Jan Heweliusz.

Był synem Abrahama Hewelke bogatego wieśniaka handlarza zbożem, który od dzieciństwa przeznaczał go na kupca. Urodzi! się 28 stycznia 1611 r., początkowe wychowanie zupełnie polskie odebrał w miasteczku Gądeczu a dokończył w Warszawie, powróciwszy do domu w 16 roku życia poświęcił się w Gdańsku ulubionym przez siebie naukom matematycznym i astronomii, obok tego wyuczył się tokarstwa, szlifowania szkła, rysunku, sztycharstwa i mechaniki, wykonywał nawet narzędzia astronomiczne. Rodzice ulegając jego prośbom wysłali go na nauki do Lejdy, zkąd udał się do Londynu, następnie do Paryża, gdzie się poznał z pierwszemi astronomami.

Roku 1634 powróciwszy do Gdańska, obserwował zaćmienia księżyca i wykonał dokładną kartę tej planety. Po pięciu latach trudów wydał: selenografia sive lunae descriptio, w którem to dziele wszystkie figury matematyczne własną sztychował ręką. W r. 1656 wydał rozprawę o Saturnie, w r. 1661 teoryę odmian księżyca, a w roku następnym teoryę Merkurego, pełnił przytem urząd ławnika, a od r. 1651 konsula gdańskiego. Najpierwsi dostojnicy i uczeni odwiedzali go. Gdy w r. 1660 zawarto pokój w Oliwie, wtedy nietylko będący tam posłowie ale i król Jan Kazimierz z królową i całym dworem zwiedzali obserwatorium Heweliusza. W r. 1617 był u niego król Jan III, naznaczył mu stałą pensyę i uwolnił od podatków. W dowód wdzięczności a bardziej dla uwiecznienia jego zwycięztwa pod Wiedniem, Heweliusz odkrytą przez siebie konstellacyę niebieską nazwał od herbu Janiny Scutum Sobiescii. przydał tylko na niej krzyż. Ludwik XIV wysoko cenił Heweliusza i płacił mu pensyę.

Po śmierci pierwszej żony pojął w małżeństwo 16 letnią Elżbietę Korpmanównę, która następnie bardzo pomocną mu była w obserwacyach astronomicznych. Ona to po śmierci męża  wydała jego dzieło o kometach przypisane Ludwikowi XIV 1668. Najznakomitszem jego dziełom jest: Machinae coelestis pars prior, Gdańsk 1673 r, przypisane Ludwikowi XIV, drugi tom przypisany Janowi III (1679) nadzwyczaj jest rzadki, zaledwie bowiem 90 egzemplarzy onego rozesłał, gdy gwałtowny pożar całe jego obserwatoryum i bibliotekę zniszczył, zrządzając szkody na 200,000 florenów. Chojnie wsparty od Ludwika XIV i Jana III wybudował nowe obserwatoryum, gdzie dalsze prowadził prace i ułożył katalog gwiazd stałych wydany w Gdańsku po jego śmierci 1687r. Żona jego zebrawszy pozostałe po nim rękopisma, poświęciła je Sobieskiemu i wydała swym kosztem w Gdańsku l(»90 r. z wizerunkiem autora, ozdobione znakomicie rytowanemi przez niego rycinami. Prace Heweliusza którym się przez lat 38 oddawał nad skatalogowaniem gwiazd, dla braku odpowiednich narzędzi okazały się jednak niedostatecznemi, tymczasem Tychobrache używając doskonałych narzędzi zyskał większą sławę i uważany jest za założyciela praktycznej astronomii. Heweliuszowi wybito dwa medale, a w r. 1780 potomek Heweliusza po kądzieli Dawison, wystawił mu pomnik w kościele gdańskim i św, Katarzyny. Uczony nasz astronom prowadził obszerną korespondencję ze wszystkiemi sławnymi mężami swej epoki. Z pomiędzy jego wizerunków odznacza się zamieszczony w naszym zbiorze portret, rytowany przez Lamberta Visschera według’ malarza Stecha, drugi Jeremiasza Falcka, według’ Helmicha Twenhusena.