Jerzy Hrabia na Wiśniczu i Jarosławiu Lubomirski.

KSIĄŻE Ś-go PAŃSTWA RZYMSKIEGO, MARSZAŁEK W, KORONNY I HETMAN POLNY KOR, KRAKOWSKI, PRZEMYŚLSKI, SPISKI etc. STAROSTA.

Starożytny ród Lubomirskich herbu Szreniawa, zawdzięcza swoje wyniesienie do rzędu najmożniejszych rodzin w Polsce Sebastianowi kasztelanowi Wojnickiemu. Mąż ten zasłużony w boju, zebrawszy wielkie dostatki, dokupił na Węgrzech znaczne posiadłości do starostwa Spiskiego, które nadane mu będąc od Zygmunta III, następnie przez kilka pokoleń pozostawało w jego rodzinie. Otrzymał od Cesarza tytuł hrabiego na Wiśniczu, które to dobra nabył po Kmitach. Syn jego Stanisław wojewoda Krakowski, wsławiony zawarciem w r. 1621 traktatu pod Chocimem, od Ferdynanda II tytułem księcia ozdobiony i żona jego Zofia z książęcego domu Ostrogskich, byli rodzicami Jerzego. Urodził się on 20 Stycznia 1616 r. Skończywszy nauki za granicą, był już w r. 1643 marszałkiem Sejmu w r. 1646 Władysław IV ulegając żądaniu ojca, nadał mu starostwo Krakowskie. W czasie bezkrólewia (1648) brał udział w nieszczęśliwej bitwie pod Piławcami, później Janem Kazimierzem pod Zborowem. W roku 1650, otrzymał marszałkowstwo nadworne, a w kilka miesięcy koronne, miał przytem sześć starostw. Tyle zaszczytów nietylko że nie obowiązywało ówczesnych możnowładców do wdzięczności względem monarchy, ale nawet do należnego mu poszanowania. Odznaczający się niezmierną dumą Jerzy Lubomirski, kilka razy poróżnił się z Janem Kazimierzem i gwałtowną mową majestatowi królewskiemu ubliżył. Było to w czasie wojny Kozackiej, w której znajdował się w bitwach pod Beresteczkiem i Zbarażem.

Gdy Jan Kazimierz ulegając przewadze Szwedzkiej, musiał z Krakowa ustąpić do Szlązka, zlecił skarbiec koronny i archiwa Lubomirskiemu, który je uwiózł do swego starostwa Spiskiego, gdzie czas pewien przesiedział. Dopiero po zawiązaniu się konfederacyi Tyszowieckiej czynnie wystąpił.

Odznaczywszy się z Czarnieckim w walkach przeciw Szwedom, następnie karcąc najazd Rakoczego jakoteż zniszczenie swych dóbr Łańcuta, wkroczył do Siedmiogrodu, który spustoszył. Wrócił z tej wyprawy hetmanem polnym koronnym chociaż godność ta należała się bardziej Czarnieckiemu. Znane są z tego powodu słowa bohatera, któremi dociął magnatom. Jerzy Lubomirski walczył jeszcze ze Szwedami w Prussach i zdobył Grudziąż. Gdy sprawa Karola Gustawa niepomyślny wzięła obrót, miał on udział w pokojowych układach, które za staraniem Francyi, Anglii i Hollandyi rozpoczęły się w Elblągu, następnie wyznaczony był jednym z pełnomocników do zawarcia pokoju, który za pośrednictwem i gwarancyą Francyi stanął w Oliwie d. 3 Maja 1660.

W roku następnym odbył kampanię zakończoną walnem zwycięztwem pod Cudnowem, poczem w czasie sejmu w Warszawie odbył ze Stefanem Czarnieckim i Pawłem Sapiehą wjazd tryumfalny, składając królowi trofea wojenne.

Straszne klęski jakie kraj skutkiem bezładu poniósł w czasie wojen Szwedzkich i Kozackich, wskazywały konieczność poprawy rządu, nad wszystko zaś dla zapobieżenia spodziewanym w razie wolnej elekcji zawichrzeniom, należało za życia Jana Kazimierza ustanowić następcę. Projekt ten gorliwie popierany przez królowę Maryę Ludwikę, miał wielu zwolenników pomiędzy światłem! obywatelami i dostojnikami. Jerzy Lubomirski wówczas stronnik Francyi okazał się zwolennikiem kandydatury księcia d’Enghien, syna Kondeusza, popieranego przez dwór Francuzki, który obietnicą, że się ten książę ożeni z siostrzenicą Maryi Ludwiki, bardzo ją sobie zjednał. Gabinet Wersalski starał się też skłonić Szwecyę, aby w razie potrzeby poparła orężem wybór tego kandydata. Ale dwory Wiedeński i Berliński niechętnie widziały zamiar ustalenia w Polsce dynastyi spokrewnionej z domem Burbonów, nienawistnym Habsburgskiemu domowi. Gabinet Wiedeński usiłował zatem wszelkiemi środkami zniweczyć ustalający się od czasu traktatu Oliwskiego wpływ Francyi.

