Rafał Malczewski

Malczewski Rafał, syn Jacka, jest malarzem baśni gór - malarzem ich poezji i ich grozy, ich surowej białej potęgi i ich zielonej, słonecznej łagodności. Poznał góry, jako taternik, któremu w oczy patrzała śmierć, idąca od gór, i który znał wypoczynki na zieleni dolin i pieśń powrotu na bezkresnych drogach, stawy pod lodem zamarzłe i wody, lśniące w świetle nieba. 

Góry zmieniły się w jego umyśle na istoty żywe - wrogie i przyjazne, straszące i pociągające. W umysłach takich ludzi w epoce romantyzmu rodziły się fantastyczne postacie, duchy gór, straszące głosem walących się lodowców i zesuwających się osypisk, nęcące szumem potoków, śpiewem ptaków, tajemnicą nieznanego. Malczewski, malarz, czujący grozę w zimnym kolorze bezkresnych śniegów, w mroźnym wietrze na wirchach, w samotni zamarzłych lodowców, a radość - w płaskiej zieleni doliny, w zielonych skibach trawy, wyrastających z wiosennej, czarnej ziemi, w głębokich rysach nart na śnieżnych polach - daje życie gór w barwie i w kształcie obrazu. Dla wyrażenia swojej myśli nie szuka odpowiednich fragmentów wśród gór - jego obraz nie jest istniejącym wykrawkiem wiadomego wszystkim miejsca, jest jego własną, przez niego stworzoną, nową rzeczywistością gór. Malczewski tworzy swoje pejzaże z fragmentów, gdzieś kiedyś widzianych i w sobie przeżytych, a potem razem złączonych w pejzaż nowy, będący zebranym w sobie, skondensowanym wyrazem nastroju, który chce wypowiedzieć. 

“Wiatr w górach” - to wyraz ciszy wśród gór zmarłych w zimową niebieską białość ciszy, przerwanej wygiętą linją uginającego się od wichru drzewa, czerwoną, zieloną, żółtą plamą powiewającej na wietrze spódnicy i suszących się jaskrawych szmat, niepokojącą brunatną płaszczyzną zamarzniętego jeziora. 

Dziwne, nierzeczywiste są skrzące się barwiste płachty kolorowych plam wśród samotni zimowych gór, jak nierzeczywisty jest cały pejzaż górski. Malczewski jest w tym obrazie, jak zresztą we wszystkich niemal swych pejzażach, neorealistą, to znaczy przedstawicielem tej sztuki, której istotą jest tworzenie nowej rzeczywistości. Sztuka ta powstać mogła dzisiaj dopiero, kiedy ekspresjonizm wyzwolił myśl europejską z konieczności realizmu i pozwolił rzeczywistość istniejącą poddać indywidualności artysty, zmienić ją, tworzyć nową. 

W sztuce polskiej Rafał Malczewski jest w obecnej chwili artystą najgłębiej, najbardziej bezpośrednio czującym istotę neorealizmu. Powstał w nim żywiołowo, nie poprzez teorję, ale z wewnętrznej potrzeby jego myśli i jego fantazji, ze stosunku jego do życia i do własnych przeżyć.

Mieczysław Sterling.