Jadwiga (1384—1386)

Młodziutka i piękna królewna węgierska, córa Ludwika i Elżbiety, córki Stefana bośniackiego, urodzona roku 1371, zdobyła serca całego narodu. Chociaż liczyła dopiero lat 13, arcybiskup Bodzanta dnia 15 października 1384 r. dopełnił koronacyi »króla« Polski. 

Panowie małopolscy zajęli się wyszukaniem godnego męża dla swej młodej pani. Jadwiga zaręczoną była wprawdzie Wilhelmowi, ks. rakuskiemu; ale związek z nim nie przedstawiał korzyści dla kraju. Nie sprzyjali również Ziemowitowi, ks. mazowieckiemu, chociaż był Piastem. 

Inne mieli plany: pociągała ich Litwa i połączenie jej z Polską, aby zjednoczone kraje wspólnemi siłami wystąpiły kiedyś przeciw groźnej potędze krzyżackiej. 

Jak Polska w walce z niemcami, tak Litwa w czasie walk z Krzyżakami wystąpiła na widownię dziejową. Już w r. 1252 bohaterski książę litewski Meudog przyjmuje chrzest i koronuje się królem Litwy; gdy jednak Krzyżacy ponawiają swe najazdy, wraca do pogaństwa i walki z mnichami. Wśród jego następców najpotężniejszy Gedymin, który, podbiwszy część ujarzmionej przez Tatarów Rusi, zjednoczył dwa narody: litewski i ruski. On też pierwszy szuka związku z Polską i oddaję córkę Albony synowi Łokietka za żonę r. 1325. 

Po śmierci Gedymina 1341 rozerwała się Litwa między dwóch jego synów: Olgierda i Kiejstuta. Pierwszy toczył boje z Kazimierzem Wielkim o Wołyń, a Tatarom wydziera Ukrainę z Kijowem; drugi walczy z potężnym zakonem Krzyżackim, który zamiast nawracać, utrudniał Litwinom przyjęcie chrześcijaństwa, by nie stracić racyi bytu w kraju. Ale pod wpływem książąt ruskich, hołdujących synom Gedymina, szerzy się na Litwie wiara obrządku greckiego, niosąc zarazem oświatę i język ruski i grożąc tępionemu przez Zakon ludowi, wynarodowieniem. 

Po śmierci Olgierda, Jagiełło, syn jego i ks. Twerskiej, w walce z stryjem Kiejstutem, ostatnim przedstawicielem pogańskiej Litwy zużywa siły; gdy Kiejstut pojmany przez niego, umiera w więzieniu występuje przeciw Jagielle Witołd, który go oskarża o zamordowanie ojca i wzywa Krzyżaków na pomoc. Litwie grozi zagłada. Związek z Polską niósł jej ratunek. Jagiełło pogodził się z Witoldem i wysłał posłów do Krakowa, prosząc o rękę królowej; w zamian obiecywał połączenie wiecznem przymierzem Litwy z Polską, odzyskanie utraconych krajów i nawrócenie Litwy. 

Panowie małopolscy w swych rachubach nie przewidzieli miłości Jadwigi do Wilhelma. Młoda królowa, gorąco przywiązana do przyjaciela z lat dziecinnych, oparła się małżeństwu z księciem Litwy. Napróźno się jednak broniła; napróżno przybył Wilhelm do Krakowa. Panowie przedstawieniem korzyści, jakie wynikną z jej małżeństwa dla wiary i kraju, skłonili ją do ofiary. Jadwiga wyrzekła się z swej miłości; według podania przemówił do niej czarny krzyż wawelskiego kościoła i dodał otuchy zrozpaczonej; na pamiątkę tej chwili welonym swym okryła go królowa. 

Jagiełło, po zawarciu z panami umowy w Krewe, przybył do Polski w towarzystwie braci, i panów litewskich. Przyjąwszy chrzest, a na nim imię Władysława, poślubił Jadwigę 17 lutego 1386 roku, poczem nastąpiła koronacya. Ponieważ w Wielkopolsce nie ustawały zamieszki Nałęczów, podążył tam król z Jadwigą, kraj uspokoił, a Ziemowita pozyskał oddaniem mu siostry za żonę. 

Tutaj, gdy raz słudzy królewscy zwyczajem litewskim zabierali kmieciom bydło, owies i siano na potrzeby dworu, przybiegli biedacy ze skargą do królowej. Król, na jej prośbę, kazał zwrócić zabrany dobytek. Szlachetna pani wyrzekła wówczas pamiętne słowa: »A kto im łzy powróci«? 

Władysław i Jadwiga wyruszyli na Litwę w orszaku księży i panów. Jagiełło spełnił przyrzeczenia: Litwa przyjęła chrzest. Król sam przemawiał do ludu, zachęcając do porzucenia bałwochwalstwa. Jadwiga rozdała ochrzconym odzież i paciorki. Topiono bożyszcza, zalano z nią (ogień św.) na miejscu pogańskiej świątyni Perkuna powstała katedra św. Stanisława. W Wilnie utworzono biskupstwo. Jadwiga, chcąc zapewnić Litwie światłych księży, utworzyła własnym kosztem w Pradze czeskiej kolegium, zwane domem królowej, dla Litwinów, sposobiących się do stanu duchownego. 

Gdy Jagiełło zajęty był jeszcze na Litwie, skorzystała Jadwiga z zamieszek na Węgrzech i ruszyła z wojskiem na Ruś, by odzyskać Ruś, oderwany przez jej ojca. Ruś dobrowolnie poddała się królowej. 

Zmarła Jadwiga 17 czerwca 1399 r., wydając na świat córkę Bonifacyę-Elżbietę; dziecię w kilka dni później pospieszyło za matką. Nawet ostatnia myśl królowej była poświęconą narodowi, który jej dał koronę. Majątek swój zapisała na podniesienie i uposażenie założonej przez dziada akademii krakowskiej. Jagiełło spełnił wolę ukochanej zmarłej; w rok po jej śmierci r. 1400 akademia znowu została otwartą. 

Przedwczesny zgon królowej okrył żałobę króla i cały naród. 

Szlachetna ta pani odznaczała się zawsze niewyczerpaną dobrocią serca, żywą chęcią niesienia ulgi poddanym i tak świętobliwą pobożnością, że po śmierci niemal za błogosławioną uchodziła.