Pomimo niedostatecznego wyjaśnienia tej sprawy, jest rzeczą prawdopodobną, że cesarz i elektor Brandeburgski, z któremi Jerzy Lubomirski miał tajemne stosunki, potrafili go użyć za narzędzie do wzniecenia zaburzeń celem zniweczenia zamiarów krzyżujących ich własne widoki. Przytem pełen ambicyi możnowładca mógł marzyć o koronie jeżeli nie dla siebie, to dla swoich następców, jakoż syn jego Hieronim później Hetman W. Kor. był następnie kandydatem do tronu. Wreszcie obrażony był na królowę z powodu, że wynosiła na godności niechętne mu osoby, które jak mniemał, chciały elekcyę księcia d’Enghien zużytkować dla siebie i zagarnąć łaski przyszłego króla.

Jerzy Lubomirski, który jak twierdzi Szuyski, w czasie sejmu 1661 r. podpisał nawet deklaracyę, że będzie popierał księcia d’Enghien, stał się otwartym przeciwnikiem projektów królowej i obrońcą zasady wolnej elekcyi królów, czem zyskał sobie między szlachtą licznych stronników. Wybuchły w tym czasie z powodu niewypłacenia żołdu związek wojskowy, niemało przyczynił się do rozjątrzenia przeciwnych sobie partyj. Lubomirski podjąwszy się prowadzenia układów z wojskiem, zawarł z nim w Wolborzu umowę zapewniającą wypłatę 9,000,000 złp. przez co ujął sobie związkowych, ale król nie potwierdził tej umowy i posądzając go o stronność dla rokoszan, rozpuścił należące do związku niektóre chorągwie Lubomirskiego, czem obrażony Hetman polny niechciał należeć do wyprawy wojennej, która miała miejsce w r. 1663 i 1664. Pozostawszy w kraju utrzymywał on ciągłe stosunki z cesarzem, od którego otrzymywał zasiłki pieniężne jakoby na zaciągi wojenne przeciw Turkom. Dowiedziano się, że w zamkach Lubomirskiego przygotowywano broń i amunicyę. Marya Ludwika, uważając go za głównego przeciwnika swych zamiarów, z całą zawziętością rozgniewanej kobiety postanowiła go zgubić. Skutkiem jej zabiegów wybrany przez sejm w r. 1664 sądz senatorów i posłów, z pominięciem pewnych formalności, skazał Lubomirskiego jako przekonanego o zdradę stanu, na utratę wszystkich godności i starostw, które zaraz innym rozdano. To gwałtowne postąpienie uczyniło Lubomirskiego najpopularniejszym człowiekiem w rzeczypospolitej. Szlachta krzycząc na despotyzm królewski, kupiła się pod chorągwie pokrzywdzonego i zawrzała wojna domowa, która do reszty kraj zniszczyła. Lubomirski, wsparty pieniędzmi cesarza, przeciągnąwszy na swą stronę znacznę część wojska i massę szlachty, odniósł nad wojskami królewskiemi zwycięztwo pod Montwami, nad rzeką Notecią. Strapiony Jan Kazimierz niechcąc większego krwi rozlewu, zgodził się na układ w Łęgonicach, którym zapewnił ogólną amnestyę i zrzekł się wszelkiego popierania elekcyi. Dumny magnat upokorzył króla, ale kraj przez dwa lata zawichrzony tą sprawą stracił wszelkie z odniesionych zwycięztw korzyści. Jerzy Lubomirski nie czekając sejmu, który miał mu powrócić utracone godności, usunął się do Wrocławia, gdzie umarł d. 31 Stycznia 1667 r. Z żony swej Konstancy! Ligęzianki pozostawił dwóch synów: Stanisława Herakliusza Marsz. W. K. Hieronima Augustyna Hetmana W. K. i córkę Krystynę wydaną za Potockiego.