WYRAZY OBCE I TECHNICZNE

ABAKUS - płyta kwadratowa bezpośrednio na głowicy kolumny lub pilastra.

absyda - część kościoła za ołtarzem głównym - zewnątrz o formie walca lub graniastosłupa wielobocznego. 

absydjola - jw. małych rozmiarów

abstrakcja - pojęcie oderwane tj. nic wynikające ze zjawisk przyrody.

adamaszek - tkanina jedwabna, gruba i wzorzysta, nazwa od m. Damaszek w Syrji.

agrafa - część środkowa zdobiu rzeźbionych (i malowanych), która przerywa kierunek gzymsów.

akant - roślina o liściach bogato rozwiniętych, używana jako motyw zdobniczych, głównie w architekturze

aksamit - tkanina jedwabna pokryta miękkim, krótszym lub dłuższym włosem

akwadukt - długie budowle ze sklepień łukowych - o przewodach na wodę

alabaster - rodzaj marmuru - służy do zdobin architektonicznych, łatwy do polerowania 

altana - mała budowla z kolumnami (lub filarkami) oraz nakryciami, ściany otwarte albo oszklone

amfiteatr - budowla o ławkach współśrodkowo i piętowo wzniesionych, pośrodku miejsce zw. areną

amfora - dzban do przenoszenia płynów o dwu, niekiedy trzech lub czterech uchach

amorki - postacie małych dzieci ze skrzydełkami, nazwa od rzymskiego bóstwa Amora  

ampułka - dzbanuszek (lub niekiedy flaszeczka) używana przy obrzędach religijnych 

amulet - drobne rzeźby z najrozmaitszych materiałów, które - według wierzeń - chronią przed złem lub zapewniają szczęście  

antepedjum - zasłona z najrozmaitszych materiałów, umieszczona między płytą (mensą) a stopniami ołtarza 

antyczny - pochodzący z czasów starożytnych, obecnie nawet i 50 letnie okazy nazywają antykami

aplikacja - zdobina utworzona przez nakładanie części zdobiących na tło z takiego samego lub innego materjału np. a. skórami na skórze, apl. skórami na suknie

aras - nazwa kobierców od miasta Arras, w którem od XVII w. wyrabiano je według wzorów (kartonów) malarskich

architraw - najniższa część belkowania, zw. też naslapiem, łączy kolumny niejako w ścianę  

arkada - rodzaj sklepienia, składa się z łuku stosunkowo wązkiego: szereg a. przedzielonych kolumnami itd. nazywają arkadowaniem 

ascetyzm - światopogląd zmierzający ku doskonałości duchowej przez tłumienie życia codziennego

asymetrja - ułożenie (wzgl. ustawienie) zdobin odmiennie po obu połowach okazu

atłas - tkanina jedwabna

atrybut - cecha, godło, oznaka istoty jakiegoś zjawiska lub osoby 

ażur - sposób wykonywania zdobiny, w której tło usunięto 

BALDACH (im.) - nakrycie zastępujące daszek przy kazalnicach, posągach i t.d.

balkon - część budowli, silnie wysunięta od ścian płyta, na podporach (konsolach), otoczona poręczą

balustrada - poręcz z pionowych słupków (balasek) przy balkonach, schodach i t. d.

banderola - wstęga dłuższa i zdobnie zawijana, na której umieszczano napisy

baptysterjum - chrzcielnica, rodzaj budowli

barbakan - budowla obronna, złożona kolisto, ze strzelnicami

barok - nazwa stylu, zapewne od portug. wyrazu barocco - dziwaczny, krzywy

baza - część kolumny - bezpośrednio pod trzonem

bazalt - kamień b. twardy - przez Egipcjan używany do budowli i rzeźb

bazylika - u Rzymian - budowla dla spraw handlowych, sądowych; obecnie kościół wzorowany na tych budowlach

bazyliszek - bajeczna jaszczurka która zabijała wzrokiem

bęben - część wieloboczna, kolista lub owalna, na której spoczywa kopuła

belkowanie - trzy części budowli - architraw, fryz i gzyms, oparte na kolumnach lub ścianach a dźwigające dach

berżera - rodzaj fotelu na dość wysokich nóżkach oraz o wysokim zaplecku

beton - mieszanina z wapna hydraulicznego (cementu), drobnych kamieni albo cegieł i piasku

bibelot - drobne wyroby rzemiosł artyst. tylko jako ozdoby

Biedermeier - nazwa stylu zapewne od określenia pogardliwego; poczciwy, głupkowaty Meier (der biedere M.)

