STYL GOTYCKI

Około r. 1150. pojawiły się w środkowej Francji (Ile deFrance i Pikardja) formy architektoniczne, które w dalszym rozwoju historycznym nazwano stylem gotyckim. W gotyku rozróżniamy trzy okresy: wczesny (1150-1250), pełny (1250-1350) oraz późny (1350-1500).  

Okresy owe - to artystyczny odpowiednik zmian, jakich doznali ówcześni, głównie pod wpływem wojen krzyżowych. Wojny krzyżowe bowiem przyczyniły się nictylko do zupełnego rozwinięcia stanu rycerskiego, lecz też spowodowały zbliżenie kultur Europy i krajów Azji mniejszej, wskutek czego ożywił się handel a następnie nabrało znaczenia mieszczaństwo.

Wówczas bogate mieszczaństwo jako miłośnicy i twórcy sztuki zaczęło rywalizować z władcami i duchowieństwem; osobną a ważną w tym czasie rolę należy przyznać wędrownym świeckim „związkom budowlanym" (Bauhiltten), które przechowały tradycję i wskazania praktyczne, nadto i miejskim cechom murarzy ,oraz kamieniarzy.  

Architektura gotyku, podobnie jak w epoce stylu romańskiego, rozwija się głównie w budowlach kościelnych, lecz równocześnie wznoszono też ratusze, gmachy targowe, szpitale oraz domy prywatne, stanowiące razem z warowniami miejskiemi osobny dział sztuki „świeckiej". 

Sztuki plastyczne stylu gotyckiego, a zwłaszcza jego architektura, budzą w nas podziw dla śmiałości bogatej wyobraźni, a niekiedy i niepokój z powodu pozornego lekceważenia praw ciężkości; lecz mimo wszystko przejmują nas dziwną, pełną skupienia powagą.  

Cechą najbardziej znamiennemi architektury gotyckiej jest wprowadzenie ostrołucznego sklepienia żebrowego oraz zupełne wyzyskanie jego właściwości konstrukcyjnych. Mianowicie w tym nowym typie sklepień krzyż żebrowy wraz ze zwornikiem tworzą silną podstawę, niby szkielet, zaś poły sklepienia, rozpięte i wsparte na powyższych członach, mają znaczenie drugorzędne, jako wypełnienie ścian.

W skutek takich cech sklepienia gotyckiego, a zwłaszcza w skutek stosowania ostrołuków o rozmaitej wysokości, - mogli architekci ówcześni przesklepiać ściany budowli na rzucie poziomym prostokąta, trójkąta lub wieloboków, swobodnie ustosunkować nawy boczne do głównej, wznosie nawy do jednakowej wysokości, a nakoniec zmniejszać masy ścian głównych, przepruwając je olbrzymiemi nieraz oknami. Do dalszych odrębności konstrukcyjnych stylu gotyckiego należą też łuki odporne, używane zwłaszcza w kościołach ciosowych.

Architektura gotyku, opierając się na wspomnianych „ nowościach", coraz silniej podkreślała pionowość swoich budowli, zawieszaj,Jc sklepienia na wysokości 43-45 m., zaś wieże wznoszą aż do 150 m.

Budowle gotyku działają nietylko rozmiarami oraz zespoleniem zasad technicznych z nieokiełznaną wyobraźnią twórczą (gotyk nazwano „dzieckiem wyobraźni, wychowanem przez rozum"), lecz także dziwią rozmaitości, ornamentyki o motywach architektonicznych, geometrycznych i naturalistycznych. Wśród form „zdobniczych", wprowadzonych przez gotyk, zasługują na uwagę: laskowania i maswerki okien, fiale (iglice - wieżyczki), żabki (kraby) i kwiatony zarówno fialek jak wimperg, balustrady ażurowe dzielące piętra fasady głównej (zachodniej), baldachimy, wreszcie kamienne Wyloty rynien, rzeźbione w kształty rozmaitych potworków.

Ornamentyka tej epoki obok wspomnianych motywów używała często form, czerpanych bezpośrednio ze skarbca miejscowej flory, dlatego nic wolno pominąć płasko lub wypukło rzeźbionych liści winnego krzewu, koniczyny, bluszczu, buku, dębu, kasztanowca, fiolka, róży itp., któremi artyści gotyccy przepełniali zarówno architekturę jak i dzieła rzemiosł artystycznych.

Osobną rolę dekoracyjną a zarazem wielkie znaczenie jako dział malarstwa posiadają witraże. Rzemiosła artystyczne tego stylu, pomimo posługiwania się motywami a nieraz i konstrukcjami architektonicznemi, rozwijały się samodzielnie.

Złotnictwo owej epoki ma swe specjalności, mianowicie ze szczególnem umiłowaniem zajmuje się tworzeniem: monstrancyj, relikwiarzy, kielichów i kadzielnic, zdobionych bądź emalją żłobkową, bądź też częściej malarską tzw. limuzyńską. Ślusarstwo artystyczne gotyku, prócz wyrobu broni, rozwinęło się w dwu kierunkach: jednym z nich - to bujne i delikatnie rozgałęzione okucia drzwi oraz skrzyni, szczególnie wtedy rozpowszechnionych, drugi natomiast kierunek ślusarstwa stwarzał przedziwnie konstruowane zamki oraz wszelkiego rodzaju broń i zbroje.

Tkaniny, chociaż nic brak w nich śladów ornamentyki bizantyńskiej i nawet wschodniej, odznaczają się przedewszystkiem rozluźnieniem obramień motywów (ornament „bez końca" - tapetowy). Obok znanych stylowi romańskiemu fantastycznych zwierząt występują: żółw i sfinks, którym - podobnie jak motywom roślinnem (np. wzór granatu) - nadawano znaczenie symboliczne. Dodatkowemi elementami dekoracyj tkactwa gotyckiego są: korony, łańcuchy, zamki i wieże, uzupełniane charakterystycznemi wstążkami (banderolami) dla napisów. W związku z bogactwem motywów pozostaje rozmaitość tkanin ze względu na materjal, możemy bowiem rozróżnić prócz szeregu aksamitów, także tkaniny ,,kosztowniejsze" - przetykane nicią złotą i srebrną.

Haleiarstwo, które podobnie jak wszystkie działy przemysłu artystycznego gotyku rozporządza wydoskonaloną techniką, odtwarza sceny z Pisma św., żywotów św. oraz legend i opowiadań rycerskich, usiłując jednak rywalizować z malarstwem minjaturowem, zatraciło swe cechy odrębne. Nakoniec i w stolarstwie, prócz dotychczasowych typów sprzętarskich, spotykamy coraz częściej meble „nowe", jak: kredens, szafy, skrzynie najrozmaitsze i „umywalnie", których ornamentyką płaskorzeźbioną i polichromowaną ujmowano ramami konstrukcji. 

Wpływy stylu gotyckiego odezwały się dopiero w okresie „romantyzmu", by następnie przetrwać jako „neogotyk" aż do wybuchu wojny światowej.