Leszek Czarny (1279–1288)

Wnuk Konrada Mazowieckiego, syn Kazimierza i Konstancyi, córki Henryka Pobożnego, ur. r. 1250, dla czarnych włosów Czarnym zwany, jako najbliższy tronu, otrzymał władzę po śmierci bezdzietnego Bolesława Wstydliwego. W pierwszych latach panowania waleczny książę stawił dzielny opór wrogom kraju. Gdy Lew, książę halicki, chciał kosztem Polski rozszerzyć swe granice, zniósł Leszek wojska najezdnika pod Goślicami, (r. 1280) zmusił go do haniebnej ucieczki i ścigał aż pod Lwów, skąd wrócił z bogatą zdobyczą. 

Straszniejszym był napad Litwinów i Jadźwingów z Polesia, plądrujących Sandomierskie. Zgromił ich Leszek pod Lublinem roku 1282. Według podania do walki zachęcił go we śnie św. fDichał, któremu po odniesionem zwycięstwie na pamiątkę kościół zbudował w Lublinie. W walce wyginęły ostatnie szczątki Jadźwingów. Ale wewnątrz kraju wichrzył Paweł z Przemankowa, biskup krakowski, człowiek dumny i burzliwego charakteru, który nie wahał się łączyć z nieprzyjaciółmi kraju dla dopięcia zuchwałych planów. Chcąc pomścić dawne urazy, podżegał panów krakowskich do buntu przeciwko Leszkowi. Za jego namową r. 1285 powołano na tron Konrada, księcia czerskiego, stryjecznego brata Leszka. Ale Leszek Konrada wypędził i tron 1287 odzyskał. Wśród zamieszek domowych wpadli 1287 Tatarzy; nie znalazłszy oporu, spusztoszyli strasznie Małopolskę, samych panien przeszło 20,000 mieli uprowadzić. Leszek, uporawszy się z rokoszem, zebrał wojsko; zamiast jednak ruszyć na pogan, zapragnął raz jeszcze skarcić Konrada i najechał jego ziemię. Ale wojska jego zostały pobite przez Mazurów.

Wkrótce potem dnia 30 września r. 1288 Leszek umarł, pochowany w kościele ks. Dominikanów w Krakowie. Leszek nie spełnił nadziei, jaką wzbudziły pierwsze jego zwycięstwa. Lubiany był tylko przez zniemczonych mieszczan krakowskich, którym w nagrodę wierności podczas rokoszu, ponadawał liczne prawa i przywileje.