Cech warszawski malarzy, w połączeniu ze złotnikami i aptekarzami

Mówiąc poprzednio w Tomie II o cechu Warszawskim szklarzy ze stolarzami i tokarzami połączonych, objawiliśmy mniemanie, że w mieście tem, nieznajdowała się nigdy Kongregacya malarzy, czy to osobna, czy też z inną jaką sztuką lub rzemiosłem zjednoczona. Powodował nas do tego wniosku, dotychczasowy brak zupełny jakichkolwiek w tym względzie wskazówek archiwalnych. Atoli dalsze poszukiwania doprowadziły nas obecnie do wiadomości, iż rzeczywiście w Warszawie istniał, jakiś czas przynajmniej, cech malarski do bractwa złotniczego wraz z aptekarzami wcielony. Gorliwy przeszłości miasta Warszawy poszukiwacz P. Alexander Wejnert, wykrył w archiwum miejskiem dokument, niezbicie rzecz udowadniający. Jest to przywilej króla Augusta III, z daty w Warszawie d. 29 Stycznia r. 1749, potwierdzający wszelkie dawne ustawy i przepisy cechowi złotników Warszawskich nadane: Conflrmatio jurium, privilegiorum et articulorum Contubernio Aurificum Varsaviensium servientium. Przywilej ten przytacza wszystkie od nastania Kongregacyi zatwierdzone jej przez poprzednich królów ustawy i różne onych wyroki; jest przeto jakby historyą zawiązania a dalszego rozwoju cechu rzeczonego. Zobaczmy jakie były te jego koleje. 

Aktem z daty feria sexta ante festum S. Viti proxima r. 1516, Rada miejska Warszawska nadała i dozwoliła dla Zgromadzenia Złotników ustawę cechową. Tę ustawę mając sobie przełożoną król Zygmunt August, pierwszy onę monarszem potwierdzeniem uświęcił, w przywileju z daty w Lublinie Sabbatho ante Dominicam Cantate proximo, r. 1554.  

Nie długo potem do cechu tego złotniczego, włączeni zostali Malarze i Aptekarze. Jakoż bractwu tak zespolonemu, ustawę czyli przepisy cechowe przez Radę miejską ułożone, zatwierdził król Zygmunt III, przywilejem z daty w Warszawie in Conventu Regni nostri Generali, feria secunda post Dominicam Judica in quadragesima proxima, r. 1589. Na wstępie przywileju wymienione jest stowarzyszenie: „contubernium et fraternitas Aurifabrorum et Pictorum Civitatis nostrae Varsaviensis,“ to jest stowarzyszenie i bractwo Złotników i Malarzy miasta Warszawy. W dalszem brzmieniu ustawy wyrażono, iż dla pożytku cechu Złotnickiego i za jego członków zgodą, włączeni do niego zostają Malarze i Aptekarze. „Quod nos intelligentes non modo utilem, sed toti Reipublicae ex regimine et fraternitate Aurifabrorum rem necessariam posse evenire, de nostrum Scabinorum, Seniorum juratorum scientia, et accessu omnes Auritaxtores, Pictores el Apothecarios hec in civitate Varsaviensi commorantes, Fraternitali Aurifabrili adpungimus, adscribimus, unimus, ac incorporamus.” Idą potem poszczególne artykuły czyli przepisy cechowi postanowione. Co się dotyczę Malarzy powiedziano, że mają się zachowywać i stosować do przepisów cechowi malarskiemu Krakowskiemu służących. „Item Pictores Varsavienses juxta privilegium Civitatis nostra Cracoviensis Pictorum sese in toto gerent et observent.“ 

Nie może tedy ulegać dziś wątpliwości, że Malarze Warszawscy w końcu 16-go wieku, mianowicie r. 1589, złączeni zostali w Korporacyę, poddani przepisom cechowym podobnego bractwa Krakowskiego, a wcieleni wraz z Aptekarzami do istniejącego już w Warszawie dawniej cechu Złotniczego. Wszakże jakby długo trwał ten związek, i czyli nawet nadal Malarze Warszawscy stowarzyszenie składali? nasuwa nam się znowu wątpliwość, dalszemi chyba wykryciami usuniętą być mogąca. Albowiem wszelkie następne przywiedzione królów wyroki, dawnych ustaw zatwierdzenia i nowe przepisy, zamilczają już zupełnie malarzy i aptekarzy, cech wyłącznie złotniczym mianują, o samych tylko złotnikach i procederze onych rozprawiają. 

