Ostatnio oglądane
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Ulubione
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
WYSTAWA SZTUKI RELIGIJNEJ W PADWIE
MlĘDZYNARODOWA Wystawa nowoczesnej sztuki religijnej w Padwie, urządzona w związku z uroczystościami siedemsetlecia śmierci i kanonizacji Św. Antoniego Padewskiego, jest jednem z najbardziej udanych tego rodzaju przedsięwzięć z pośród tych, które organizowane były ostatniemi czasy w Europie. Zakrojona na bardzo szeroką skalę – świadczy o tern chociażby wzniesienie specjalnego na jej pomieszczenie gmachu – urządzona została przez artystę-rzeźbiarza Boldrina bez zarzutu.
Nad doborem eksponatów czuwała komisja, powołana przez Komitet Antonjański religijno-obywatelski, a złożona z artystów i przedstawicieli duchowieństwa.
Rozmieszczenie zakwalifikowanych dzieł dokonane zostało ze szczególną starannością.
Program wystawy zapowiadał między innemi, że przedmioty o przeznaczeniu kościelnem, jak ołtarze, tabernakula, ambony, konfesjonały, świeczniki it. p., zarówno jak obrazy, rzeźby i przedmioty przemysłu artystycznego, pomyślane w zastosowaniu do wnętrz kościelnych, umieszczone zostaną w sposób, odpowiadający ich charakterowi użytkowemu. Z drugiej strony było z góry do przewidzenia, że znajdzie się na wystawie również spora ilość dzieł o temacie religijnym, ale nie przeznaczonych do kościołów, więc obrazy stalugowe, pomniejsze rzeźby it. p. Gmach wystawy musiał być wobec tego zbudowany w specjalny sposób, zbliżając się do szematu budowli kościelnych, a jednocześnie odpowiadając normalnym warunkom wystawowym.
Niełatwe to zadanie rozwiązane zostało przez autorów gmachu, architektów Miozzo, Mansutti i Galimberti, pomysłowo, a zarazem bardzo prosto. Rzut poziomy gmachu est mianowicie rzutem normalnego trzynawowego kościoła, z apsydą, baptysterjum, kruchtą i kaplicami,- kościół ten został jednakże jak gdyby ucięty na wysokości kilku metrów i przykryty białą zasłoną, która spoczywa na uciętych ścianach, filarach i pilastrach, mając nad sobą szklany dach, który daje wnętrzu przyjęte dla pomieszczeń wystawowych górne światło.
Projekt gmachu może być tedy poniekąd uważany sam przez się za zagadnienie z dziedziny sztuki religijnej, a mianowicie budownictwa kościelnego, bo rozwiązaniem tego zagadnienia usiłowali autorzy połączyć tradycję z nowoczesnością. Przy tradycyjnym rzucie poziomym budowla utrzymana jest w duchu dzisiejszej architektury racjonalistycznej. Cechuje ją najdalej posunięta prostota, wyzbyta wszelkiej ornamentyki. Gładkie ściany, gładkie filary i pilastry, spełniające jedynie swoją funkcję konstrukcyjną. Efekt estetyczny oparty wyłącznie na harmonji brył, płaszczyzn i linij, na rytmice widoków perspektywicznych, W tej skrajnej prostocie jest coś, co przypomina, może nawet bez woli autorów, powagę i uroczystą surowość starych bazylik włoskich.
Jak to było powiedziane, eksponaty, o ile mają charakter dzieł, przeznaczonych do wykonywania kuku, rozmieszczone są zgodnie ze swem przeznaczeniem. Służą na ten cel: nawa środkowa, apsyda, baptysterjum i kaplice. Nawy boczne i przedsionek wraz z przylegającemi pomieszczeniami zużytkowane są natomiast, jako normalne galerje wystawowe, zawierając dzieła o natchnieniu religijnem, ale nie przeznaczone specjalnie do kościołów.
Nawa środkowa, oraz apsyda, rozczłonkowane szeregiem głębokich nyż, mieszczą w nyżach tylko freski, mozaiki, oraz malowidła o założeniu monumentalnem, śród których wyróżniają się kartony Oppi'ego. Ścianki pomiędzy nyżami ozdobione są Stacjami Męki Pańskiej, wykonanemi w płaskorzeźbie przez organizatora wystawy BoldrÍna.
Okrągłe baptysterjum z monumentalną, bardzo prostą chrzcielnicą, pogrążone w ciepłym półmroku, ma w oknach witraże, których autorem jest Per i. Na ścianach – raz jeszcze Stacje Męki Pańskiej wpłaskorzeźbie, dzieło Maraini'ego.
Symetrycznie z tern baptysterjum umieszczona okrągła kaplica zawiera wyłącznie rzeźbę z »Samarytanką« Ciampo1ini'ego po środku.
