Bolesław Chrobry (992—1025)

Był właściwym założycielem państwa Polskiego i jednym z najznakomitszych królów. Rozszerzył granice i wywalczył niezależność polityczną i kościelną od cesarstwa niemieckiego. 

Syn najstarszy Mieczysława i Dąbrówki, przyszedł na świat r. 967; po śmierci ojca 992 roku objął władzę. Obawiając się, żeby Polska przez podział kraju nie uległa pierwotnemu rozbiciu, usunął od rządu macochę Odę i braci przyrodnich i żelazną ręką zjednoczył znów państwo. 

A gdy bracia podburzyli wrogów, nie uląkł się Chrobry i z walki wyszedł zwycięzko. Podbił Szląsk, odebrał Chrobacyę z Krakowem, zagarnął Słowaczyznę węgierską, rozciągnął władzę nad bratniem Pomorzem, otwierając Polsce przystęp do morza. 

Z jego polecenia podążył św. Wojciech jako apostoł prawdziwej wiary na Pomorze, a stamtąd do Prus pogańskich, gdzie zginął r. 997 śmiercią męczeńską. Ciało jego wykupił Bolesław na wagę złota i złożył najprzód w Trzemesznie, potem przeniósł do katedry w Gnieźnie i uczcił wspaniałym grobowcem. 

W pierwszych dniach r. 1000 przybył z pielgrzymką do grobu św. męczennika cesarz niemiecki Otto III, pragnąc zarazem poznać potężnego władcę młodego państwa. Podejmowany z przepychem, zdumiony bogactwem, uznał w Bolesławie przyjaciela i sprzymierzeńca; a na znak, że widzi w nim niezawisłego władcę, własną koronę włożył mu podczas biesiady na głowę. 

Przyjaźń z Niemcami skończyła się ze śmiercią Ottona III-go r. 1002. Następca jego Henryk II nie uznał niezależności Bolesława i rozpoczął z nim wojnę, ciągnącą się długie lata. W ciągu niej poczynił Chrobry nowe zdobycze, zagarniając Morawy i Luzacyę, lecz utracił Pomorze, które skorzystało z zajęcia Bolesława wojną i odzyskało niepodległość. Pokój w Budziszynie zakończył (r. 1018) wojnę z Niemcami, przyznając Bolesławowi Szląsk, Morawy i Łużyce i uznając niezależność Polski. Ubezpieczony od Niemców rusza (1018) na Ruś, gdzie Jarosław, ks. nowogrodzki, wypędził zięcia jego Światopełka z Kijowa. 

Rozgromiwszy Jarosława, podstąpił pod Kijów i zdobył po krótkiem oblężeniu. Wjeżdżając w mury miasta, uderzył tak silnie mieczem w bramę »złotą« zwaną, że miecz się wyszczerbił. Odtąd Szczerbcem go nazywano, a następcy Bolesława przypasywali go przy koronacyi. W powrocie zadał Chrobry nową klęskę Jarosławowi, zajął Ruś Czerwoną i przyłączył do swego państwa. 

Na pamiątkę zwycięstw, odniesionych na wszystkich krańcach państwa, rozkazał powbijać słupy żelazne w Dnieprze, Łabie, Ossie i Bugu. Były to, zdaniem jego, właściwe granice Polski. 

Bolesław nie poprzestawał na podbojach. Ciągłe walki nie przeszkadzały mu zająć się wewnętrznem podniesieniem państwa. Chcąc wytępić resztki pogaństwa, sprowadził księży Benedyktynów, słynnych z pobożności i nauki, założycieli pierwszych szkół w Polsce. Zbudował im klasztory w Tyńcu, Sieciechowie i na Łysej Górze, a oni prócz oświaty szerzyli znajomość lepszej uprawy roli, rzemiosła i t. d. 

Na dwór swój ściągał rycerstwo, pomnażał siłę zbrojną. Zaludniał i zagospodarowywał pustkowia, budował zamki. Zaprowadził bicie monety polskiej, urządził skarb. 

Na rok przed śmiercią uzyskał od papieża zezwolenie na koronacyę, którego mu tak długo za wpływem Henryka II odmawiał. Roku 1024 w Gnieźnie kazał się biskupom polskim namaścić na króla i koronować. W kilka miesięcy później r. 1025 umarł w zamku poznańskim. Pochowany przy ojcu w katedrze poznańskiej, w kaplicy królewskiej. 

Naród opłakiwał zgon króla i przez rok cały nosił żałobę; nikt nie sprawiał wesela, umilkły śpiewy i granie. Współcześni nazwali go Chrobrym, potomni dodali przydomek Wielkiego, na który wielkimi czynami zasłużył. 

Polska za jego rządów stała się jednem z najpotężniejszych mocarstw Europy. Rządy zdał średniemu synowi Mieszkowi, starszemu Besprymowi podrzędną oddał dzielnicę.