Zwiedzanie miasta

Prawie miasto.

Zacznijmy naszą wędrówkę od Wysokiej bramy, jakby łuku tryumfalnego, stojącego na wjeździe do miasta. (Opis na stronie 109). Brama ta dosyć nizka, a szeroka z położystym dachem. Za bramą widać wyższą i starszą od niej Katownię (op. str. 63). Od Katowni niewielkiem podwórkiem oddzielona Więzienna Wieża (str. 62), z wysokim barokowym dachem. Ciekawe bardzo i niezwykłe jest to stopniowanie coraz wyższych domów i stopniowanie wieku, gdyż każda następna budowla starsza od poprzedniej. Za Więzienną wieżą na Iewo stara Strzelnica św. Jerzego (str. 63), a na prawo od Strzelnicy wprost Więziennej wieży Długouliczna brama (str. 111). Z łuków tej bramy piękny roztacza się widok na Długą ulicę lekko zagiętą i na zamykający ulicę Ratusz, o smukłej niebotycznej wieży. Przy tej ulicy zachowało się wiele starych, pięknych kamienic: l: 20. (str. 116) l: 30. (str. 112) l: 35. (str. 98) l: 36. (str. 93) l: 37. (str. 92) l: 45. naprzeciw Ratusza (str. 92) l: 55. (str. 111).

Ratusz (str. 66) wznosi się na granicy Długiej ulicy i Długiego targu. Długi targ jest szeroką ulicą, zamkniętą Zieloną bramą. Tu stoi Dwór Artusa, oddzielony od Ratusza wąską uliczką i jednym domkiem (str. 75). Obok Dworu Artusa wspaniały dom Steffensów l: 44. (str. 114). Zieloną bramą (str. 98) wychodzimy na Zielony most. Wspaniały roztacza się stąd widok na Długi most i Motławę (Ob. wielki obrazek Lohrmana na początku książki). Długi most ciągnie się w dół Motławy. Tu widzimy wodne bramy, zamykające prostopadłe do Motławy ulice, od których te bramy otrzymały swe nazwy.

Pierwsza od Zielonej bramy jest brama Ław Chlebowych (str. 65), druga Panieńska (str. 101), trzecia św. Ducha, czwarty jest Żóraw (str. 64), będący zarazem bramą, zamykającą ulicę Szeroką. Na Długim moście ciekawy dom l: 11. (str. 111). W górę od Zielonej bramy, zachowała się nad Motławą część dawnych obronnych murów, brama Krowia, zamykająca Psią ulicę i wieża Kowali Kotwicznych. 

Przedłużeniem Długiego mostu w dół Motławy jest Rybny targ. Wśród domów wznosi się tu wieża Łabędź (str. 64). Ciekawy tu dom l: 10 (str. 94). Wre tu zwłaszcza w rannych godzinach, życie kupieckie. Na łodziach przywożą z okolicznych wsi ryby, jarzyny i owoce. 

Przy ulicy Ław Chlebowych wznosi się niedaleko bramy Angielski dom (str. 97). Domy zwiedzania godne l: 28. (str. 115) l: 15. (str. 115) l: 11. (str. 98). Odwrotna strona Dworu Artusa wychodzi na tę ulicę. Na prawo od Dworu Artusa dom l: 2. (str. 92), na lewo zaś Szkoła N. Maryi P. (str. 111).

Następna Panieńska ulica, wzięła nazwę od kościoła N. Maryi Panny, od którego się zaczyna. Opis kościoła na str. 40. Obok kościoła starożytna plebania (str. 52). Dom ciekawy l: 12. (str. 65). 

Dalsza ulica św. Ducha. W połowie długości ulicy Królewska kaplica (str. 108). Niedaleko bramy Dom przemysłowy l: 82 (rycina str. 95). Ulica I-sza. Tama łączy ulicę św. Ducha w połowie jej szerokości z ulicą Szeroką. Niegdyś były tu rzeczywiście tamy, chroniące przed wylewem Wisły. Przy ulicy I-sza Tama dom l: 14. (str. 115). 

