Henryk Walezy

Książę Andegaweński (d’Anjou) syn Henryka II. króla francuzkiego i Katarzyny de Medicis, urodził się w Fontainebleau d. 19 września 1551 r. 

Po śmierci bezpotomnego Zygmunta Augusta nastało w Polsce bezkrólewie, dwa lata blisko trwające; w czasie którego arcybiskup gnieźnieński, jako prymas państwa igłowa rządu podczas bezkrólewia, zwołał do Warszawy sejm nazwany konwokacyjnym, na którym za wnioskiem Jana Zamojskiego postanowiono, źe nietylsenatorowie i posłowie, ale cały naród, t. j. wszystka szlachta, ma prawo obierania króla (elekcyi); opisano przytem stosunki tronu z poddanymi pod nazwą, pacta conventa, i między innemi uchwalono, źe sejmy elekcyjne odbywać się będą na błoniach Woli pod Warszawą. 

Dnia 11 maja 1573 r. Henryk z pomiędzy wielu kandydatów ubiegających się o tron, obrany został królem polskim. Bardzo świetne poselstwo, złożone ze znakomitych panów polskich i litewskich, wysłane do niego do Francyi, okazałością i przepychem zdumiło Francuzów, a nauką i znajomością wielu języków, obudziło ich szacunek. 

Henryk zaprzysiągł pacta conventa w Paryżu, i zjechawszy do Polski, odbył koronacyą w Krakowie d. 21 lutego 1574 r. - Zaraz jednak na sejmie koronacyjnym zniechęcił ku sobie Polaków, przez zbyt łagodne osądzenie Samuela Zborowskiego, należącego do stronnictwa przychylnego jego wyborowi, który powaśniwszy się z Janem Tęczyńskim, wyzwał go na pojedynek, a pragnącego ich pogodzić kasztelana Wapowskiego, śmiertelnie ranił na dziedzińcu przed zamkiem królewskim; za co na wywołanie tylko z kraju skazany został. 

Zaledwie Henryk 5 miesięcy w Polsce i to na biesiadach przepędził, doszła go wiadomość o zgonie brata, Karola IX. króla francuzkiego, którego jedynym był następcą; nie czekając więc zezwolenia stanów Rzeczypospolitej, wyjechał tajemnie z kraju. Tęczyński doścignął go w Pilśnie na Szląsku, ale napróżno błagał i zaklinał, żeby wrócił do Polski. - Po przybyciu do Francyi, Henryk koronował się w mieście Rheims, w lutym 1575 r. Polacy dzień 12 maja t. r. oznaczyli mu do powrotu, lecz gdy pomimo przyrzeczenia do Polski nie przybył i próżne tylko zwłoki czynił, ogłosili bezkrólewie. 

W czasie następnych elekcyj: Stefana Batorego i Zygmunta III., Henryk zanosił protestacye, i przez całe życie, przy innych tytułach, królem polskim się mianował i zachował wiele przychylności dla Polaków. 

Panowanie jego we Francyi było zakłócane ciągłemi wojnami domowemi i religijnemi. W czasie oblegania Paryża, zamordowany został w zamku Saint Cloud przez fanatycznego mnicha Jakóba Clemont, d. 2 sierpnia 1589 r. Żył lat 38, - pochowany został w grobach królów francuskich. w St. Denis.