Leszek Biały

Syn Kazimierza Sprawiedliwego i Heleny księżniczki bełzkiej, urodził się około roku 1188; - dla jasnych włosów nazwany został Białym. 

Smutne skutki rozdrobnienia Polski na dzielnice, od śmierci Kazimierza Sprawiedliwego, coraz więcej czuć się dawały; bo gdy za staraniem biskupa i wojewody braci Pełków, Leszek mający dopiero sześć lat wieku, obrany był monarchę w roku 1194, a rzędy państwa matce jego Helenie powierzone zostały, równocześnie przeciwne stronnictwo ogłosiło panującym Mieczysława Starego, i ten ostatni, pomimo przegranej bitwy nad rzekę Mozgawę, posiadł tron, uroczyście przyrzekłszy Helenie, iż Wielkopolskę przyłączy do korony; czego wszakże nie dotrzymał. 

Po śmierci Mieczysława Starego, wszyscy jednomyślnie znowu Leszka Białego monarchę mieć pragnęli; lecz za sprawę Pełki, wojewody krakowskiego, położyli mu ten warunek, ażeby Go worka wojewodę sandomierskiego, nauczyciela i przyjaciela swojego, od siebie oddalił i z kraju wywołał. Poczciwy Goworek, dla dobra monarszej rodziny, chętnie na to przystawał; wspaniałomyślny jednak Leszek wołał raczej zrzec się tronu, jak odstępie prawego męża i wiernego przyjaciela. Władza przeto najwyższa Władysławowi Laskonogiemu, synowi Mieczysława Starego, poruczonę została. Atoli krótkiemi były rzędy Władysława; bo gdy w roku 1205, Leszek Biały, za pomocę Krystyna wojewody płockiego, odniósł świetne zwycięztwo nad okrutnym Romanem księciem halickim, pod Zawichostem, gdzie len ostatni poległ na placu boju, zapał narodowy ku sprawie młodego zwycięzcy, był tak wielki, a z drugiej strony niezadowolenie z rządów Władysława Laskonogiego tak silnie się objawiło, że temu ostatniemu niepozostawalo nic innego, jak dobrowolnie ustępie Leszkowi ze stolicy; co też chętnie uczynił. 

Leszek młodszemu bratu swemu Konradowi, wydzielił Mazowsze i Kujawy. Książę ten słabego a przytem gwałtownego nadzwyczaj charakteru, kazał stracić wojewodę Krystyna, sławnego pogromcę Prussaków, naówczas jeszcze pogan; którym, gdy następnie obronić się nie był w stanie, sprowadził w roku 1225 z głębi Niemiec zbrojnych mnichów, Krzyżakami zwanych, i nadał im na lat 20 ziemię chełmińske, z warunkiem, ażeby Prussaków wojowali. Zakon ten żołnierski w przeciągu lat 50-ciu, podbił całe ziemie pruskie i powiększej części ludność jej wytępił, a później nawet podniósł oręż na swych dobroczyńców i stał się prawdziwę plagę nie tylko dla Mazowsza, ale i dla całej Polski. 

Leszek Biały nie mało jeszcze doznał przeciwności i kłopotów to ze sprawami książąt halickich, to z urządzeniem Pomorza, które ciągle z pod panowania Polski wyłamywać się usiłowało. Kiedy wreszcie Świętopełk, rządca tej prowincyi, wlakę wzbił się potęgę, iż zapragnął udzielnym zostać księciem, Leszek aby temu zapobiedz, zwołał zjazd książąt i przedniejszych panów do Gąsawy; wówczas Świętopełk zdradziecko wpadł tam z Pomorzanami, w chwili gdy Leszek w łaźni się znajdował, porwał go na konia i własną, ręką zamordował dnia 15 listopada 1227 roku, a następnie udzielnym panem Pomorza gdańskiego i kaszubskiego się ogłosił. 

Leszek Biały był panem dobrym, sprawiedliwym i wspaniałomyślnym, - żył lat 40, - panował lat 26, - pochowany został w kościele katedralnym w Krakowie.