Kazimierz IV Jagiellończyk

Młodszy syn Władysława Jagiełły i Zofii księżniczki kijowskiej, urodził się dnia 29 listopada 1427 roku. - W roku 1440, za życia jeszcze brata swego Władysława Warneńczyka, ogłoszony był w Wilnie wielkim księciem litewskim. - Gdy po zgonie tego króla bohatera, unia z Litwę chwiać się zaczęła, Kazimierz jedynie za potężnym wpływem kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, pojmującego całą ważność zjednoczenia się jej z Polskę, obrany został królem polskim na sejmie w Sieradzu dnia 24 kwietnia 1445 roku. Kazimierz jednak przywiązany bardziej do Litwy i powstrzymywany przez panów litewskich, lękających się utraty tytułów dziedzicznych, których w Polsce nie było, i zwierzchnictwa nad szlachtą, która przez ustawę horodelską w prawach i przywilejach z szlachtą polską została porównaną, długo ociągał się z przyjęciem korony, tern bardziej że miał ją sobie ofiarowaną pod warunkiem przyłączenia do Polski Wołynia i Podola, o co Litwini od czasów Kazimierza Wielkiego ciągłe z Polską wiedli spory. Ale gdy Polacy zniecierpliwieni dwuletniem przeszło bezkrólewiem, zamierzyli już wynieść na tron Bolesława księcia mazowieckiego, Kazimierz nareszcie przybył tło Krakowa, odbył tam koronacyę dnia 25 czerwca 1447 roku i rozpoczął panowanie jedno z najdłuższych i najważniejszych dla Polski, przyłączeniem ziem pruskich do Korony szczególniej uświetnione. 

Kazimierz objąwszy tron polski, zatrzymał w swym ręku i rzędy Litwy; z czego niezadowoleni tamtejsi panowie, domagali się osobnego wielkiego księcia, jak to miało miejsce za Jagiełły i Warneńczyka. Król wszakże powagę swę utrzymał ich w karbach posłuszeństwa. Zobopólne przy tern spory o Wołyń i Podole ile możności łagodził, i nie przedsiębiorąc żadnych stanowczych a gwałtownych kroków, umiarkowaniem swem głównie utrzymał w połączeniu oba narody. 

Szlachta i mieszczanie dawnego Pomorza gdańskiego (Prussacy), oburzeni zdzierstwem i coraz większemi gwałtami Krzyżaków, po wielu zatargach i bezskutecznych skargach, zbrojnie przeciwko nim powstali; zburzyli niektóre ich zaniki, iw roku 1454 dobrowolnie poddali się w Krakowie królowi polskiemu. Stany pruskie złożyły przysięgę wierności Kazimierzowi w Toruniu, Elblągu i Gdańsku, który też w ich obronie osobiście stanął na czele wojska polskiego, gdyż Litwa niechętna żadnej pomocy nie udzieliła. Wszczęta z tego powodu wojna z Krzyżakami, wspieranymi przez całe prawie Niemcy, ciągnęła się przez lat 13, chociaż Stany pruskie i szlachta polska wielkie na jej poparcie czyniły ofiary; była przytem nader uporczywe, z wielkiem zniszczeniem krain pruskich i polskich prowadzone, i dopiero pamiętnym traktatem w Toruniu, w dniu 19 października 1466 roku zawartym, ukończona została. Mocę tego traktatu, Prussy Zachodnie z miastem Gdańskiem, tudzież Warmię, które na województwa; pomorskie, chełmińskie i malborskie podzielone zostały, otrzymała Polska, reszta ziem pruskich, czyli tak zwane Prussy Wschodnie, pozostały przy Zakonie krzyżackim, z obowiązkiem hołdowania królom polskim. - Poczem Kazimierz z wielką szczodrobliwością poudzielał mieszkańcom ziem przyłączonych różne prawa i przywileje. 

Odzyskanie Pomorza gdańskiego, a przez to otworzenie swobodnej żeglugi na Wiśle do samego morza Bałtyckiego, w krótkim czasie wywarło wielki wpływ na podniesienie się rolnictwa iw ogóle na zamożność całego państwa. Nietylko już panowie, ale i szlachta zaczęła ubierać się wspaniale; dostatki i wygody, nawet włościan stały się udziałem. Ludność też szybko się pomnożyła, a przemysł i handel znakomicie wzrosły. Szkoły się krzewiły. Akademia krakowska zasłynęła w Europie i przygotowywała krajowi liczny poczet obywateli, którzy zarówno rozległą nauką jak i wielkiemi zasługami w senacie, kościele i dyplomacyi się odznaczyli. Sztuka drukarska, niedawno w Niemczech wynaleziona, w krótce i do Polski się przeniosła. -  W r. 1465 w Krakowie wyszła najpierwsza książka w języku słowiańskim drukowana. 

Szlachta (stan rycerski) na sejmikach zgromadzona, wybierała posłów na sejm i dawała im pełnomocnictwa. Sejmy te za panowania Kazimierza były bardzo częste, najwięcej zbierały się w Piotrkowie; stanowiono na nich różne prawa i uchwały. - Odtąd sejm złożony był z kro-, la i dwóch izb: senatorskiej i poselskiej. W pierwszej zasiadali senatorowie, biskupi, wojewodowie, kasztelani i inni dostojnicy; w drugiej posłowie ziem i powiatów, oraz reprezentanci wielu miast. Izba poselska w obradach coraz większej przewagi nabywała. 

W roku 1453 Kazimierz powiększył swoje posiadłości zakupieniem na Szląsku księstwa Oświęcimskiego, a w r. 1462 objęciem księstw rawskiego i bełzkiego po wygasłych książętach Płockich. Ale z drugiej strony, straciła Polska dwa ważne porty nad morzem Czarnem: Kalią i Białogród, które Turcy, obaliwszy cesarstwo greckie, zajęli i handel polski na tern morzu zniszczyli. - Uzuchwaleni przez to Tatarzy ośmielili się wpaść na Ruś i Podole; lecz okropnie zbici pod Trembowlą, na stepy odpędzeni zostali. 

Król Kazimierz umiał świetnie utrzymać dostojność swego narodu. Wszyscy monarchowie poważali go i starali się o jego przyjaźń, a książę Zatorski, władcy Multan i Wołoszczyzny hołdy mu swe składali. Kazimierz miał sześciu synów i wszystkim najtroskliwsze dał wychowanie; za nauczyciela i przewodnika wybrał im Jana Długosza kanonika krakowskiego i sławnego dziejopisarza polskiego. Najstarszemu z nich, Władysławowi, ofiarowali koronę Czesi; młodszych synów: Jana Olbrachta i Kazimierza powoływali na tron Węgrzy. (Królewicz Kazimierz umarł w kwiecie wieku, zajaśniał jednak życiem tak świątobliwem, iż w 40 lat po zgonie, w roku 1482 nastąpionym, przez papieża Klemensa VII. w poczet świętych policzony i za patrona Litwy uznany został.) - Z innych synów królewskich, Alexander i Zygmunt kolejnie po bracie starszym Janie Olbrachcie panowali w Polsce, a najmłodszy Fryderyk był kardynałem i arcybiskupem gnieźnieńskim. 

Kazimierz IV. umarł w Grodnie na Litwie dnia 7 czerwca 1492 r. - Żył lat 65, - panował (rachując od czasu obrania go królem) lat 47,-pochowany został w katedrze krakowskiej. 

Król ten światły i wyrozumiały, pod wielu względami z charakteru do ojca swego, Władysława Jagiełły, był podobny. - W ostatnim roku jego panowania, Ameryka przez Krzystofą Kolumba odkrytą została.