Takim okazuje się wyrok Zygmunta III W sprawie złotników, z daty w Warszawie feria quinta post festum S. Martini Episcopi et Confessoris proxima, 1597; tudzież inny tego króla w podobnej sprawie, z daty w Warszawie Sabbatho post festum S. Dorothea Virginis proximo, r. 1615; w których to wyrokach mowa jest jedynie o Kongregacyi samych złotników.  

Podobnie przywilej Zygmunta III z daty w Warszawie d. 25 Kwietnia 1616 r., zatwierdza niektóre nowe przepisy dla cechu Warszawskiego Złotników, a wyłącznie procederu złotniczego dotyczące się.

To samo znajdujemy we wszystkich następnych królów potwierdzeniach: Władysława IV z daty w Warszawie d. 6 Grudnia 1646 r.; Jana Kazimierza z daty w Warszawie d. 5 Czerwca 1660 r.; Michała z daty w Krakowie d. 20 Października r. 1669; Jana III z daty w Żółkwi d. 5 Lutego roku 1685, tudzież w jego wyroku w sprawie złotników z daty w Warszawie d. 25 Czerwca 1689; wreszcie Augusta II z daty w Warszawie d. 9 Lutego 1700 r.  

Z tak więc nieprzerwanego a zupełnego przemilczenia Malarzy, wnosić nam przychodzi niepłonnie, że stowarzyszenie onych nie długo po włączeniu ich do złotniczego cechu, przerwać się i wcale ustać musiało. Mniemanie to nasze znajduje jeszcze nie małe poparcie w tem, iż posiadając wiadomości o znacznej liczbie różnoczesnych Warszawskich malarzy, mnogie o nich nawet z akt miejskich zaczerpane wspomnienia, nienatraflliśmy żadnego z nich wymienionego jako członka czy też starszego bractwa malarskiego. Być może, iż się iw tem dziś mylimy, lecz to dopiero wykażą dalsze chyba znowu jakie wykrycia. 

Przytoczone wyżej dokumentu, wymieniają kilku z różnych epok złotników Warszawskich; nie odrzeczy będzie sądzimy, przytoczyć ich tutaj, ku pożytkowi badań dziejów sztuki złotniczej krajowej.  

R. 1597 Starsi zgromadzenia złotników Warszawskich: Joachim Pusz, Jakób Samson. - Stefan Segedi złotnik cudzoziemski, któremu wyrok królewski nakazuje przystąpienie do cechu, jeżeli w mieście sztukę swą chce prowadzić.  

R. 1615 starsi cechu złotniczego: Joachim Pusz, Andrzej Zalewski. - Karol Libberth, w wyroku królewskim mianowany „aurifaber noster;“ tym to wyrokiem otrzymuje nakaz przystąpienia do cechu, jeżeli w mieście życzy sztukę swą wykonywać. 

R. 1616 złotnicy z cechu Warszawskiego: Joachim Pusz, Stanisław Kuczewski, Andrzej Zalewski. 

R. 1646 starsi cechu złotnicy: Stanisław Zaleski, Kilian Polepszanowicz dictus. 

R. 1669 cechmistrze złotnicy: Jan Niedźwiecki, Jan Karczewski. 

R. 1685 cechmistrze złotnicy: Jakób Roszkowicz, Hiacynt Primkowicz, Adam Ciechomski. R. 1749 starsi cechu: Andrzej Wachsztyński, Franciszek Herentzberger Piotr Jachimowicz.