Ludwik (1370-1382)

Piast po kądzieli, syn Karola-Roberta Andegaweńskiego i Elżbiety, córki Łokietka, urodzony 5 marca 1326 r., naznaczony następcą Kazimierza na zjeździe w Wyszehradzie, objął rządy po śmierci jego. 

Nie spełnił nadziei »Króla Chłopka«, nie dbał o Polskę, ani myślał o dotrzymaniu obietnicy odzyskania Pomorza. 

Po odbyciu koronacyi w Krakowie 17. listopada 1370 r., zdał rządy matce i powrócił do Węgier. 

Ziemowit, ks. mazowiecki, skorzystał z nieobecności króla; jako Piast upomniał się o koronę i samowolnie zagarniał zamki i miasta. 

Opuścił też zakon Władysław Biały, ks. gniewkowski; zapragnął odzyskać Wielkopolskę i gnębić kraj najazdami. Wpadli Litwini, spustoszyli sandomierskie, opanowali Lublin. 

Ludwik, zajęty Węgrami i podniesieniem ich potęgi, obojętnie patrzał na zamieszki i napady, które nękały Polskę. 

Jedyne troski jego i jego matki było zachować koronę polską dla jednej z córek, bo synów nie miał. Opierała się temu umowa budzińska, ograniczająca wyraźnie następstwo tylko do męskich potomków. Ale Ludwik na zjeździe w Koszycach r. 1374 pozyskał zgodę panów nadaniem różnych przywilejów, a przedewszystkiem zwolnieniem od podatku z wyjątkiem dwóch groszy z łanu. 

Na królowę Polski przeznaczył Maryę, zaręczoną Zygmuntowi Luksemburskiemu, margrabiemu brandenburskiemu, po kądzieli prawnukowi Kazimierza. 

Tymczasem Litwini zajęli Ruś Czerwoną; Ludwik wyparł ich wprawdzie, ale Ruś z pogwałceniem praw i wbrew najuroczystszym zobowiązaniom oderwał od Polski i przyłączył do Węgier. Pomógł mu w tym niegodnym czynie Władysław ks. Opolski, rządca Rusi, którego wynagrodził nadaniem ziem na Kujawach, a po śmierci matki Elżbiety mianował go namiestnikiem w Polsce. 

On to wzniósł kościół na Jasnej Górze w Częstochowie i sprowadził do niego z Bedzu cudami słynący obraz N. P. Maryi, podług podania malowany przez św. Łukasza. 

W kraju oderwanie Rusi, rządy Władysława Opolskiego i oddanie mu ziem na Kujawach – wywoływały coraz większe wzburzenie. Nie uspokoiło narodu usunięcie Opolczyka i mianowanie rządcami Polski trzech mężów z Zawisza z Kurozwęk na czele. W Wielkopolsce powstał otwarty rokosz. Dla stłumienia go wysłał tam Ludwik Zygmunta Luksemburskiego, przyszłego zięcia i następcę. Zygmunt wkroczył do Wielkopolski, gdy nadeszła wieść o śmierci Ludwika: umarł w Tyrnawie na Węgrzech 14-go września i 1382 r. Węgrzy nadali mu tytuł Wielkiego; dla Polski nie zrobił nic dobrego, a skrzywdził ją oderwaniem Rusi. 

Węgrzy wbrew woli Ludwika, okrzyknęli Maryę królową węgierską. W Polsce zawrzała walka o tron między Zygmuntem Luksemburskim, Ziemowitem Mazowieckim i Władysławem Opolskim. Wielkopolska podzieliła się na dwa wrogie obozy: Nadęczów, złączonych z Ziemowitem i Grzymalitów pod przewodnictwem Domwata, obrońców Maryi. Wśród ogólnego zamętu Litwa spustoszyła Polskę i zagarnęła znaczną część Rusi. 

Dla uspokojenia kraju na zjeździe w Radomsku nad Wartą zawiązano konfederencyę, zwaną kapturem; (od żałobnych kapturów po stracie króla); uchwalono, by przyszła królowa stale mieszkała w Polsce. Tym sposobem usunięto Maryę od korony polskiej. Ale wojna domowa nie ustawała. Ostatecznie królowa-wdowa ogłasza młodszą Jadwigę przyszłą panią Polski: upada stronnictwo Grzymalitów. Ale Wielkopolanie, nie mogąc doczekać się przybycia Jadwigi, chcą wynieść na tron Ziemowita. 

Przybycie Jadwigi do Polski położyło kres wszystkim zamieszkom, zerwało zarazem łączność z Węgrami.