Pomiędzy nawą środkową a bocznemi, mieści się szereg kaplic, których urządzenie i dekoracja są przeważnie dziełem zrzeszeń artystycznych, lub zbiorową pracą kilku artystów.
Wyróżnia się nowoczesnym sposobem potraktowana kaplica, wykonana zbiorowo pod kierunkiem Guerrin fe go, jakkolwiek pewne wątpliwości budzi użycie do ław i konfesjonału świetnych kolorowych fornirów, bardzo co prawda dekoracyjnych, ale które nie zniosłyby zapewne wilgoci wnętrza kościelnego. Większość pozostałych kaplic jest dziełem związków artystycznych. Wystąpiły tu: Szkoła im. Pietro Selvatico w Padwie, Wenecki Instytut Pracy (Institute Veneto del Lavoro), Instytut Sztuk w Neapolu (Institute d'Arti di Napoli), Szkoła Albertella w Medjolanie, a z pośród związków cudzoziemskich – Wiedeński Instytut Sztuki Religijnej, którego ołtarz w majolice świadczy o żywych wciąż tradycjach wiedeńskiej ceramiki,* kaplica polska, o której będzie jeszcze mowa, jest dziełem zbiorowem, architektonicznie zaś zamyka przestrzeń, zajętą przez dział polski.
Jak było powiedziane, w nawach czyli galerjach bocznych, w obszernym przedsionku i w przyległych pomieszczeniach znajdują się obrazy i rzeźby treści religijnej, ale bez wyraźnego przeznaczenia kościelnego, oraz ozdobniejsze przedmioty dekoracyjne. Galerja lewa przeznaczona jest na dzieła artystów włoskich. Wyróżniają się tu z malarzy – Carpanetti (Cud św. Antoniego), Cherubini (Madonna), Consolo (Zwiastowanie), Montanari (Pietà), de Pisis (Św. Franciszek), Toppi (Madonna), Vagaggini (Złożenie do grobu) i wiele innych 7z rzeźbiarzy – Maraini (Św. Jan), Mistruzzi (Św. Franciszek), Morozzi (Sw. Jan), Prampolini (Św. Antoni) i inni.
Jedną z sal przylegających zajmuje pejzaż miejscowości, w których żył i działał św. Antoni. Wybitniejsze obrazy wystawili tu Cascella, Jod i, Peri i inni.
Sala osobna poświęcona jest również wydawnictwom artystycznym treści religijnej.
Osobną wreszcie grupę tworzą futuryści, nie dający zresztą nic zasługującego na uwagę.
Naogół biorąc, przedstawia się dział włoski poważnie. Postęp od czasu ostatniej wystawy religijnej, która odbyła się w Rzymie, jest bardzo znaczny.
Przy rozwiązywaniu zagadnień z dziedziny sztuki religijnej natrafiają artyści włoscy na trudność, której nie mają inne narody polega ona na ogromie tradycji, z którą niepodobna zerwać całkowicie, o ile nie chce się popaść w krańcowy modernizm, nie na miejscu w sztuce przeznaczonej dla mas, a której zbyt ścisłe zachowanie zawiera w sobie niebezpieczeństwo akademizmu, lub archaizacji. Główny też wysiłek wybitniejszych uczestników wystawy zmierza ku pogodzeniu dwu tych ostateczności, na uzgodnieniu tradycyjnych formuł z nowoczesnym sposobem odczuwania. Wysiłek ten w większości wypadków uwieńczony jest dobrym skutkiem, jakkolwiek zdarzają się od czasu do czasu mniej lub bardziej wyraźne reminiscencje sztuki dawnej, lub jak u futurystów, nieudałe próby zupełnego zerwania z przeszłością.
Część galerji prawej i przedsionek zajęte zostały przez dzieła włoskiego przemysłu artystycznego – wyróżnia się tu ceramika, zwłaszcza drobne majoliki fabryki w Vietri -' oraz przez sekcje: niemiecką, austrjacką i holenderską.
Sekcja austrjacka, zorganizowana przez artystów-rzeźbiarzy dra Fleischmannai prof. Heua, jest dosyć konwencjonalna i zawiera poza wzmiankowanym już ołtarzem w majolice i z gobelinowem antependjum, nie wiele rzeczy wyróżniających się.
Znacznie oryginalniejsza jest sekcja holenderska, o bogatym dziale architektury kościelnej, utrzymanej w duchu nowoczesnym,- przedmioty te wystawione zostały oczywiście nie w oryginałach – z wyjątkiem projektów architektonicznych – ale w fotografjach, podobnie, jak zdobiące je rzeźby.
