ROKOKO

Następny ze stylów historycznych rozpoczął swój rozwój we Francji, gdzie po śmierci Ludwika XIV. (1715), dzięki upodobaniom artystycznym „wyższych sfer" a przedewszystkiem dworu królewskiego, powstają formy, które określono z początkiem XIX vv. mianem „rococo".

Rokoko, zwane również stylem Ludwika XV, to artystyczny odpowiednik treści i formy życia towarzyskiego ówczesnych opiekunów ( oraz opiekunek !) sztuki; przystosowując się do ich światopoglądu i ideałów, powstawały dzieła tak oryginalne i tak świeże, iż uznawanie tej epoki tylko za upadek „Barocco" jest poważnym błędem. Zresztą ów okres stylowy wykazuje dość znaczny szereg nowości, które - podkreślamy to odrazu - bynajmniej nic ograniczają się jedynie do dekoracji. 

W architekturze rokoko nic stworzyło wprawdzie własnego systemu i opiera się przeważnie na zdobyczach baroku; wnosi doń jednak ·wic;kszc zmiany, zarówno w budowlach kościelnych jak i świeckich, a mianowicie: używa układów poziomych dośrodkowych ( = centralnych), łagodzi kontrasty członkowań, stwarza wnętrza o wyjątkowej obfitości światła i niezrównanem zharmonizowaniu szczegółów, a wreszcie wprowadza lekkość dekoracji oraz delikatną stonowaną kolorystykę. 

Budownictwo kościelne stylu rokokowego pozostawiło mnóstwo kaplic i kościółków, chociaż nie brak też znaczniejszych świątyń, odznaczających się widoczną odrębnością stylową.

W zakresie architektury świeckiej wznoszono dalej budowle reprezentacyjne, częściej natomiast poprzestawano na pałacykach, w których przedewszystkiem należy szukać cech istotnych rokoka. Ruchliwość, wdzięk i swoboda, tak odmienne od barokowej potęgi ruchu, pompatyczności lub przepełnienia kontrastami, cechują zewnętrza tych budowli. Wnętrza zaś składały się z niewielkich ubikacyj o przeznaczeniu ściśle określonem, jak np. jadalnie, osobne pokoje dla pana i pani, sypialnie oraz buduary. 

Osobno trzeba przypomnieć, że wtedy powstało również małe dworki, pawiloniki, ,,domki herbaciane" i altany, służyć tak licznym rozrywkom (fetes galantes") ówczesnego towarzystwa.

Lecz, prócz odrębności w architekturze, rokoko wypowiedziało się najpełniej i najdobitniej w dekoracji ściennej oraz w rzemiosłach artystycznych. 

Ornamentyka rokoka: w przeciwieństwie do wszystkich stylów historycznych, nic podporządkowuje się konstrukcji budynku czy przedmiotu, ale właśnie jest organizmem tak samodzielnym, że czas to opanowuje człony architektoniczne a ze sprzętów użytkowych (np. krzeseł i stołów), nie zatracając ich celu praktycznego, stwarza niby - ornament przestrzenny. Motywy tej ornamentyki, rozmieszczone zwykle asymetrycznie, składają się z form o linjach krzywych, giętych w S. i C.; motywami najbardziej charakterystycznemi są twory muszlowate lub raczej skaliste. 

Znaczną rolę w ówczesnej ornamentyce odgrywają, mniej lub też niekiedy więcej dokładne, naśladownictwa sztuki zarówno bliskiego (Turcja) jak i dalekiego (Chiny) Wschodu, głównie dzięki żywym stosunkom handlowym. Inne motywy ornamentalne poprzednio już znane, jak np. liście szuwarów, gałązki z kwiatami, a wreszcie agrafy oraz kartusze, łączono tak oryginalnie z ramami, bardzo ulubionemi w tej epoce, że mają one charakter zupełnie nowy. Zresztą podkreślić należy, że właściwie ornamentyka, tak rzeźbiona w stiuku albo w drewnie jak i malowana, wyraża najlepiej elegancję oraz wdzięk kokieteryjny rokoka. 

Niemniej bezpośrednio przejawia się rokoko w rzemiosłach artystycznych, których dzida mają części składowe „zlewające się”,wskutek wyłącznego używania linij i powierzchni krzywych. 

