Fenicya, Palestyna i Azya Mniejsza

Fenicyanie i Izraelici nie okazali własnej twórczości artystycznej. Wszędzie u nich widoczny jest wpływ assyryjskiej i egipskiej sztuki. Fenicyanie mają w historyi wielkie znaczenie, jako śmiali żeglarze i pośrednicy w handlu światowym. Bardziej oryginalnymi byli tylko w wykonywaniu potężnych ciosowych budowli, któremi obwarowywali swoje wybrzeża i niektóre wyspy wybrzeżne, n. p. Arvad. czyli Arados. Naprzeciwko tej wyspy na lądzie w miejscowości Amrid, zachowały się małe świątyńki z kilku kamieni lub nawet monolity i grobowce, częścią w skałach wykute, częścią wolno stojące. Najpiękniejszy z grobowców ma kształt walca, stopniami zwężającego się ku górze i zakończonego kopułowem sklepieniem, bardzo przypominającem podobne budowle w Mezopotamii. W najniższej części wysterczają cztery lwie głowy z przednią częścią tułowia, dwie wyższe części przyozdobione są u góry podwójnym gzymsem z linii zębatych, utworzonym zupełnie w ten sam sposób, jak to także na niektórych wykopaliskach w Niniwie znaleziono.

Daleko donośniejszą była działalność Fenicyan na polu przemysłu artystycznego. Fenicyanie nie tylko pierwsi umieli budować większe okręty, lecz we wielkich. warstatach nadmorskich przerabiali rozmaite płody surowe na przedmioty codziennego użytku, ozdabiając je przytem według wzorów, widzianych u rozmaitych ludów wschodu. Chociaż sami w pomysłach swoich mało oryginalni, umieli jednak niezmiernie zręcznie naśladować i udoskonalać obce wynalazki, szczególniej egipskie i chaldejsko-assyryjskie, jak wyrób płótna, wyroby z kruszców, szkło, sukno, które zabarwiali purpurą, snycerstwo drogich kamieni, a wszystko to obracali potem na własną korzyść. Szczególniej w koloniach na Cyprze, Malcie i w Afryce znaleziono wiele przedmiotów sztuki fenickiej; sławną jest srebrna czara cypryjska, bogato wyrzeźbiona w kwiaty, drzewa i postacie ludzi, walczących ze zwierzętami na wzór chaldejskich rzeźb. Tylko z obrazków na monetach dowiadujemy się jak wyglądały świątynie fenickie. Uderzają nadzwyczajną prostotą i ubóstwem myśli artystycznej czworokątne podwórza, murem otoczone a we wnętrzu jakieś wysokie stożkowate kamienie.

Fenicyanie, jako praktyczni kupcy, musieli wiele pisać, im więc przypisują także wynalazek i rozszerzenie pisma głoskowego.

Żydzi nie odegrali prawie żadnej roli w historyi sztuki. Do budowy świątyni Salomona sprowadzono fenickich robotników; Fenicyanin Hiram z Tyru był także twórcą obydwu spiżowych kolumn (Jachim i Boas) można w przedsionku świątyni. Przyozdobienie wnętrza płytami z drzewa cedrowego i złota z wyrzeźbionymi na nich kwiatami, palmami i skrzydlatymi cherubami, przypomina assyryjskie wzory, tak samo, jak podział świątyni na przedsionek, miejsce święte i najświętsze (sanctuarium) wzięty jest od Egipcyan.

Zachowała się pewna ilość grobowców w pobliżu Jerozolimy, przeważnie w skale wykutych. Takim był także grób Chrystusa Pana. Najstarsze z tych grot mają fasady egipskie, późniejsze widocznie według greckich wzorów wykute, tak n. p. grób Jakuba, grobowce królów i sędziów. Wolno stojące grobowce są to przeważnie monolity o szczytach zakończonych na kształt piramidy lub stożka. Należą tu t. zw. grobowce Absalona i Zacharyasza.

Bardzo tylko mało pomników małoazyatyckiej sztuki znanych jest nam dotychczas. Kopce Lidyjskie, groty skaliste we Frygii o fasadach wyrzeźbionych i jaskrawo pomalowanych na kształt dywanów wschodnich w pasy, linie i rozety lub wreszcie na kształt warowni, potężnymi dylami, jakby kratami kamiennemi zamkniętych, to są dotychczas jedyne zabytki przeszłości tego kraju, przez który prowadziły drogi na zachód do ognisk cywilizacyi i sztuki europejskiej.