Przemysław Pogrobowiec (1295-1296)

Książę Wielkopolski, syn pogrobowy Przemysława i Elżbiety, wnuki św. Jadwigi, a córki Henryka Pobożnego, urodził się r. 1257. Zapis Henryka Rzetelnego dawał mu prawo do Małopolski; zajął więc Kraków r. 1290 i objął rządy. Z tego powodu przyszło do krwawych starć z Władysławem Łokietkiem, który nie chciał zrzec się prawa do spadku i Wacławem, królem czeskim, któremu żona Leszka, Gryfina, swych jakoby praw do tronu krakowskiego ustąpiła. Przemysław musiał ustąpić. 

W czasie tych zatargów najazdy Tatarów, Litwinów i Krzyżaków niszczyły ziemie polskie. By ocalić byt narodowy, zagrożony z jednej strony [wzrastającym wpływem cudzoziemczyzny (czesko-niemieckiej), z drugiej ciągłemi zamieszkami domowemi i najazdami wrogów, podjął Przemysław, praprawnuk (Mieszka Starego, zamysły dziada; postanowił zjednoczyć ziemie Polski pod władzą królewską i wrócić państwu dawną potęgę. Pan całej Wielkopolski, gdy mu bezdzietny Mszczug (Mestwin), syn Światopełka, zapewnił posiadanie Pomorza z Gdańskiem, stał się Przemysław najpotężniejszym z Piastów. 

Zamiarom jego nie sprzeciwiał się Łokietek, ani Bolesław płocki; popierał go naród cały i duchowieństwo pod przewodnictwem Jakóba Świnki, gorliwego obrońcy spraw narodowych. Papież Bonifacy VIII dał chętnie przyzwolenie. 

Dnia 26-go czerwca 1295 r. w Gnieźnie, najstarszej stolicy Piastów, odbyła się ta wielkopomna uroczystość mimo protestu Wacława. Arcybiskup Jakób Świnka, w otoczeniu licznych biskupów i szlachty, namaścił Przemysława na »króla całej Polski« i koronował ukrytą od czasów Bolesława Śmiałego, koroną Chrobrego. Rycerstwo królem go okrzyknęło. 

Po koronacyi pospieszył król polski na Pomorze, by objąć je w posiadanie po śmierci Mszczuga. Wzmocnił Gdańsk warowniami, zaprowadził ład; lud, widząc w nim obrońcę przed Niemcami, chętnie składał przysięgę wierności. 

Wzrastająca potęga Przemysława wznieciła śmiertelną nienawiść sąsiednich margrabiów brandenburskich, gdyż odbierała im nadzieję opanowania Pomorza, na które czyhali oddawna. Uknuli spisek przeciwko królowi i wciągnęli do niego dwa możne rody wielkopolskie Nałęczów i Zarębów, wrogie Przemysławowi, gdyż ich samowolę i gwałty poskromił. Po powrocie z Pomorza Przemysław objeżdżał Wielkopolskę. W miasteczku Rogoźnie rozłożył się dwór królewski, by tu spędzić zapusty. 

W środę popielcową w nocy, (d. 10 lutego 1296 r.) gdy wszyscy w śnie byli pogrążeni, napadli bezbronnego Przemysława i mimo mężnego oporu zdradziecko zamordowali. Wśród ogólnego żalu i płaczu złożono zwłoki ostatniego potomka mieszka Starego, obok przodków w Poznaniu. 

Polska wpadła znowu w zamęt waśni domowych. Przemysław zostawił jednę tylko córkę, zrodzoną z drugiej żony Ryksy, królewny szwedzkiej. Pierwszą jego żoną była Ludgarda, księżniczka serbska; śmierć jej przypisują Przemysławowi; według podania nie mogąc doczekać się z niej upragnionego potomka, kazał podobno nieszczęśliwą żonę udusić.