Wojciech Weiss

(Ur. 1875)

Jak mistrzowie dawnych czasów, rozpoczął, Weiss naukę malarstwa w latach chłopięcych, urodzony bowiem w r. 1875, studjował w dawnej krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych jeszcze za dyktatury Matejki i kolegował ze starszym o lat sześć Wyspiańskim. Pozostał w tej uczelni również po przekształceniu jej na Akademję. 

Z profesorów Akademji oddziałał na Weissa głównie Wyczółkowski. Pod jego to wpływem oddał się młody artysta ze szczególnem zamiłowaniem odtwarzaniu silnych kontrastów światła i cienia, chętnie malując zwłaszcza efekty sztucznego oświetlenia. Ta predylekcja do zagadnień światła wiąże młodzieńcze jego prace z impresjonizmem, wiąże je jednak dosyć jeszcze luźno, Weiss bowiem nie posługuje się właściwą impresjonistom metodą dywizjonistyczną, czyli rozkładaniem plamy barwnej na drobne różnokolorowe plamki, zlewające się ze sobą w oku widza: pierwsze jego obrazy malowane są, przeciwnie, płaszczyznami, przyczem dla określenia rysunku służy w nich dosyć wyraźnie zaznaczony i zlekka stylizowany kontur. Ta metoda malarska, polegająca na operowaniu linją i płaską plamą, nosi na sobie cechy estetyki, która panowała na przełomie wieku XIX i XX-go w t. zw. okresie secesji. Baczną przytem uwagę zwraca artysta w owym czasie na wyraz i nastrój; na ów nastrój, będący jednem z haseł epoki. Nad pewną stylizacją formy i nad nastrojowością wyrazu wewnętrznego góruje zresztą już w pierwszych tych pracach niepospolita wrażliwość realistyczna, silne poczucie rzeczywistości.

Pobyt w Paryżu po ukończeniu studjów w Akademji krakowskiej wywołuje w twórczości Weissa pewne zmiany. Tam to podlega artysta na czas pewien wpływowi Whistlerowskiej nastrojowo-dekoracyjnej kolorystyki - Whistler bowiem, międzynarodowiec, nie mający właściwie ojczyzny, znany był i podziwiany przedewszystkiem w Paryżu. Oddziaływa na Weissa pozatem w owym czasie sztuka japońska; ślady oddziaływania tego odnajdujemy do dnia dzisiejszego w jego krajobrazach.

Jest to zresztą w rozwoju artysty okres przejściowy. Następuje po nim faza prób nad ściśle impresjonistyczną metodą malarską, faza studjów nad techniką dywizjonistyczną i zasadami chromatycznemi, wprowadzonemi do malarstwa przez Monéta i Pissarra. 

Próby te przypadają jednak na czasy, kiedy impresjonizm w czystej swej formie, impresjonizm prawowierny, zaczyna przeżywać się, nie mając przed sobą drogi dalszego rozwoju. Niektórzy z adeptów doktryny odczuwają sami jej jedno­stronność, polegającą przede wszystkim na ogromnej przewadze zagadnień kolorystycznych nad plastycznemi, czyli na zupełnem niemal podporządkowaniu formy problematom barwy. Wielki herezjarcha impresjonizmu, Cézanne, za jedno z podstawowych zagadnień stawia sobie pogodzenie kolorystyki impresjonistycznej z odtwarzaniem brył i objętości, czyli trójwymiarowej formy. Na tę samą drogę wkracza w późniejszych swych dziełach Renoir. W dziełach tych artystów powracają jednocześnie do swych praw zagadnienia konstrukcji i kompozycji obrazu, przez impresjonistów prawowiernych pozostawione poza nawiasem. 

Uklasyczniony w taki sposób impresjonizm nazywany bywa zazwyczaj postimpresjonizmem. On to staje się zasadą malarską Weissa w ostatnim, do dzisiaj trwającym okresie jego twórczości. Łączą się z nim pewne efekty kolorystycznodekoracyjne, stanowiące również spadek po impresjonizmie, a których mistrzem jest Matisse. 

Tak przedstawia się linja rozwojowa artysty. Jest ona jednocześnie coraz szerszem i coraz swobodniejszem wypowiadaniem się jego niezwykle pociągającej indywidualności. Na indywidualność tę składają się przedewszystkiem radość życia, miłość natury, szczera i prosta zmysłowość, wypowiadająca się najpełniej przy odtwarzaniu ciała kobiecego. Zmysłowość ta, żywa i wrażliwa, wyraża się również i w technice malarskiej Weissa; dostrzegamy w niej rozkosz posługiwania się materjałem malarskim i pełne odczucie jego właściwości.

Wacław Husarski.