Bolesław II Śmiały (1058—1079)

Najstarszy z synów Kazimierza i Maryi Dobrogniewy, córki księcia kijowskiego, urodził się roku 1041; wczesna śmierć ojca już w 17-tym roku życia oddała mu rządy kraju. 

Odważny w boju, hojny aż do zbytku, szlachetny i żądny sławy, podjął przerwaną pracę wielkiego pradziada Chrobrego, pragnął przywrócić świetne czasy jego panowania. Domowe zamieszki w sąsiednich krajach, otworzyły mu zaraz pole do dzieł rycerskich. 

Wsparł szlachetnie błagających pomocy i udających się pod jego opiekę pokrzywdzonych książąt i opierając się na potędze swego oręża, rozporządzać zaczął tronami trzech mocarstw: Czech, Węgier i Rusi. Odzyskał Ruś Czerwoną, piastowski Szląsk uwolnił od daniny czeskiej, zgromił i zmusza do pokory Prusaków. Gdy Izasław, książę kijowski, prosił pówtórnie o pomoc, powiodły znowu hufce polskie wygnańca do Kijowa. 

Miasto ruskie zachwyciło Bolesława. Przedłużał w niem swój pobyt, nie zważając na groźne wieści z kraju. 

Tam lud, korzystając z nieobecności rycerzy, zerwał się do zrzucenia nieznanego niegdyś ucisku, dopuszczał się gwałtów, parobcy zaślubiali żony panów. Na wiadomość o tern zaczęło rycerstwo samowolnie opuszczać szeregi i dążyć do kraju, gdzie zawrzała walka z ludem i sługami. Wrócił też Bolesław, na winnych rozpoczął surowe sądy, karząc jednych za ucieczkę, drugich za gwałty. 

Stanął na wiecu w obronie uciskanego ludu, czem zniechęcił panów. 

W tym czasie rozpoczął się też zatarg króla z duchowieństwem. Papież Grzegorz VII przeprowadził reformę w całym kościele katolickim. Nie wszyscy ją uznali; między innymi oparł się cesarz niemiecki Henryk IV, lecz wyklęty, po długiej walce musiał się upokorzyć iw pokutniczej szacie boso błagać papieżao przebaczenie. 

Bolesław już dawniej zaskarbił sobie względy Grzegorza; otrzymał też pozwolenie na koronacyę, którą odprawił uroczyście z żoną Wisławą, księżniczką ruską, r. 1077. Teraz obiecał przyjąć reformę i wytworzyć kościołowi w Polsce stanowisko niezawisłe od państwa. Lecz wkrótce zapomniał o przyrzeczeniach i chciał, jak niegdyś przodkowie, by duchowieństwo ulegało władzy królewskiej. 

Upominał go biskup krakowski Stanisław ze Szczepanowa, wsławiony podaniem o wskrzeszeniu Piotrowina. Samowoli królewskiej w sprawach kościoła nie powstrzymał iw starciu z królem użył potężnej broni: rzucił klątwę na Bolesława. 

Skorzystali z tego zatargu możni panowie, którzy z niechęcią widzieli wzrastającą władzę królewską i dążyli do jej osłabienia. Klątwa biskupia nastręczyła im sposobność, by wystąpić wrogo przeciw królowi. 

Niedołężny Władysław Herman, młodszy brat króla, zyskiwał coraz więcej zwolenników. 

Bolesław zawrzał gniewem i chęcią zemsty. W biskupie widział sprawcę całego zamieszania. Jako przywódcę spisku w celu pozbawienia go tronu i zdrajcę, skazał go na sądach na śmierć. Uniesiony gniewem, wykonał wyrok własnoręcznie i zabił biskupa 8 maja 1079 r., gdy odprawiał mszę świętą w kościele św. Michała na Skałce w Krakowie. 

Kraj cały spotkał interdykt: zamknięto kościoły, zawieszono przypuszczanie do sakramentów. 

Zabójstwo wbrew przewidywaniom Bolesława, zamiast zgnieść opornych, sprowadziło jego upadek. Rok cały bronił się rozpaczliwie od utraty korony, lecz opuszczony przez lud, dotąd przyjazny i wierny, ustąpił z synem Mieszkiem z kraju i na tułaczce, według podania w ossyackim klasztorze na pokucie 21 marca 1081 r. życie zakończył. 

Polska straciła wielkiego króla, a praca Chrobrego, którą on podjął, znowu została przerwaną. 

Biskup Stanisław policzony został przez papieża Inocentego IV roku 1254 w poczet świętych i za patrona Polski ogłoszony.