na zawsze przywłaszczania sobie ziem na Rusi Czerwonej. 

Kazimierz Sprawiedliwy umarł nagle w Krakowie dnia 5-go maja 1194 roku, z powszechnym żalem narodu. Żył lat 56,-panował lat 17, - pochowany w kościele katedralnym w Krakowie. 

Monarcha ten posiadał cnoty, jakich nie miał żaden z jego braci. Był pobożny, na urazy niepamiętny, a do tego waleczny i wspaniały, u obcych nawet miał miłość i poważanie; dlatego też ze wszystkich synów Bolesława Krzywoustego najchlubniejsze w historyi zajął stanowisko.