boazerja - zdobne okładanie ścian drewnem 

bombonjerka - pudełko na cukierki

bonje (-owanie) - ciosy kamienne o gładkich powierzchniach

borta - tkanina lub haft, rodzaju wstążki, używana do obszycia sukien; - obramienie wogóle

brelok - zdobina większa najrozmaitszej formy przy naszyjnikach, zegarkach

bronz - stop miedzi. cyny, cynku, ołowiu i niekiedy srebrn - używany do pościgów, dzwonów i t. d.: barwy brunatno-żółtej - pokrywa się patyną (śniedzią) 

broknteIa - tkanina półjedwabna lub półwełniana o zdobieniach wypukłych 

broszować - przetykać niemi ze złota Iub srebra

Boulea (czyt. bula) technika - wykładziny cyną lub mosiądzem na tle szyldkreta (skorupy żółwiej), Boulle Andrzej Frane. (1642 - 1732) - stolarz francuski 

buduar - pokoik damski do przyjmowania bliskich znajomych  

bukszpan - drewno o nadzwyczajnej ścisłości, trudno łupliwe, trwałe, rozpowszechnione w stolarstwie i tokarstwie drobnych wyrobów

bursztyn - żywica kopalna - służy do zdobienia okazów stolarstwa oraz drobiazgów rzeźbionych. 

CELKOWA - emalja zob. emalje

centralny - dośrodkowy, o jednem miejscem głównem

ceramika - wyroby z glin rozmaitych

chimera- bajeczny potwór - głowa i tułów lwa ze skrzydłami

cokol - część dolna budowli - zwykle zamknięta u góry gzymsem 

colloseum (czyt. koloseum) zob. amfiteatr 

cyrk - budowla kolista lub owalna -  dla większych widowisk

cyzelowany - wykańczany rylcem (dłutkami)  

DEKORACJA - zdobina. ozdoba

dekoracyjny - zdobniczy, ozdabiający

dośrodkowy - zob. centralny

dyskretny - delikatny, powściągliwy

ECHINUS - dół głowicy doryckiej o formie kolistej poduszki 

efekt - wrażenie

eglomizowanie - zdobina na cienkich płytkach rytowana i malowana, zwykle wprawiano między ścianki szklanic lub pucharków

egzotyczny - pochodzący z odmiennych cywilizacji - z obcych krajów cudzoziemskich

element - część najprostsza, zasadnicza

emalje - szkliwa przeźroczyste lub nieprzeźroczyste barwione tlenkami metali, służące do zdobienia głównie wyrobów z metali, na których są przytopione

emalja celkowa - na grubszej blasze miedzianej, srebrnej lub niekiedy złotej są przetapiane niskie paski tak, by tworzyły linje rysunku zdobiony

emalja malarska lub limuzyńska - na blasze j. w. maluje się szkliwami, nazwa od m. Limoges (czyt. Limoż)

emalja żłobkowa - w grubszej blasze j. w. powierzchnię tak żłobimy, by najwyższe krawędzie zarysowały zdobinę

empire - (czyt. ampir) wyraz francuski oznacza cesarstwo

empora - galerja nad nawami kościoła 

etażerka - rodzaj szafki o kilku półkach otwartej ze wszystkich stron lub oszklonej od przodu i z obu boków. 

FAJANS rodzaj gliny białej, podobnej do porcelany

fasada - większa część budowli; f. głowna, f. boczna

feldszpat - skaleń zawiera krzemionkę, glinę i potaż: część skłaskładowa porcelany 

feniks - bajeczny ptak odradzający się z własnych popiołów. symbol odrodzenia 

feston - ozdoba z kwiatów Iub owoców zwisająca pionowo

fial - a (-ka) - wieżyczka zw. też sterczyną,  zdobna po bokach żabkami a górą kwiatami, ozdoba używana w architekturze i rzemiosłach epoki gotyckiej

figuralny - postaciowy

filar - podpora grubsza od kolumny, o przekroju zwykle kwadratu, ma głowicę i stopę.

