Władysław Herman (1081-1102)

Rządy kraju dostały się po upadku i wygnaniu Bolesława w ręce niedołężnego Władysława Hermana, syna Kazimierza Odnowiciela i Maryi Dobrogniewy. Urodził się roku 1043. 

Nie umiał przywrócić powagi monarszej, i choć kościół zniósł interdykt, zaniechał koronacyi, poprzestając na tytule książęcym; państwu tylko pozostała nazwa królestwa. Opuścił Kraków, zbyt przypominający mu brata i wybrał na stolicę Płock, zasłonięty Wisłą. 

Panów, którzy wygnali brata, zyskiwał pobłażaniem, a duchowieństwo wznoszeniem klasztorów, wyposażeniem biskupstw. Ponieważ był bezdzietny, szwagier jego Wratysław, wyniesiony do godności króla Czech, przywłaszczył sobie za zezwoleniem cesarza Henryka tytuł króla Polski, odsądzając od tronu syna Bolesława Śmiałego, Mieczysława, jako wroga cesarza. 

Ale żona Judyta powiła Władysławowi upragnionego syna, Bolesława, od wargi skrzywionej przez chorobę, Krzywoustym zwanego. 

By usunąć niebezpieczeństwo utraty korony, ożenił się Władysław po jej śmierci z siostrą cesarską Zofią, wdową po Salomonie, królu węgierskim. 

Wratysław, utraciwszy pomoc cesarza, nie mógł myśleć o zagarnięciu Polski. 

Dla zapewnienia sobie zupełnego spokoju, sprowadził Władysław teraz do kraju Mieszka, syna Bolesława, ożenionego z Eudoksyą, księżniczką ruską; młody królewicz umarł wkrótce, podobno otruty przez stryja. Żałował go kraj cały, a zwłaszcza lud wiejski, pokładający w nim jedynie nadzieję lepszego losu.

Władysław, zbyt niedołężny, by sam sprawować rządy, zdał je na ulubieńca Sieciecha, wojewodę krakowskiego. Sieciech zdołał wprawdzie w kilku wyprawach, w których towarzyszył mu dziesięcioletni Bolesław, uśmierzyć powstałych przeciw Polsce Pomorzan i Prusaków, lecz surowe, a niezawsze sprawiedliwe rządy zniechęciły ku niemu naród. 

Wszczęła się wojna domowa. Przeciwnicy Sieciecha obrali wodzem Zbigniewa, nieprawego syna Władysława i córki kmiecia i wezwali na pomoc Czechów i pogańskich Pomorzan. Wsparła ich Kruświca, naówczas zamożna w bogactwa i rycerstwo. 

Władysław Zbigniewa pokonał, lecz uznał za syna. W zamieszkach Kruświca została zburzona i więcej się z upadku nie podniosła. 

Sieciech nie stracił zaufania i jak przedtem władał krajem. Przeciwnicy jego jednak nie spoczywali: pozyskali młodszego syna Władysława, Bolesława Krzywoustego i zażądali oddalenia wojewody. Zawrzała wojna między ojcem i synami. Poświęcił ostatecznie stary król przyjaciela i Sieciech został wygnany. 

By zapewnić sobie spokój, podzielił kraj: Bolesławowi dał Szląsk, krakowskie i sandomierskie; Zbigniewowi Wielkopolskę, dla siebie zatrzymał Mazowsze i niektóre grody, które po śmierci jego miały przypaść młodszemu, Mazowsze starszemu synowi. 

Bolesław, choć młodziutki (14 lat), wsławił się wkrótce bohaterskimi czynami: pogromił Pomorzan, zadał straszliwą klęskę Połowcom, którzy odtąd już nigdy w Polsce się nie pokazali. Walecznego księcia pasował ojciec r. 1101 na rycerza. 

Umarł Władysław w ulubionym Płocku 5 czerwca 1102 r.; pochowany tamże w kościele katedralnym. Tron przekazał temu z synów, który okaźe się »sprawiedliwszym i dla obrony ojczyzny dzielniejszym. Obydwaj bracia przyznawali sobie do tego prawo. 

Za czasów Władysława Hermana rozpoczęły się na zachodzie Europy zbrojne wyprawy krzyżowe, czyli tak zwane krucyaty, w celu wyswobodzenia Ziemi św. z pod jarzma Turków. Żydzi, w czasie tych wojen srodze prześladowani, zwłaszcza w miastach niemieckich, (n. p. w Moguncyi spalono żywcem 1400, a w Bawaryi zabito 14,000), chronili się do Polski i gościnny znaleźli przytułek.