Władysław Warneńczyk (1434-1444)

Syn Władysława Jagiełły i czwartej jego żony Zofii, córki księcia holszańskiego, urodzony 4 listopada 1424 r., miał lat 10 w chwili śmierci ojca. Na mocy układu, który Jagiełło zawarł z moźnowładcami w Jedlinie r. 1433, Zbigniew Oleśnicki, mimo oporów panów, zapewnił tron Władysławowi. 

Małoletni król został koronowany 25 lipca 1434 r. Rządy za niego sprawowała królowa matka i Zbigniew Oleśnicki 

R. 1435 powstały zaburzenia na Litwie. Wywołał, że Świdrygiełła; wspierany przez cesarza Zygmunta i Krzyżaków wezwał Tatarów na pomoc i wraz z Rusinami wystąpił do walki. Rozgromiony pod Wilkomierzem 1435, wyrzekł się tytułu wielkoksiążęcego; pozostawiono mu Wołyń i Kijowszczyznę pod zwierzchnictwem Polski. 

Zygmunt Kiejstutowicz utrzymał się przy rządach Litwy; wkrótce jednak okrucieństwa jego wywołały oburzenie panów ruskich; r. 1340 zginął, zamordowany przez spiskowców. Po śmierci jego w. księciem litewskim mianowano młodszego brata Władysława, Kazimierza Jagiellończyka. 

Krzyżacy, zawiedzeni w swych planach, zawarli z Polską pokój w Brześciu Litewskim. 

W r. 1438 Władysław uznany został pełnoletnim; wykonał przysięgę w Piotrkowie i objął ster państwa; w rzeczywistości były to nadal rządy Oleśnickiego. Tego samego roku umiera cesarz Zygmunt; korona czeska i węgierska przeszła na Habsburskiego księcia Alberta. Czesi niechętni niemieckiemu władcy, wezwali na tron Kazimierza Jagiellończyka. Oleśnicki, jak za rządów Jagiełły, nie dopuścił teraz również do połączenia Polski z hysyckiemi Czechami. 

Wyprawa Kazimierza po koronę czeską, nie poparta przez niego, spełzła za niczem. 

Dwa lata później umarł cesarz Albert. Węgrzy ofiarowali Władysławowi tron, zagrożony straszną wojną z Turkami, którzy w bitwie na Kosowem polu podbili wszystkich Słowian naddunajskich. Zbigniew Oleśnicki nie opiera się tym razem; przeciwnie, pragnie, aby Polska zdobyłasławę pogromicielki strasznego wroga chrześcijaństwa. Władysław, pełen rycerskiego zapału, przyjął ofiarowaną koronę i r. 1440 wyruszył do Węgier. W Białymgrodzie 17-go lipca tegoż roku bohaterski młodzieniec włożył koronę św. Stefana na skronie. 

Ale wdowa po cesarzu Albercie Elżbieta wystąpiła w obronie praw syna swego Władysława Pogrobowca, a zyskawszy licznych stronników rozpoczęła walkę z królem Władysławem. 

Tymczasem rządy w Polsce sprawował Oleśnicki. Na soborze Florenckim r. 1439 zawarto unię kościoła greckiego z rzymsko-katolickim; przystąpił do ziej metropolita kijowski Izydor. Oleśnicki szerzył ją na Rusi: przyjmowali unię bojarowie i kniaziowe: upadła zapora, dzieląca ich od Polski. W tym też czasie zakupił Oleśnicki księstwo Siewierskie od księcia cieszyńskiego. 

Gdy tak w Polsce tryumfuje polityka wielkiego biskupa, na Węgrzech śmierć cesarzowej-wdowy Elżbiety uczyniła Władysława panem Węgier; Władysławowi Pogrobowcowi zapewniono Czechy. Władysław mógł nareszcie rozpocząć upragnioną walkę z niewiernymi, którzy po zwycięstwie nad cesarzem Zygmuntem i po niepomyślnej wyprawie cesarza Alberta zagrażali całemu światu chrześcijańskiemu. Szczęście sprzyjało młodemu królowi. Z pomocą węgierskiego wojewody Hunyada odniósł świetne zwycięstwa. 

Turcy pokonani i upokorzeni, błagali po raz pierwszy chrześcijan o pokój. Został zawarty na korzystnych warunkach, a Władysław, okryty sławą zwycięzcy, wrócił do Budy. Turcy jednak nie dotrzymali warunków umowy: nie oddali ni zamków, jak dawniej czynili napady, mordowali bezbronną ludność palili wsie i miasta. Władysław ruszył znowu do boju; cała Europa obiecała swą pomoc; ale nie dopisały posiłki, zawiodły nawet obietnice cesarza bizantyńskiego paleologa. Wojsko Władysława liczyło zaledwie 20,000 rycerzy. »Sułtan ma więcej, gdy idzie na łowy«, powiedział hospodar włoski, nadciągnął z garstką swoich. Pod Warną nad morzem Czarnem przyszło do bitwy z niezliczoną armią Amurada. Za pierwszem natarciem armia turecka została złamaną; juź Amurad chciał uciekać, wtem atak janczarów wznowił walkę; Władysław, uniesiony zapałem, rzuca się na hufce janczarów; ale zewsząd obskoczony przez wrogów; odcięty od reszty rycerstwa, ginie śmiercią bohatera. Zgon jego wywołał popłoch wśród chrześcijan. Zwycięstwo zamienia się w klęskę. 

Hunyad zaledwie z resztkami przedziera się do Węgier. Zwłoki nieszczęśliwego króla zginęły bez śladu. 

»Grób jego jest Europa, słup – śnieżne Bałkany«. 

»Napis: wieczna pamiątka między chrześcijany«. 

Zginął obrońca chrześcijaństwa, ostatnia nadzieja Słowian naddunajskich, odtąd przez wieki dźwigać będą jarzmo niewoli tureckiej. W dziewięć lat później zatknęli Turcy swój zwycięski półksiężyc w Konstantynopolu, stolicy cesarza Pateologa. Polacy długo nie chcieli wierzyć złowrogim wieściom o śmierci młodego króla, a gdy o smutnej prawdzie wątpić już było niepodobna, stratę jego gorzko opłakiwali.