Władysław I. (IV.) Łokietek

Syn Kazimierza, księcia kujawskiego i Salomei, księżniczki pomorskiej, urodzony w r. 1260. Władysław dla małego wzrostu przezwany został Łokietkiem. Po braciach swych odziedziczył księstwa sieradzkie, brzeskie i łęczyckie. 

Jako wnuk Leszka Białego, a brat młodszy Leszka Czarnego, Władysław miał niezaprzeczone prawo do tronu, a przecież o takowy to z innymi Piastami, to z Wacławem królem czeskim, ustawicznie dobijać się musiał iw zapasach tych najsmutniejszych nieraz doznawał przygód. Podwakroć dzierżąc już berło w swej dłoni, nietylko naraz je tracił, ale dziwnem zrządzeniem losu, wyzuty z własnych nawet posiadłości i od wszystkich prawie opuszczony, ucieczką życie swe ratować i po jaskiniach ukrywać się był znaglonym. Tułał się też za granicą, i raz, jako prosty pielgrzym o żebraczym chlebie, poszedł wygnaniec na jubileusz do Rzymu, niosąc skargi na Wacława. 

Wszystkie te jednak przeciwności nie zraziły bynajmniej Łokietka; zahartowały tylko jego umysł na nowe niebezpieczeństwa i trudy. Nakoniec, gdy nieugiętą stałością swą niezliczone przełamał trudności i po raz trzeci najwyższy objął w kraju władzę, zjednał sobie tę niepożyty sławę, iż po blisko dwuwiecznem rozdrobnieniu Polski na małe księstwa, jakakolwiek przywrócił jej całość. 

Władysław Łokietek i na tronie niemało także doświadczył przykrości: Wielkopolanie ogłosili swym władcę Henryka księcia głogowskiego, i dopiero po jego śmierci poddali się Władysławowi. - Mieszczanie krakowscy wypowiedzieli mu posłuszeństwo i za swego pana uznali Bolesława księcia opolskiego; co ściągnęło na nich surowy ale sprawiedliwy karę. Następcy Wacława nieprzestawali rościć swych pretensyj do tronu polskiego, a książęta szląscy i mazowieccy uznali się ich hołdownikami. Pomorze gdańskie zajęli zdradziecko Krzyżacy i margrabiowie brandeburscy. - Łokietek przecież jak nigdy nie upadł na duchu, tak i tym przeciwnościom śmiałe nadstawił czoło. Przedewszystkiem postanowił umocnić się na tronie; w tym celu kazał przenieść korony z Gniezna do Krakowa, i w tej stolicy dnia 20 stycznia 1319 r. uzyskawszy poprzednio pozwolenie Rzymu, w miejscowej katedrze uroczysty odbył koronacyą i zaraz zajął się gorliwie utrwaleniem porządku i przywróceniem spokojności w państwie. Koronacya ta wszakże do reszty odstręczyła od Władysława zawistnych mu książąt szląskich, którzy też w r. 1327 ostatecznie oderwali się od Polski i przyznali nad sobą zwierzchnictwo króla czeskiego. 

Następnie Łokietek wziął się energicznie do odzyskania Pomorza, a gdy wszystkie pojednawcze środki, a nawet liczne skargi do samego papieża na Krzyżaków zanoszone nie pomogły, chwycił śmiało za oręż. Wprzód jednak wszedł w stosunki przyjacielskie i zawarł przymierze w roku 1325 w Wilnie z potężnym Gedyminem? wielkim księciem litewskim, a syna swego Kazimierza ożenił z córką jego Aldonę, która na chrzcie św. otrzymała imię Anny. Powrót 20,000 jeńców polskich z Litwy, był najpiękniejszem wianem tego małżeństwa. Do walki o Pomorze gdańskie wystąpiły z jednej strony Polska i Litwa, az drugiej Krzyżacy, połączeni z Kawalerami mieczowymi z Inflant, wspierani przytem przez Szlązaków i Czechów. - Wojna ta trwała długo, była bardzo uporczywę i z rożnem szczęściem a wzajemnem pustoszeniem krajów prowadzoną. Rozzuchwaleni Krzyżacy już Kujawy ogniem i mieczem niszczyć zaczęli, gdy nareszcie mordercza bitwa pod Płowcami, w roku 1331 stoczona, w której 30,000 przeszło legło ich na placu, a mnóstwo dostało się do niewoli, położyła kres dalszym ich powodzeniom. Zwycięztwo to okryło sławę sędziwego już, ale dzielnego jeszcze Władysława Łokietka. 

Dla ustalenia prawodawstwa w całej Polsce i uradzenia środków dalszej obrony od napaści Krzyżaków, Władysław zwołał na powszechny zjazd, czyli wieca, do Chęcin w roku 1331 książęta, prałatów i rycerstwo; sam otoczony senatorami i urzędnikami przewodził zgromadzeniu. Był to pierwszy sejm w kraju; na nim pierwszy raz rycerstwo, czyli szlachta, zasiadła do obrad obok przedniej szych możnowładców. 

Zacny ten monarcha w parę lat po tym sejmie, z powszechnym żalem narodu, dnia 2 marca 1333 r. zakończył chwalebny swój żywot w Krakowie. Jemu Polska, stojąca nad tonię przepaści, winna ocalenie i wydźwignienie swoje. Żył lat 73, - panował stale od 1306 roku lat 27. - Pochowany został w kościele katedralnym w Krakowie.