Jan Rembowski

(1879-1923) 

Rembowski rozpoczął działalność artystyczną jako rzeźbiarz, choroba zmusiła go jednak do porzucenia tej sztuki, wymagającej wysiłku fizycznego; poświęcił się wtenczas rysunkowi, w którym był uczniem i kontynuatorem Wyspiańskiego. Przejął od niego zarówno dekoracyjną stylizację i sposób interpretowania formy głównie za pomocą nerwowej, arabeskowo giętkiej linji, jak zakres i uczuciowe ujęcie tematu. Tematem tym jest niemal wyłącznie głowa ludzka. 

Uczuciowość jest jednak u Rembowskiego pierwiastkiem bardziej dominującym, niż u Wyspiańskiego, jest ona przytem miększa i bardziej egzaltowana. Rembowski należy do najgorętszych i najbardziej idealistycznych miłośników duszy polskiej, jakich posiada malarstwo nasze. Charakterystyczna jest pod tym względem jego galerja portretowa legjonistów, pochodząca z pierwszych lat wojny. Częstokroć potrafi artysta w nikłych pozornie i mało wyrazistych rysach odnaleźć blaski duchowej piękności, jakieś mistyczne zamyślenie; kiedy indziej podkreśla ślady głębokich przeżyć wewnętrznych, jakgdyby w twarzy jednego człowieka wyrazić chciał losy całego narodu; często jednak ta idealizacja przechodzi w rodzaj maniery romantycznej, nadmiernie i w sposób zbyt literacki uszlachetniającej postać portretowaną. 

W ostatnich latach życia coraz częściej uprawia Rembowski obok rysunku również i malarstwo. Obrazy jego są mniej stylizowane, niż rysunki. Niekiedy usiłuje w nich nawet artysta ograniczyć się wyłącznie do prostego, realistycznego studjum z natury. Te czysto realistyczne prace należą do najsłabszych w jego dorobku; nie posiada on w dostatecznej mierze temperamentu malarskiego, ażeby całą duszę włożyć w odtworzenie obojętnego motywu, jest nazbyt intelektualistą, by móc zachwycić się z całego serca jakimś prostym motywem krajobrazowym, jakąś prostą sceną z życia codziennego. Ożywia się i zapala wtenczas dopiero, kiedy staje wobec właściwego przedmiotu swoich zainteresowań - wobec czującej duszy ludzkiej. Śród obrazów jego te tylko, które za główny przedmiot mają czującego człowieka, dorównywają wartością wcześniejszym jego rysunkom. Mają one ten sam ton mistyczny, tylko, że oddany nie linją, ale barwą. Niektóre obrazy Rembowskiego są w tym swoim tajemniczym, mistycznym kolorycie prawdziwie wzruszające. Taki naprzykład “Inwalida”, szary cały, jak bryła ziemi, od twarzy i zarostu począwszy, a kończąc na ubraniu i czapce; ubogi i cichy syn ziemi, zlewający się z nią w jedno. Jest to pełna uczucia opowieść o duszy ludzkiej, wyrażona za pomocą bardzo prostego rysunku i bardzo skromnej barwy - bez przymieszki literatury.

Wacław Husarski.