Dużo rzeczy ciekawych, choć naogół dosyć problematycznych, zawiera sekcja niemiecka. Dzieła z zakresu malarstwa i rzeźby mają wszystkie charakter wybitnie nowoczesny, niemal rewolucyjny,- rządzi wszechwładnie ekspresjonizm, niekiedy nawiązujący do sztuki starochrześcijańskiej, jak np. w witrażach i mozaikach Pütz a, przeważnie jednak nastrojony całkowicie nowatorsko, jak w obrazach Thalheimera i jego uczniów, oraz Caspara, w repusowanych w metalu płaskorzeźbach Baura, rzeźbach w drzewie i majolice Moliera. Obfity dział architektury w zdjęciach fotograficznych i rysunkach jest mniej przewrotowy i przy wyraźnej nowoczesności nie zrywa całkowicie z tradycją. Dział ten jest z tego powodu bardziej przekonywujący, ekspresjonistyczne bowiem obrazy i rzeźby, wysoce nieraz wartościowe, ale których zrozumienie wymaga dużego wyrobienia i kultury, nie przemówią chyba do szerokich rzesz wiernych, dla których przeznaczona jest sztuka kościelna.
Sekcja polska zorganizowana z ramienia »Towarzystwa Szerzenia Sztuki Polskiej wśród obcych« przez autora niniejszej notatki, jest z cudzoziemskich pod wszelkiemi względami najbogatsza,- zawiera dzieł najwięcej, pomiędzy niemi niektóre takich rozmiarów, że okazało się koniecznem podwyższenie części gmachu, oddanej nam do dyspozycji, dzieła te przytem są znacznie bardziej różnorodne, niż w innych sekcjach, co zresztą nie przeszkadza bynajmniej jednolitości wrażenia : przy tego rodzaju występach na arenie międzynarodowej uwydatnia się w pełni piętno odrębności, które nosi sztuka polska przy całej rozmaitości swoich przejawów. Największemi jednak zaletami dzieł polskich są: instynktowne wyczucie istoty sztuki religijnej, takt w unowocześnianiu uświęconych form, prostota, przystępność i zrozumiałość, osiągnięte w znacznej mierze dzięki żywemu kontaktowi z duszą ludu.
Sekcja nasza zajmuje pozostałą część galerji prawej, dwie sale przylegające i kaplicę. Szczegółowy opis wystawionych utworów byłby zbyteczny, są to bowiem przeważnie dzieła dobrze u nas znane. Wystarczy opis ich rozkładu i nazwiska autorów.
Część wielkiej galerji oddanej nam do dyspozycji, zawiera »Siedem Sakramentów« Stryjeńskiej, obrazy Roguskiego i Schultz’a, oraz płaskorzeźbę Fierka, kutą w miedzi, p. t. »Zwiastowanie«. Z dwóch sal jedną zajmują wielkie kartony dekoracyjne Mehoffera i Sichulskiego, drugą – architektura, obrazy, grafika, rzeźba i witraże, wykonane w materjale.
W dziale architektury uczestniczą : Brukalski, Jakimowicz, Lachrt, Lisiecki, Niemojewski, Szanajca, Szyszko-B oh usz, J. Witkiewicz. W dziale malarstwa figurują w tej sali: Borowski, Pia Górska, Grombecki, Vlastimil Hofmann, Husarski, Michalak, Pautsch, Roguski. W dziale grafiki: Bartłomiej czy k, Chrostowski, Duninówna, Gedliczka, Goryńska, Konarska, Krasnodębska, Obrębska, Ossecki, Siedlecki, Skoczylas, Steller, Tyrowicz, Wisznicki, Wolska-Berezowska, Żurawski. W dziale rzeźby: Kalfas, Kuna, Pajzderska, Polkowski, Raszka, Rożek, Szczyt-Lednicka, Trzcińska Kamińska, Wysocki, Zerych. W dziale witrażu: Bardzińska, Henryk Jackowski, Jastrzębowski, Mehoffer, Rak, Wyspiański.
W kaplicy dokoła ołtarza Wniebowzięcia N. Marji Panny Szczepkowskiego znajdują się witraże Cukierówny i Raka, Stacje Męki Pańskiej w drzeworytach Krasnodębskiej-Gardowskiej, lampa Gontarczyka, świeczniki Marciniaka, chrzcielnica Gostawskiego, ceramika, tkaniny i haft »Ładu«.
Prasa włoska podkreśliła jednogłośnie wysoki poziom sekcji polskiej, oraz odrębność jej charakteru. Zaciekawienie obudziły przedewszystkiem rzeźby o silnie zaznaczonej odrębności narodowej, jak ołtarz Szczepkowskiego, kartony Mehoffera i Sichulskiego, »Siedem Sakramentów« Stryjeńskiej, obrazy Roguskiego, »Madonna« Kamińskiej, »Krucyfiks« Polkowskiego, witraże Jastrzębowskiego i Raka, oraz grafika i archItektura. U duchowieństwa największe uznanie miały dzieła o charakterze bardziej tradycjonalnym, nadające się do zastosowania w kościele, zwłaszcza kartony Mehoffera, obrazy Michalaka i cały dział witrażów wykonanych w materjale.
WACŁAW HUSARSKI