Następna ulica św. Jana z kościołem tego świętego (str. 56), wyżej zaś Dominikanie (str. 38). Część ta miasta aż po Staromiejskie rowy stanowiła niegdyś niezależną osadę Dominikanów. Przy placu Dominikańskim wieża »Patrz w górę« (str. 64). Szpital św. Ducha przy ulicy Tobiasza (str. 56). 

W zachodniej stronie Prawego miasta wznosi się Zbrojownia, zwrócona jedną stroną do ulicy Jopejskiej, drugą do Węglowego targu (str. 105). Obok Zbrojowni Słomiana wieża (str. 63) i Stara Apteka (str. 103). Ulica Jopejska zamknięta jest z jednej strony Zbrojownią, a z drugiej kościołem Maryackim. Obok Zbrojowni na tej ulicy dom Schlüterow l: 1. (str. 115). Dalej domy l: 46. i l: 22. (str. 115). Przy Węglowym targu teatr (str. 118). 

W południowo-zachodniej części Starego miasta Miejski Dwór (str. 63), obok nowej żydowskiej bóżnicy. 

Od Dworu Miejskiego ciągnie się ku Motławie ulica Psia. Domy godne zwiedzenia l: 25. (str. 116) l: 58. (str. 111). l: 99. (str. 115). 

Na północ od Prawego miasta leży za Staromiejskimi Rowami Stare Miasto. W zachodniej jego części zachował się malowniczy zespół starożytnych budowli. Kościół św. Katarzyny (str. 52), domy kaznodziejskie tejże parafii (str. 54), kościół św. Brygidy (str. 54), Wielki młyn (str. 62), a nieopodal Staromiejski ratusz (str. 100). Za staromiejskim ratuszem kościół Karmelitów (str. 55), a na lewo kościółek św. Elżbiety (str. 55). Na południe od ulicy św. Elżbiety ul. Garncarska, przy której wznosi się Dom robotniczy. 

Za Radunią, w północnej stronie Starego miasta na Zawieranej tamie (Schüsseldamm) ciekawy dom l: 28. Przy Rowach Kaszubskich kościół św. Jakóba. Na północny zachód od Starego miasta, za torem kolejowym kościół Bożego Ciała (str. 57). 

Na południe od Prawego miasta od Przedmiejskich Rowów ciągnie się Przedmieście (Vorstadt). Na Przedmiejskich Rowach Dom szewców (str. 92). Po stronie zachodniej Przedmieścia dawny kościół i klasztor Franciszkanów, pod wezwaniem św. Trójcy (str. 57), po stronie zaś południowo wschodniej kościół św. Piotra (str. 59). 

Za Radunią, pod Biskupią górą, na południowy zachód od Przedmieścia, na Piotrowych Zagrodach (Petershagen), kościół św. Salwatora (str. 119). 

Na południowy zachód od Góry Biskupiej dzielnica Stolzenberg, z kościołem pojezuickim (str. 66), a w tej samej stronie o milę od miasta, przedmieście św. Wojciech, ze starożytnymi kościółkami.

Motława wpada do miasta w stronie południowej przez Kamienny jaz (str. 106). Na Iewo od Kamiennego jazu Nizka brama (Leeges Tor) (str. 106). Ramiona Motławy obejmują Spichrzową Wyspę. Główna ulica »Mlecznych Konew« wzięła swą nazwę od bramy, stojącej nad Nową Motławą, a zamykającą tę ulicę od wschodu (str. 65). Równoległa do tej ulicy, ulica Żydowska, na której zachował się starożytny spichlerz »Szara Gęś« (str. 66). 

Przez bramę »Mleczne Konwie« wchodzi się na Długie Ogrody. W połowie tej ulicy wznosi się kościół św. Barbary (str. 60), a dalej dom rosyjskiego konsulatu (str. 117). Ulicę zamyka brama, która nazwę wzięła od ulicy. 

Na południe od Długich Ogrodów ciągnie się Dolne miasto, na którem niegdyś były składy drzewa z Polski do Gdańska przewożonego. Ciekawy jest tu Biały dom (str. 117).