Bramy Gdańska.

Już w XVI-ym wieku Gdańsk był w stronach północnych jedną z najsilniejszych nadmorskich warowni. W r. 1577 to miasto przez kilka miesięcy opierało się oblegającym wojskom Stefana Batorego. Przed wybuchem wojny Szwedzkiej 1655 r. Gdańszczanie fortyfikacye swe znakomicie wzmocnili, dzięki czemu ze wszystkich miast Rzeczypospolitej, jedynie Gdańsk nie otworzył swych bram Szwedom. Na planie Gdańska z roku 1687 znajdującym się w dziele Jerzego Reinholda Curicken, widzimy, że całe miasto otoczone było podwójnym wyniosłym wałem, zaopatrzonym w liczne lunety i fossami napełnionemi wodą. Dwadzieścia bram prowadziło do miasta. Główną z nich była tak zwana wysoka brama (hohe Thor), wzniesiona w r. 1574 ze zwodzonym mostem rzuconym na fossie i wspaniałą wieżą, która dotąd istnieje. Nad tą bramą umieszczony był herb polski i napis: Justitia et pietas duo sunt Regnorum omnium fundamenta.

I. Porta lapidea. W pobliżu hohen Thor wzniesioną była w r. 1612 według planu Abrahama Błocka, okazała brama z ciosowego kamienia w stylu odrodzenia, zaopatrzona żelazną broną z góry spadającą. Brama ta dotąd istniejąca stanowiła wejście do najpiękniejszej w
Gdańsku ulicy długiej, (Langegasse), i ztąd nazwaną została Langegassęn-Thor. Wizerunek tej bramy, oraz ośmiu zdobiących ją posąg ów dłuta Piotra Ringeringa, rytował Jeremiasz Falek w r. 1649, co jest powodem umieszczenia jej w naszym zbiorze. Jest to tak zwana: Porta lapidea, która między sztychami Falcka wielką jest rzadkością. Pod arkadą jest napis: Civitatis Gedanensis porta lapidea ad ingressum plateae longuae ab Architect© Abrah. Block anno 1612 extructa, et octo statuis a Petro Ringeringo sculptis ornata anno 1649. Po bokach: Gaspar Gockheller del. Jerem. Falek sculpsit. Ryciny zdobiących tę bramę posągów (in folio), musiały być w naszej reprodukcyi znacznie zmniejszone. Symboliczne te figury zaopatrzone w odpowiednie godła, przedstawiają ze strony zewnętrznej: roztropność, pobożność, sprawiedliwość i zgodę, ze strony miasta: pokój, wolność, obfitość i sławę. Pod każdym posągiem umieszczony jest odpowiedni dwuwiersz w języku łacińskim i niemieckim. Figury wykonane w stylu klassycznym, chlubnie świadczą o talencie rzeźbiarza, którego nazwisko w sztuce niemieckiej dziś mało jest znane. Najpiękniejsze pod względem wyrazu i pozy wydają nam się postacie wyobrażające zgodę i wolność.

Jeremiasz Falek, który, jak o tern świadczy podpis, wszystkie figury z oryginału kopiował, okazuje się w tern dziele nietylko znakomitym rysownikiem, ale i bardzo biegłym w użyciu światłocienia, czem znakomicie podniósł plastyczność przedstawionych postaci.

Nadmieniamy, że autorowie opisujący sztychy Falcka mylnie utrzymują, że brama przy ulicy Długiej (Langegassen-Thor), ozdobioną została posągami na przybycie do Gdańska Maryi Ludwiki Gonzagi w r. 1646, gdyż, jak świadczy napis na rycinie Falcka, miało to miejsce w trzy lata później, t. j. w r. 1649.

II. Brama tryumfalna wzniesiona w Gdańsku w r, 1646. Wiadomo z jaką okazałością odbył się wjazd do Gdańska Maryi Ludwiki Gonzagi, narzeczonej króla Władysława IV-go. Naoczny  świadek Lahoureur powiada, że zdawało się, iż nietylko ludność Gdańska, ale cała Polska wyszła na spotkanie swój królowej, - a jednak były to zwykłe orszaki księcia Karola Wazy, biskupa wrocławskiego i płockiego, oraz innych biskupów i senatorów. Zdumiewającym był przepych ubiorów, uzbrojeń i wspaniale przybranych koni.

Na środku ulicy Długiej, którą królowa wjeżdżała do Gdańska, wzniesioną była brama tryumfalna dźwigana przez kolosalne posągi Atlasa i Herkulesa. Nad niemi rozwijała się tęcza okalająca obraz przedstawiający widok Gdańska, oświeconego od słońca. Wspomniane posągi były ruchome, w czasie przejazdu królowej posąg Atlasa zawołał vivat Rex, na co posąg Herkulesa odpowiedział Regina vivat, następnie obaj olbrzymi obrócili się przeprowadzającją oczyma do drugiego łuku tryumfalnego.

Podstawy na których wznosiły się oba posągi ozdobione były rysunkami przedstawiającemi z lewej strony Atlasa dźwigającego kulę ziemską, az prawej Herkulesa duszącego węże.

Na rycinie Falcka przedstawiającej tę bramę, (która posłużyła nam za kartę tytułową do sztychów tego artysty), umieszczony jest w górze napis: Arcus circa festivitatem regiarum nuptiarum in medio longae plateae civitatis Gedanensis erectus. Anno 1646. Pod ryciną: A. Boy Dantisei delin. Falek polonus sculpsit, niżej ośmiowiersz łaciński. 

Dodać wypada, że Falek sztychował także sześć medalionów z powyższej bramy, czyny Herkulesa przedstawiające, z tym podpisem: Similitudines emblematicae Arcus stylobatis insertae. A. B, del. F. sculp, (folio). Ponieważ rycina ta nie znajduje się w żadnym ze znanych nam zbiorów, nie mogliśmy więc jej tu umieścić.

HI. Brama wsparta na dwóch filarach, u góry portret w owalu Władysława IV-go, nad nim orzeł, po bokach dwie figury alegoryczne, herby Polski i Szwecyi, oraz herb rodziny Wazów. Z lewej strony herby Litwy, Prus i Wołoszczyzny (?), z prawej Rusi, rodziny Sforzów (?) i Mazowsza, u dołu więźniowie wojenni. W środku dedykacya łacińska, w której mylnie nazwano króla, Władysławem VI-ym, na podstawie J. Falek. Jest to, jak się zdaje dekoracya, albo transparent, który wystawiony był także w czasie wjazdu Maryi Ludwiki Gonzagi do Gdańska, wszakże żaden ze współczesnych opisów o tem nie wspomina. 

IV. Piramides ante fores Regii hospitii in foro Civitatis Gedanensis collocatae, Anno 1646.

Marya Ludwika Gonzaga w czasie pobytu swego w Gdańsku zamieszkiwała w gmachu położonym na długim rynku, który w tym celu z wielką okazałością był urządzony. Przed głównem wejściem do tego gmachu wzniesiono niewielki łuk tryumfalny. Składały go dwa obeliski uwieńczone laurem i winoroślą, z monogramami króla i królowej. Po bokach posągi Apollina i Dianny. W górze wśród wieńców z kwiatów wznosił się orzeł biały trzymający wstęgę z napisem. Pod ryciną, którą w reprodukcyi dajemy ośmiowiersz łaciński, niżej: Boy figura: Falek incidit.