Bogdan Chmielnicki.

W r. 1637 po bitwie pod Kumekami zawarł z hetmanem Koniecpolskim w imieniu starszyzny ugodę. Gdy w r. 1644 Władysław IV, z powodu zamierzonej wojny Tureckiej wezwał kilku przedniejszych Kozaków, aby przez nich zyskać poparcie tej bitnej ludności, między delegowanymi znajdował się Chmielnicki. Mianowany wtedy pisarzem Kozackim udał się do króla, ze skargą na Daniela Czaplińskiego podstarościego Czechryńskiego, z którym ciągłe wiódł kłótnie i został od niego skrzywdzony. Nie uzyskawszy sprawiedliwości Chmielnicki za powrotem na Ukrainę knul jakieś spiski z Kozakami, za co uwięziony, uciekł na wyspy Dnieprowe, i podburzył przeciw panom lud Ukraiński. Następnie pośpieszył na Krym i za obietnicę płacenia hanowi haraczu, zyskał pomoc hordy, poczem z połączonymi silami Kozaków i Tatarów, odniósł nad słabemi wojskami Polskiemi zwycięztwa pod Zółtemi wodami i Korsuniem, gdzie wziął do niewoli dwóch hetmanów (1648). Zaraz potem zadość czyniąc zemście kazał ściąć Czaplińskiego iz jego żoną ożenił się, w trzy lata zaś później dowiedziawszy się że go zdradzała, polecił odebrać jej życie co też wykonano.

Zebrane pod chorągwią Chmielnickiego 200,000 zbrojnego ludu, rozszerzyło zniszczenie po Ukrainie, Podolu i Wołyniu. Zwycięztwo pod Piławcami, gdzie cały obóz Polski wpadł w ręce Kozaków, jeszcze bardziej podniosło dumę Chmielnickiego. W Styczniu 1649 r. odbył uroczysty wjazd do Kijowa, szyki jego lśniły się zdobytemi na szlachcie szatami i rzędami. Przybyli do Kijowa posłowie wojewodów Wołoskiego i Siedmiogrodzkiego z powinszowaniem zwycięztwa, wysłaniec Sułtański przywiózł mu zapewnienie opieki pod warunkiem haraczu. Następnie Chmielnicki w Pereasławiu posłowi Polskiemu Adamowi Kisielowi (który w imieniu Jana Kazimierza przywiózł mu turkusami sadzoną buławę), podyktował tak uciążliwe warunki pokoju aby przyjętemi być nie mogły. Jest to najświetniejsza chwila w jego zawodzie. Upojony powodzeniem marzy o udzielnem państwie i dla powiększenia swej potęgi zyskawszy przychylność Porty, zamierza przez ożenienie syna swego Tymofeja z córką Lupulego wojewody Maltańskiego zawładnąć tym krajem, Ale Lupuli którego jedna córka była za Januszem Radziwiłłem, nie chcial wydać za Chmielnickiego drugiej swój córki Rozandy, zakochanej wtedy w pięknym księciu Dymitrze Wiśniowieckim.

Tymczasem gdy sejm nie zatwierdził warunków Pereasławskiej ugody, a wysłany przez Jana Kazimierza z nowemi propozycyami Smiarowski Rusin z rodu i wiary został przez Kozaków zamordowany, zapaliła się wojna.

Po walnem zwycięztwie pod dowództwem Jana Kazimierza odniesionem pod Beresteczkiem 1651 r. i opanowaniu Kijowa przez hetmana Radziwiłła, zawarty pokój w Białej-Cerkwi nie trwał długo. Chmielnicki wiedząc, że Rzeczpospolita przeciwną będzie jego zamiarom względem Mołdawij, wznawia starania w Stambule ofiarując przyłączenie do Turcyi Ukrainy, z warunkiem buńczuka dla siebie, następnie wsparty od Tatarów uderza na obóz Polski pod Batowem i 5,000 wojska w pień wycina, potem oblega Kamieniec, a syn jego Tymofej nachodzi z wojskiem wojewodę Lupulego i odprawia upragnione gody z Rozandą (1652). 

Wkrótce wybucha między Lupulim i Rakoczym księciem Siedmiogrodzkim i Radułą hospodarem Wołoskim wojna, w której Tymofej Chmielnicki oblężony w Soczawie przez Polaków i Siedmiogrodzian zginął.