filigranowa robota - cienkie (niekiedy skręcane) druciki srebrne lub złote układane w drobniutkie ozdoby, tylko miejscami przytopione (lutowane) 

florencka mozajka - zob. mozaiki

frendzel - zdobina strzępiasta używana przy szatach lub ornamentyce baroku

fryz - część belkowania między architrawem a gzymsem głównym (poddasznym) 

fornir (fornier) - zw. też obłożoną lub okleiną, cieniutkie deseczki droższego drewna naklejane na wyroby stolarskie

fotel - rodzaj krzesła, którego zaplecek i poręcze podobnie jak siedzenie mają obicie tapicerskie. 

GALOWY - uroczysty

garnitur - grupa sprzętów (4 lub 6 krzeseł, 2 fotele, kanapa i stół) tworząca całość

gemma - kamień szlachetny, albo półszlachetny zdobny rzeźbą ciętą wgłąb (wklęsłe)   

gimnazjum w Grecji budowla dla ćwiczeń cielesnych 

gips - minerał używany do wyrobów rzeźbiarskich, zaprawy murarskiej i. t. d.

girlanda - ozdoba z kwiatów lub owoców w kształcie łuku

glazura - lśniąca powłoka (szkliwo) na wyrobach ceramicznych

głiptyka - dział rzeźby poświęconej wykonaniu gemm i kamei

gloryfikacja - uwielbienie, oddawanie chwały

gobelin - kobierzec tkaniny na krosnach pionowych, naśladuje malowidła: nazwa od miejscowości Gobelin, gdzie założono wytwórnie zamienioną w r. 1662 na królewską manufakturę (fabrykę) mebli

gotyk - nazwa stylu, utworzona w 2 poł. XV. w. przez Włochów celem (pogardliwego!) określenia jako sztuki Gotów - barbarzyńców  

granat - drzewo południowe z owocem podobnym cło jabłek: motyw zdobniczy ulubiony przez gotyk i renesans 

grawirowany - lekko żłobiony (rytowany) rylcami na kamieniu, kości, szkle i metalach

grecki krzyż - zob. krzyże

grotesk (a) - zdobina złożona motywów figuralnych (ludzkich i zwierzęcych), rożnych i geometrycznych; nazwa od belleninistyczno-rzymskich malowideł ściennych w grotach (katakumbowych) Rzymu 

gryf - bajeczny ptak tułów lwa, głowa i skrzydła orla, uszy konia

gzyms - człon architektoniczny, zwykle poziomy, o mniej lub więcej złożonym przekroju poprzecznym

HARMONJA -  zgodność, właściwe ustosunkowanie części składowych, składność 

heban - drewno z Afryki lub Azji, twarde barwy czarnej, używany do robót droższych 

hellenistyczny - wzorowany względnie posługujący się kulturą artyst. Grecji

hieroglif - pismo obrazowe starożytnego Egiptu

hippodrom - budowla przeznaczona na wyścigi konne

humanizm - światopogląd zmierzający do pełnego rozwinięcia duszy i ciała człowieku.

IGLIC - A (- zka) - zob. fiala

ikonograficzny - zawierający treść religijną lub historyczną ujętą kształtami naturalistycznemi 

inkrustacja - wykładanie rozmaitemi materjałami na tle odmiennem np. kość słoniowa na drewnie 

intarsja - wykładanie drewnami barwniejszemi lub droższemi na drewnie.  

KAMEA - kamień szlachetny albo półszlachetny zdobny rzeźbą ciętą wypukle; podobnie jak przy gemmach używano kamieni o warstwach różnobarwnych np. agatu, ouyxu itp., albo też jednobarwnych np. ametystu, topazu itp.

