Wacław (1300-1305)

W czasie walki, która po śmierci Henryka Probusa zawrzała między Władysławem Łokietkiem a Przemysławem, zjawia się nagle nowy pretendent do tronu, Wacław, król czeski, syn Otokara. - Przemysława i Kunegundy, księżniczki ruskiej ur. r. 1272. 

Wacław dowodził, źe Leszek, umierając, przekazał ziemię krakowską i sandomierską żonie Gryfinie, a ona przelała swe prawa na niego, jako siostrzeńca. Zniemczony Kraków przyjął natychmiast czeskiego pana. Przemysław ustąpił do Wielkopolski; Władysław Łokietek do Sieradza. Wacław pospieszył za nim, pokonał Łokietka i zmusił do złożenia mu hołdu i zrzeczenia się praw do Krakowa i Sandomierza. 

Roku 1295 Przemysław zostaje koronowany w Gnieźnie na »króla całej Polski« mimo protestu Wacława, który posiada tylko Kraków; a gdy Przemysław zginął w następnym roku, Wielkopolanie oddają koronę Chrobrego Łokietkowi (1297). Równocześnie jednak wystąpili z swemi prawami inni Piastowie; powstała więc znowu walka, która w ciągu kilku lat nękała biedny kraj; zwłaszcza wojska walczącyh książąt dopuszczały się strasznych nadużyć. 

Znużeni wojną Wielkopolanie, na zjeździe w Poznaniu ogłosili Wacława królem polskim; przybył zniemczony Czech do Wielkopolski, a koronowany w Gnieźnie (r. 1300), zasiadł na tronie Piastów. Aby uprawnić posiadanie Polski, pojął w małżeństwo młodziutką Ryksę (Reiczkę), jedyną córkę zamordowanego Przemysława. 

Prócz Mazowsza uznały go prawie wszystkie ziemie Polski; zagarnął także dzielnicę Łokietka, który ukrywać się musiał w górach i lasach, wreszcie na obczyźnie szukać schronienia.

Wacław, przebywając w Pradze, ustanowił w Polsce namiestników, którzy z pomocą starostów sprawowali rządy. Czesi dopuszczali się częstych nadużyć, naogół jednak pod surowymi ich rządami porządek; spokój wracały do kraju. 

Za to groźnem niebezpieczeństwem dla narodowości polskiej był wpływ germanizmu. który zniemczeni Czesi przynieśli z sobą. 

Na szczęście panowanie Wacława krótko trwało, Wacław, chcąc po wygaśnięciu dynastyi Arpadów zdobyć Węgry dla syna, naraził się papieżowi i innym monarchom, które rozpoczęły z nim wojnę. Skorzystał z tego Łokietek, by wrócić do Polski i dobijać się o koronę. 

Równocześnie umiera Wacław r. 1305. Następnego roku syn jego Wacław V, ostatni z Przemyślidów, ginie zamordowany w Ołomuńcu. Śmierć jego ułatwia Łokietkowi pozyskanie Krakowa, ale Jan Luksemburski, poślubiwszy siostrę zabitego, przyjmuje natychmiast tytuł króla polskiego. 

Za panowania Wacława Polska odzyskała Lublin, który przez lat 50 zostawał pod władzą Rusi. Rządy czeskie przypominała długo zaprowadzona przez nich moneta czeska, zwana groszami.