ZAKOŃCZENIE

Już więc owa lepianka dla pomników mennicznych starożytnego Piasta została wykończoną. Trudno mi przewidziéć czy się czytelnikowi podobać będzie, czy znajdą zwłaszcza jéj podwaliny mocnemi, a jéj ściany we właściwych wyprowadzonemi odstępach. Za to jednak zaręczyć mogę, że co tylko wyżéj powiedziałem, powiedziałem z przekonania opartego na zasadach, i żem się usilnie starał, nietylko aby zasady same sprawdzić i należycie rozebrać, ale także aby je czytelnikowi jak najjaśniéj i najdokładniéj wyłożyć. Usprawiedliwiając tym sposobem zdanie moje, żadnéj za nie odpowiedzialności na siebie nie biorę, bo każdemu zostawiam pole otwarte do obalenia moich zasad jeśli je za słabe uważa, i do wskazania innych, któreby jego odmienne mniemanie popiérały.

Wiem ja że praca moja trafi w ogólności na badaczów, których umysły zaprawione są silnie zakorzenionym sceptycyzmem numizmatycznym. Tacy będą mię o płochość i łatwowierność pomawiać, będą wołać, żem tegoczesne wyrobki, wymyślone przez nadużycie albo źle zrozumianą narodową gorliwość, przyjął za pomniki przeszłości, i nieopatrzone w należyte świadectwa do świątyni historyi wprowadził. Niech się jednak z wyrzutami swemi wstrzymają. Jak nie jeden już fakt historyczny któremu wiary odmawiała filozofija ubiegłego stulecia, wyniosły do godności prawdy cierpliwe i wszechstronne badania dzisiejszego wieku, tak i niejeden pieniążek który dziś jeszcze za podrobiony uchodzi, może się późniéj okazać niewątpliwym przeszłości świadkiem.

Kiedy jednak wszystkie opisane w dziełku mojém pieniążki uważam za autentyczne, nie idzie zatém abym za tę autentyczność zaręczał. Zaręczenie to mógłbym dać tylko co do tych, które w wykopaliskach widziałem, np: Skromowskich, Golickich, Głogowskich, i większéj części Pełczyskich. Za inne ręczą czytelnikom inni badacze, jak P. v. Posern Klett w Lipsku, Żebrawski w Krakowie, niemniéj poprzednio drukowane dzieła. Jeśli ci się dali w błąd wprowadzić, ja za to odpowiadać nie mogę. Gdybym im wiary miał odmawiać, z równą zasadą wypadałoby odmówić wiary Czackiemu, mianowicie co do brakteatów z napisem: Dux Cazim. i S. Adalbertus; Koenemu co do brakteatu z napisem: Casimir, i kilku innych, Reichlowi co do brakteatu większego z napisem Dux Vladislaus, bo się także podobne brakteaty w żadném wykopalisku nie znalazły.

Zresztą obojętną nawet rzeczą było dla mnie, przyjąć Mieszki hebrajsko-napisowe, oraz Leszki i Przemysławy za autentyczne, albo im autentyczności zaprzeczyć. Wspiérają one wprawdzie rozwiniętą przezemnie teoryą porządkowania monet Piastowskich, ale dla niéj nie stanowią podstawy, i usunięcie onych z szeregu, żadnych w nim zmian innych nie pociągnie za sobą.

Jak z jednéj strony wielce jest dla badań starożytniczych pożytecznym zapas historycznych wiadomości, tak z drugiéj wielce szkodliwém uprzedzenie o bezwzględnéj onych prawdzie. Sumienny badacz buduje teoryą, ale się do niéj nie przywiązuje ślepo, radby ją w każdym takcie sprawdzoną widział, ale dla téj pociechy nie poświęci jeszcze własnego przekonania, i niezamilczy faktu któryby się jego teoryi sprzeciwiał, ani go do niéj nakrzywiać nie będzie. Ostrożnie i z zimném sercem szuka on prawdy, a dopiéro gdy ją dośledzi, i obejrzawszy się wszechstronnie silną o niéj poweźmie wiarę, wtedy mu wolno puścić wodze uczuciu, i rozpłomienioną wyobraźnią jak ogniem bengalskim ją oświecić aby się wydatniejszą stała.

Nic zaś tak nie hańbi badacza, jak stronnictwo bez przekonania. Sfałszowany rozmyślnie fakt, by téż w najlepszym celu, jest zgwałceniem historyi, a im zręczniéj to jest dopełnioném, im podrobiony pomnik więcéj się z autentycznemi zgadza, tém większa odpowiedzialność ciąży na podrabiaczu, lub na tym, kto taki pomnik z wiadomością o rzeczy za niewątpliwy podaje. Żaden cel nie może tu być wymówką, kiedy środek ku osiągnieniu jego użyty głos powszechny potępia; kiedy wyrzuca przeniewiercy, że tym sposobem mąci czystą historyi krynicę, i prawdy na jéj dnie ukrytéj dojrzéć nie pozwala. Cóż dopiéro jeśli tym celem zysk materyalny. Ludzie którzy się za nim na téj drodze uganiają, pogardy tylko warci.