kamionkowy - z gliny gruboziarnistej i b. trwałej

kandelaber - rodzaj podstawy zdobionej up. cło świeczników 

karjatyda - posąg kobiecy użyty jako podpora zamiast kolumn

kartusz - obramienie zdobne (malowane lub rzeźbione) up. przy herbach 

kaseton - wgłębienie w powale, kopnie lub łukach - obramowane  

katun - rodzaj tkaniny bawełnianej 

klasyczny - wzorowany na sztukach Grecji i Rzymu, doskonały, niezrównany 

klasycystyczny - naśladujący klasyczność

klucz sklepienny - zob. zwornik

kobra - wąż jadowity z rodzaju okularników

kolorystyka - zestawienie barw, ubarwienie

kolumna - zw. też słupem służy jako człon dźwigający (podpora) w budowlach i wyrobach rzemieślniczych 

kolumnada - szereg kolumn połączonych belkowaniem lub lukami

kombinacja - zestawienie, układanie

komnata - izba, pokój, sala

kompozytowy - złożony

konsola - rodzaj podpory, niekiedy b. zdobionej, podtrzymującej gzymsy, balkony, zegary. i t. d. 

kontrast - przeciwstawienie, przeciwieństwo

kopuła - rodzaj sklepienia, często półkolistego, założonego na kole, elipsie lub wieloboku

koral - rodzaj zwierzątka morskiego, którego skamieniała powłoka służy do wyrobu ozdobnych drobiazgów

korpus - w architekturze główna część budowli

krab (-ki) - zw. też czołganki, rodzaj zdobny z epoki gotyku 

krajnik zob. gzyms

kredens - rodzaj szafy na przybory stołowe

kreślina - zob. masswerk

kryształ górski (wzgl. górny) - odmiana kwarcu, bezbarwny i przeźroczysty, składnik t. zw. szkła kryształowego, zw. też djamentem czeskim

kryształowe szkło - zob. szkło

krzyż grecki - ma cztery boki jednakowej długości 

k. rzymski - tylko o dwóch bokach tak samo długich

kształtówka - rodzaj cegły umyślnie formowanej 

kurdyban - zwykle skóra kozłowa zdobna wyciskami, malowaniem lub złoceniami 

kwiaton - ozdobne czteroramienne zakończenie fial a także i wież dużych 

kyma (-tjon) - zdobiona z uproszczonych liści, używana do ćwierćwałków gzymsowych

LAKIER - roztwór żywic w serpentynie

Iambrekin - zdobina z motywów materji zwisającej półkami 

lapis lazuli - minerał służący do inkrustacji z niego farba (barwnik) zw. ultramaryną

laskowanie - pionowe· pręty użyte jako ozdoba np. okien 

latarnia - oszklona wieloboczna lub walcowa nadbudówka kopuły

lektyka - rodzaj pudła, niekiedy bardzo zdobnego, na noszach

lichtarz - świecznik

lira - grecki instrument muzyczny o kilku strunach, symbol poezji i muzyki  

liturgiczny - związany z obrzędami liturgicznymi

lizena - rodzaj członu architekt., pionowo nieznacznie występująca od ściany, bez głowic 

lotus - rodzaj grzybienia, lilja nilowa, motyw zdobniczy sztuk Egiptu 

lukarna - okno małe lub większe w dachu

luneta - wgłębienie poprzeczne w sklepieniach kolebkowych celem obramowania góry okien 

ŁAŹNIE - zob. termy

łuki odporne - zw. też. l. przyporowemi lub przełęczą użyto dla przeniesienia (częściowego!) ciśnień sklepiennych nawy głównej na zewnątrz budowli

MAHOŃ -  drewno przeważnie z Ameryki, mało skłonne do paczenia. do wyrobu sprzętów zaczęto używać go od r. 1724 w Anglii 

majolika - rodzaj wyrobów glinianych dwukrotnie wypalanych, zdobnych farbami topliwemi  

manowczyk zob. meander

mansardowy dach - poły o dwukrotnych spadkach, niższy b. stromy ma zwykle mieszkania, nazwa od F. Mansarta (1598-1666) architekty

markiza - odmiana fotelu od berżery ma niższy zapiecek. krótsze poręcze i b. szerokie (do 120 cm.) siedzisko: dzisiaj niewłaściwie nazywają taburety przy toaletach - markizami 

maska - zob. maszkaron

mastaba - budowla grobowcowa w Egipcie, od a rab. nazwy lawy

masswerk - zdobina o motywach geometrycznych, przeważnie z odcinków koła 

maszkaron - twarz ludzka niekiedy fantastycznie pojęta, służąca jako zdobiona rzeźbiona 

meander - wstęga z linii łamanych pod kątem prostym 

meble - sprzęty domowe przeważnie stolarskie roboty, nazwa przez renesans, od wyrazu mobile, za pomocą którego określono łatwość przenoszenia ówczesnych sprzętów 