Przedewszystkiem zasługuje na omówienie ówczesne sprzętarstwo, bo nietylko wprowadziło liczne typy sprzętarikie, lecz także po raz pierwszy w rozwoju historycznym sztuki - stanowi ono z architekturą i dekoracją całość o 'niezrównanej jednolitości oraz harmonji. Z nowostworzonych mebli wystarczy wymienić kilka odmian foteli (np. berżery od 1725 r., markizy) oraz należące do grupy stołów: toalety, szyfonjerki, szafki nocne i szafki narożne. Drewniane części sprzętów służbowych do siedzenia, pokryte rzeźbą ornamentalnie, zrazu malowano lakierami, potem przeważnie złocono „na mat” lub „na lśniąco"; zaś zapomocą obić tapicerskich z adamaszków, brokatelli oraz tkanin gobelinowych (1720 r.) starano się uzyskać w meblach nictylko jak najwięcej wygody, lecz także dopełnienia kolorytu stałej dekoracji wnętrza. Natomiast sprzęty o powierzchniach większych, np. komody, przyozdabiano intarsją geometryczną i naturalistyczną z drewn egzotycznych: palisandru, drzewa różowego i cytrynowego, mahoniu. Wszystkie wyroby sprzętarskie„ nawet i te, które pokrywano wynalezionemi wówczas werniksami :Martina, posiadają okucia z bronzu cyzelowanego i pozłacanego; te „aplikacje" są w epoce rokoka osobnym a wysoko rozwiniętym działem bronzownictwa. 

Z innych grup ówczesnego bronzownictwa wyróżniają się przedewszystkiem świeczniki, których wiele odmian stworzyło rokoko; naturalnie wszystkie dzieła brązownicza ,wykańczali cyzelerzy. 

Wśród innych działów rzemiosł artystycznych tej epoki wyróżnia się porcelana, o której przedewszystkiem myślimy, zajmując się ówcześnie ceramiką.

Ten wynaleziony około r. 1709 w Saksonji materiał nadawał się tak wyjątkowo do form rokokowych, że wystarczy przestudiowanie wyrobów z porcelany, by poznać całkowicie nictylko cechy charakterystyczne lecz i najdrobniejsze odcienie tego stylu. Jednakże formy w porcelanie rokoka występują dopiero po 1740 r. i to w dziełach fabryki w Meissen koło Drezna, gdyż Sevres (Francja) zaczęło swą działalność około r. 1752.  

Z porcelany, obok mnogich figurek dekoracyjnych, wykonywano: naczynia stołowe o przeróżnem zgrupowaniu, czyli t. zw. serwisy, lichtarze, bombonierki, wazy, trzonki do noży i widelców oraz wiele przedmiotów, dotychczas z innego tworzywa robionych jak np. łyżki, kałamarze, oprawy zegarów i krucyfiksy.

Rokoko jest więc okresem najświetniejszego rozwoju porcelany, zarówno pod względem technicznym jak i artystycznym; świadczy o tem wielka ilość fabryk, wówczas założonych. 

Na osobną wzmiankę zasługują również złotnictwo oraz ślusarstwo rokokowe.

Jako jedna ze znaczniejszych specjalności sztuki złotniczej występują tabakierki, wysadzane drogimi kamieniami a zdobne emalją i minjaturami, służące za modne podarki. Obok nich niemałą wziętością cieszyły się zegarki o mechanizmach coraz doskonalszych, przybory toaletowe i rączki do lasek.

Po ślusarstwie artystycznym rokoka została spora ilość: bram wjazdowych, poręczy schodów i balustrad balkonowych oraz krat nadproży, należy przytem zaznaczyć, że większość tych okazów wygląda raczej na delikatne i pomysłowe rzeźby z wosku, niż na wyroby z kutego żelaza.

Nakoniec trudno pominąć, iż właśnie z epoki stylu rokokowego pochodzą najkosztowniejsze i najbardziej artystyczne wachlarze, które przyozdabiali - poza członkami oddzielnej korporacji malarzy wachlarzów  - także najsławniejsi ówcześni artyści. 

Rokoko, jak wszystkie style historyczne, odżyło w okresie powtarzania stylów a używano go zwłaszcza do deklaracji wnętrza saloników i pokoików kobiecych; niekiedy jednak i do ubikacyj większych, jak np. sal balowych i kasynowych, dla których potrzeba cech właściwych rokokowi.