AMOR

ANTONI RAFAEL MENGS. 

(Pastelami robiony, naturalnej wielkości).

Kawaler Antoni Rafael Mengs, należy do trzech znakomitszych malarzy ostatniej epoki szkoły Rzymskiej; od niego może potomkowie nasi, powiada Lanzi, liczyć będą nową a szczęśliwszą dla malarstwa erę. Rodem z Saksonii (urodzi! się w Aussig, 1718. r., umarł 1779. r.), przybył dziecięciem jeszcze do Rzymu, z ojcem, dość utalentowanym miniaturzystą, dokładnym i sumiennym rysownikiem. Nazwyczaiwszy syna do rysowania według swoich zasad, ćwiczył go w kopiowaniu figur Rafaela, i najmniejsze błędy w robocie jego karał bardzo surowo, nieludzko nawet; bił go i jeść nie dawał. Tak siłą? i przymusem do kształcenia się prowadzony, a z natury obdarzony dość przenikliwym umysłem do pojmowania zasad prawdziwej sztuki i prawdziwej piękności, powoli nabył on tyle wiadomości i doświadczenia, że dostarczył Winkelmanowi ważnych uwag do historyi sztuk pięknych, i sam napisał kilka głębokich traktatów o malarstwie; dzieła te wiele się przyczyniły do postępu tego stulecia. Różne mają. one tytuły, ale wszystkie do jednego celu zmierzają., to jest do wykazania najwyższego stopnia doskonałości w tej sztuce. (Największe powodzenie z dzieł Mengsa miały: Uwagi o trzech wielkich malarzach, Raffaello, Correggio i Tiziano i o dawnych malarzach. Oprócz tego, napisał jeszcze osobną, rozprawę o Correggiim i jego życiu.

Artysta, jak go Mengs w dziełach swoich wystawia, podobny jest do ideału mówcy, odmalowanego przez Cycerona, którego nigdy nie widziano dotąd, i może przyszłe nawet nie zobaczą, wieki. I w istocie, obowiązkiem dającego przepisy, przedstawiać doskonałość, żeby się starano dojść przynajmniej do dobrego i chwalebnego. Na mocy tej zasady, Lanzi broni niektórych traktatów Mengsa, choć w nich inni upatrywali chęć wyniesienia się i udawania za mistrza malarstwa. W tymto duchu Mengs krytykował nie tylko Guida, ale Dominichina i Carraccich, tryumwirat artystów, których właśnie za przykład podaje. Nie był on przecież tak zarozumiałym, żeby się stawiać wyżej nad tych wielkich mężów; ale wiedząc, że nikt tak dobrze nie zrobi, żeby już nie można zrobić lepiej, wskazał w czem każdy z nich doścignął najwyższych sfer geniuszu, a w czem nie wzniósł się tak znacznie. Malarz więc doskonały, jak go Mengs wyobraża, do której doskonałości sam zawsze wzdychał i pragnął, żeby dążyli wszyscy, winien posiadać razem i rysunek i uczucie piękności Greków, wyrazistość i pomysłową siłę Rafaela, światło-cień i wdzięk Correggia, i nakoniec koloryt Tyciana. Mengs zajmować będzie zawsze znakomite miejsce między teoretykami sztuki, a nawet i w praktyce, dopóki istnieć będą jego malowidła.

Mengs był malarzem nadwornym w Dreźnie; każdy jego utwór wskazywał nowe postępy w sztuce. Następnie pojechał do Madrytu i tam w kilku salach królewskiej rezydencyi, odmalował: zebranie na Olympie, części dnia, pory roku; wszystkie utwory składnie pomyślane i odpowiednio do rzeczy. Na nowe studya wrócił do Rzymu i potem znowu pojechał do Madrytu, gdzie w jednej sali wyobraził Apoteozę Trajana; w teatrze zaś: Czas unoszący Roskosz; te malowidła nieskończenie wyższe są od poprzednich. W Rzymie znajdują się trzy wielkie kompozycye jego ręki: malowanie na sklepieniu S. Euzebiusza, Parnas, w sali willi Albani, znacznie od poprzedniego lepszy; malowidło to należy do najuczeńszych, jakie po odrodzeniu się sztuk utworzone zostały; nakoniec Gabinet Papyrusów w Watykanie. Boska piękność aniołów, majestatyczna powaga Mojżesza i Piotra Świętego, uroczy koloryt, wydatność i harmonia, czynią to miejsce jednem z najgodniejszych uwagi w Watykanie i Rzymie.

Ten sam zapał do przesadzania się ciągłego, objawiał się i w sztalugowych jego obrazach; rzadkie są one w Rzymie, gdyż większą część malował do Londynu i innych europejskich stolic. W samym Rzymie, gdzie uczył się w młodości, kilkakrotnie przebywał i umarł wreszcie, nie dużo znajduje się jego obrazów, i to po większej części portrety, jak Klemensa XIII. Papieża i Kardynała Karola, jego synowca, u księcia Rezzonico będące; portret kardynała Zelada, sekretarza stanu; kilka dzieł Mengsa posiada w Rzymie kawaler Azara. We Florencyi znajduje się kilka lepszych obrazów Mengsa, w pałacu Pitti, i własny jego wizerunek w galeryi malarzy., oprócz wielkiego Zdjęcia z Krzyża w światło-cieniu dla margrabi Renunccini robionego; obraz ten nie jest kolorowanym, bo śmierć artystę zaskoczyła.

Od dzieł wracając do osoby Mengsa, podziwiać w nim musimy nieukróconą i wytrwałą żądzę ciągłego posuwania się w swej sztuce, i kiedy tylu znawców uważało go za mistrza pierwszego rzędu, on do każdego dzieła swego tak się zabierał, jakby zaczynał dopiero zawód artystyczny. Badał naturę, oglądał dzieła wielkich mistrzów w sztuce, rozbierał ich koloryt, wszelkie szczegóły, żeby zespolić się zupełnie z zaletami i duchem tych wielkich wzorów. Kiedy pracował w Królewskiej Galeryi Florentyńskiej, zanim wziął się do pędzla, rozpatrywał się pierwej w najlepszych obrazach tej Galeryi, a najwięcej studyował Venus Tyciana. W wolniejszej chwili, wracał dla szczegółowego przyjrzenia się freskom najlepszych mistrzów tej szkoły, która głównie celowała w tym rodzaju malowania. Toż samo zwykł czynić przy każdem widzianem dziele, czy nowoczesnem czy starożytnem; ze wszystkiego korzystał i wszystko ku doskonaleniu się swemu obracał.

Mengs, wezwany przez Burbonów do Neapolu, dla zrobienia wizerunków królewskiej rodziny, i wielkiego obrazu sztalugowego, założył tam podstawy wytrawnego smaku, posunął sztuki postęp i znacznie przysporzył własnego majątku.

W Galeryi Drezdeńskiej jest jeden tylko olejny obraz Mengsa, kopia z Rafaela Proroka Izajasza, i ze dwanaście różnych pastelli.