medaljon - zdobina kolista lub owalna tworząca obramienia

meridienne - kanapa, której zapiecek górą jest ukośny 

metopa - część fryzu między trójżłobkami

mezzanin - zob. półpiętro

minjatura - malowidło drobnych rozmiarów, przedmiot mały

modernistyczny - najnowszy

monogram - zdobi na z początkowych Iiter imienia i nazwiska 

montowany - wprawiony, złączony

monumentalny - pomnikowy, okazały, długotrwały

morowany - zdobny folistem prążkowaniem 

mosiądz - stop miedzi (5 części) i cynku (2 części)

motyw - zdobina złożona z dwóch lub więcej elementów jako jedność

mozajka -zdobina z układanych motywów

mozajka marmurowa - z większych kawałków marmurów wielobarwnych zw. florencką lub z drobnych cząstek (wielobocznych) zw. rzymską

mozajka szklana - ze szkieł wielobarwnych

mozajka florencka - jeden typ zob. wyżej: w drugim - kawałki marmuru wycięte i płaskorzeźbione według rysunku

mozajka rzymska - zob. m. marmurowa

mumja - ciało zabalsamowane

muślin - tkanina bawełniana lub jedwabna, cienka, rzadka niekiedy wzorzysta

mutula - zdobiny kształtu małych wałeczków zwisające pod płytami gzymsów i trójżłobków

NAGŁÓWNIK zob. abakus

nasłupie - zob. architraw

naszczytnik - zob. tympanon

nastawa - część górna nad płytą ołtarza

naturalistyczny - podobny do przyrody

nawa - większa prostokątna część wnętrza świątyni  

nwo - zn. nowo

niello - zdobina rytowana w metalu i napełniona ciemną (zwykle) czarną masą

nyż (-a -ka) - zagłębienie większe lub mniejsze w ścianie

OBELISK - wysoki słup czworoboczny

oczy wole - zdobiny z motywów geometrycznych

odeon - budowla na zawody śpiewackie i muzyczne

oparcie tylne - zob. zaplecek

ornamentyka - zdobnictwo, ozdoby

osnowa - nici na których wykonuje się tkaniny lub kobierce

ośli grzbiet zob. przeginka

otok zob. echinus

PAILLETA (czyt. pajjeta) - maleńka tarczka metalowa, niekiedy srebrzona lub pozłacana, służąca jako ozdobina ubiorów

palestra - budowla dla szermierki

palisander - drewno kruche, o słojach wyrazistych, użytkowanie jak przy mahoniu 

palladjanizm - odmiana stylu barokowego, bardziej oparta na wzorach klasycznych: nazwa od Andrzeja Palladia (1508-1580) architekty włoskiego

palmeta - zdobina formy pierzastego liścia palmy

pałac - okazalsza budowla mieszkalna władców lub bogatych ludzi

panoplja - zdobina z broni i zbroji

pasaż - rodzaj galerji krytej i zabudowanej między ulicami 

pasmanterja - wyroby z nici, sznurów i taśm dla zdobienia ubrań i sprzętów

pastorał - długa, ozdobna laska, górą zawinięta w t. zw. pióro, oznaka godności biskupiej

patrycjusz - członek rodu dawnego, znakomitszego w mieście

pawilon - środkowa lub boczna silnie wysunięta część budowli

pektorał - napierśnik

pendentyw - sklepienie formy trójkątnego odcinka kuli, podtrzymujące kopułę

perełki - zdobina z kuleczek 

piętka - zob. kyma

pilaster - czworoboczny słup tylko częściowo odsunięty od ściany

pinji szyszka - sosny włoskiej owoc używany jako zdobina

piramida - budowla grobowcowa królów Egiptu

plakieta - płaskorzeźba z metalu, zwykle na stronie odwrotnej nieozdobiona

plastyczny - bryłowaty, wypukły

plecionka - rodzaj zdobiny

płycina - zdobina skomponowana w obramieniu wielobocznem, kolistem lub innem 

polestrowany - wygładzony, lśniący

polichromja - wielobarwność

politurowanie - nadawanie połysku wyrobom z drewna

półpiętro - grupa ubikayj niskich zwykle między parterem a piętrem pierwszem 

porcelana - glinka biała, przeświecająca, stosunkowo silna; zob. rokoko

portal - ozdobne wejście do kościoła itp 

postument - zwany też piedestałem, podstawa pod posąg lub przedmioty

prezbiterjum - część kościoła, oddzielona balustradą przeznaczona dla duchowieństwa

problemat - zagadnienie

profil (-owanie) - przekrój przecięcie części budowli lub sprzętów widzianych z boku

proporcje - odpowiedni wymiar lub dobry stosunek wśród części składowych

proto - pierwotny, uprzedni

prototyp - pierwowzór

przeginka - zw. też oślim grzbietem, rodzaj ostrołuku, giętego w kształt S.

przejściowy styl - między stylem romańskim a gotyckim; zresztą każdy ze stylów ma swe okresy przejściowości 

przełęcze zob. łuki odporne

przęsło - część sklepienia zamknięta 2 łukami poprzecznemi oraz 2 podłużnemi 

przypora - silny występ od lica ściany służący ku wzmocnieniu ścian

przyziom zob. parter

psyche - dusza, duch

psychika - ogół cech duchowych jednostki, narodu lub epoki

pulpit - podstawa lub stół o pochyłej płycie 

pułap - powała, sufit

puncowany - zdobny wybijaniami zapomocą drobnych słupków metalowych, odpowiednio na dolnym końcu wyciętych

putti - małe dzieci używane jako zdobina rzeźbiona lub malowana przez artystów renesansu

pylon - potężna wieża przy wejściu do świątyń egipskich 

REAKCJA - przeciwdziałanie, zwrot

regularność - ujednostajnienie, zgodność

regularny - prawidłowy, ścisły

relikwiarz - skrzyneczka ze szczątkami ciał lub rzeczy świętych, albo też z cennymi pamiątkami

renesans - epoka w rozwoju historycznym sztuk i rzemiosł; nazwa od wyrazu włoskiego rinascita (czyt. rinaszczita) 

Richelieu - haft, którego zaczęto używać w XVII w.: nazwa od kardynała Francji Richelieu

rokoko - nazwa stylu prawdopodobnie od wyrazu rocaille (czyt. rokaj) skamielina

roletowy - zwijający się na wałek

romański styl - nazwa stworzona w r. 1825 przez uczonego francuskiego de Caumont (czyt. Komą)

rondel zob. barbakan

rozeta zw. różycą - zdobina w kształcie róży lub kwiatu rozwiniętego, widzianego z góry

rustyka - ciosy kamienne, których powierzchnię zostawiono w stanie surowym

rytowany - żłobiony płytko dłutami

ryzalit - nieznaczne wysunięcie części ściany budowli lub sprzętu 

rzymski krzyż zob. krzyże

SATYRYCZNY - szyderczy

secesja - odłączenie się, zerwanie

sekretarzyk - rodzaj biurka

serwis zw. też zastawą - komplet naczyń stołowych

schemat - zarys, formuła

sfinks - bóstwo wyobrażane w postaci lwa leżącego(sfinks egipski!) lub półsiedzącego (sfinks grecki!), o głowie i piersiach kobiety 

skarabeusz - tęgopokrywy chrząszcz, czczony w Egipcie jako symbol żyzności i nieśmiertelności

sklepienie kolebkowe zw. też beczkowem ma warstwy ułożone na formie półwalca

sklepienie krzyżowe - tworzą dwie kolebki przenikające (przecinające) się pod kątem prostym  

sklepienie łukowe zw. też arkadą - to sklepienie kolebkowe o małej długości

sklepienie żebrowe - składa się przeważnie z czterech żeber, spiętych zwornikiem, na tem spoczywają poły sklepienne

skrzyniec zob. kaseton

snycerka - rzeźba w drewnie

sofa - rodzaj kanapy, tylko bez zaplecka

sosjerka - naczynie do sosów

spirala zw. też ślimacznicą - zdobina z linji zwijających się dookoła 

stadjon - budowla przeznaczona do biegów pieszych i zawodów gimnastycznych 

stopa zob. baza

stosuga zob. spoina

stiuk - mieszanina gipsu, wapna, mielonego marmuru oraz kleju, później silnie twardniejąca, łatwa do polerowania 

struktura - sposób łączenia, budowa, układ

subtelny - wytworny, delikatny

sylweta - zarys charakterystycznych linji jako płaszczyzna jasna lub ciemna: nazwa od Stef. de Silhouette (1709- 1767) francuskiego ministra

symboliczny - odtwarzający pojęcia oderwane za pomocą obrazów rzeczywistości

symetrja - równomierność, ułożenie składowych w jednakowy sposób

szamerowanie - wyszycie ozdobne taśmą, sznureczkami lub bortą 

szezlong - rodzaj kanapy, z oparciem i zapleckiem tylko po jednej połowie

szkarpa zob. przypora

szkatułka - mała skrzynka do przechowywania kosztowności

szkło kryształowe - łatwe do szlifowania w formy krystaliczne

szkło rubinowe - na zewnątrz i cienką powierzchnię zabarwiono na czerwono, a wewnętrzna bezbarwna 

szlifowanie - ścieranie celem wykonania zdobin

szpaler - kobierzec ścienny o zdobinach z motywów krajobrazowych lub roślinnych 

sztancowanie - wytłaczanie ozdobień zapomocą narzędzi zw. też stemplami 

sztych zw. rytem - Iinje żłobione w płycie metalowej, zaczerniane są, odbijane na papierze 

szyfonierka - sprzęt w rodzaju szafki lub stolika służący do schowania resztek płócien i materji  

ślimacznica zob. woluta.

TAMBUR zob. bęben

tarczki zob. pailleta

tauszowanie - zdobina o większych i szerszych płaszczyznach wklepywana ze szlachetniejszego metalu w tło wyżłobione na miejscach odnośnych

tendencje - dążności, cele

teoretyk - zajmujący się nauką, często bez stosowania w praktyce

termy - budowle kąpielowe star. Rzymu, z urządzeniami dla ćwiczeń gimnastycznych, przechadzek, popisów poetyckich i t. p.  

tiul - tkanina cienka,przeźroczysta, niby siatka

toaleta - stolik z szufladami i lustrem

toga - długa wierzchnia szafa

transept - nawa lub nawy przeciągające pod kątem prostym korpus kościoła

tron - niby krzesło dla władców świeckich i kościelnych

trójżłobek -  zdobina wcinana na prostokątnych płytach fryzu doryckiego

trybowanie - wyklepywanie zdobin wypukłych na metalu

tryglif zob. trójżłobek

tryptyk - obraz lub płaskorzeźba składająca się z 3-ch części (skrzydeł)

tympanon - zw. też naszczytnikiem, część najwyższa zamknięta trójkątem lub łukiem

UBIKACJA - pokój, izba 

uskokowy - załamywany niby stopnie schodów 

uomini universali - t. zn. ludzie wszechstronni np. Leonardo da Vinci (1452 - 1519), równocześnie geometra, geolog, fizyk, matematyk, malarz,rzeźbiarz, architekt i poeta. 

waza - naczynie ozdobne

werniksy Martina - barwniki w roztworach żywicznych, b. odporne na wilgoć oraz zmiany temperatury, zastosowane po raz pierwszy przez Martina, franc. stolarza

wimperga zw. też wietrznica. ścianka trójkątna na ostrołukami portali, zdobna kreślinami, żabkami oraz kwiatonem 

witraże - sceny figuralne i zdobiny wykonane z wielobarwnych szyb, łączonych zapomocą wstęg ołowianych

witryna - szafa przynajmniej na przodzie oszklona

wnęka zw. też nyżą - wgłębienie większe - zasklepione o przekroju poziomym półkola lub wieloboku

wstęga zob. fryz

wodociąg zob. akwadukt

woluta - zdobina ślimakowata głowicy jońskiej

wyklepywanie zob. trybowanie

wykuwanie zob. trybowanie

ZAPLECEK - oparcie tylko w sprzętach

zwornik zw. też kluczem - kamień dołem niekiedy b. zdobny, opierają się na nim żebra sklepienne 

zopf - warkocz

ŻABKA zob. krab

żardinjerka - podstawa na kwiaty 

żebra - człony architektoniczne w sklepieniu gotyckiem 

żeton - odznaka, godło niekiedy b. zdobne

żłobkowanie - zw. też kaneljurowanie, pionowe żłobki (kaneljury) w trzonach kolumn lub pilastrów.