FOTOGRAFJA NOWOCZESNA.

Fotografja portretowa nowoczesna, to chyba najpopularniejsza gałąź dobytku kulturalnego w dziedzinie fotografji. Nic w tem dziwnego gdyż pierwszy jej wynalazca malarz Daguerre Jaques na portretowaniu osób stawiał swe pierwsze kroki. 

Fotografje przez niego wynalezione, nazwane zostały Daguerrotypie i sporządzenie ich posiadało tyle niedogodności, że nie nadawały się do szerszego spopularyzowania. Klisze były tak nieczułe, iż musiano fotografować w słońcu przy bardzo długim naświetleniu. Dopiero wynalezienie czułych płyt kolodjonowych, zrobiło fotografję zdolną do użytku publicznego, a równocześnie udoskonalenie soczewek, budowanie specjalnych atelier, stworzyło fotografję portretową, która jako najstarsza gałąź fotografji jest dzisiaj znaną w najodleglejszych zakątkach świata. 

Fotografowanie przy kliszach kolodjonowych miało tą wielką niedogodność, że chociaż negatywy tych klisz wprost zdumiewającą posiadały miękkość i harmonijność w oddawaniu szczegółów, jednak klisze te mogły być tylko jako mokre użyte do naświetlania, a trwałość ich nie przekraczała 24 godzin. 

W rezultacie było to, że fotograf, który sam sobie wykonywał te klisze, był przymuszony do pracy wyłącznie we własnym atelier. Już w owym czasie powstała potrzeba koregowania klisz naświetlonych i wywołanych a przeznaczonych do kopjowania, jednak koregowanie to, tak zwany retusz, odbywało się w bardzo skromnej formie, ograniczającej się prawie do pokrywania plamek, gdyż klisze były w oddaniu szczegółów bardzo miękkie i harmonijne. Ponieważ klisze kolodjonowe, jeszcze były słabo czuło, niemożliwe były zdjęcia osób w innych jak tylko w specjalnie sporządzonych z silnym oświetleniem atelier, w którem cały bok i góra były szklane i przez które światło w dostatecznej ilości oświetlało fotografującą się osobę. 

Lecz postęp ciągły w dziedzinie fotografji wprowadził nowość, w formie klisz suchych bromosrebrnych o nadzwyczajnej czułości i trwałości kilkumiesięcznej a nawet paroletniej. 

Klisze te wywołały formalną rewolucję w dziedzinie fotografji. Dotąd fotografja była wyłącznym zakresem fotografów zawodowych, którzy jak alhemicy sami sobie wytwarzali, co im było potrzebne, otoczeni byli aureolą tajemniczości, gdy jednak pojawiły się klisze gotowe, któremi każdy mógł się posługiwać, całe szeregi amatorów rzuciło się nietylko do fotografowania osób, ale wszystkiego, co tylko dało się na płycie fotograficznej uchwycić. 

Również zastępy zawodowych fotografów się pomnożyły, lecz także jakość zdjęć fotograficznych znacznie się obniżyła. Gotowe suche klisze i papiery do kopjowania nie posiadały tych zalet, jakie miały te same rzeczy wytworzone poprzednio przez fotografów. Klisze suche wymagały więcej retuszu niż dawne, na których prawie że plamki tylko zaprawiano, jednak przy małym poziomie kulturalnym fotografów i z przyczyn konkurencyjnych, retuszowanie klisz przeszło swą naturalną granicę i stało się czemś wręcz przeciwnem istocie fotografji. Nie zadawalniano się koregowaniem nieprawidłowości powstałych na kliszy, ale usuwano wszystko to na twarzy ludzkiej, co stanowi o charakterystyce danej osoby. Robiąc szablonową maskę bez wyrazu, wpoili w publiczność tego rodzaju pojęcia, iż najładniejszym jest ten portret w którym najmniejsza zmarszczka jest zaretuszowana, a rysy są sztucznie wyidealizowane do niepodobieństwa. 

Tymczasem wśród amatorów, którzy dzięki nadzwyczaj czułym kliszom, wszystko i wszędzie fotografowali, powstało grono znakomitych pracowników, których prace na wystawach zaczęły zwracać uwagę nietylko ogółu, ale i zawodowych fotografów. Przedewszystkiem uderzał kontrast ogromny między portretami wykonanemi przez amatorów a zawodowców. Amatorzy wykonywali zdjęcia w naturalnem otoczeniu i oświetleniu portretowanego, to jest w pokoju lub na wolnem powietrzu. Fotografowano bez póz sztucznych, dając prawdziwe odbicia osób portretowanych, podczas gdy zawodowi fotografowie, robiąc zdjęcia w sztucznem oświetleniu i otoczeniu, używając poz wyszukanych, usuwając retuszem wszystko co jest podobieństwem, tworzyli rzeczy, które każdy, z odrobiną poczucia estetycznego, musiał przyjąć ze wstrętem. Szablony takie, dzięki nierozbudzonemu poczuciu piękna i prawdy utrzymały się po dzień dzisiejszy. Prace takich wielkich artystów amatorów: jak Steichera, Withego, Damaelny, Kohna, nie mogły bez wpływu przejść na zawodową fotografię i stało się to, że garstka zawodowych fotografów, tak w Anglii jak Niemczech, porzuciło dotychczasowy sposób fotografowania, tworząc nowy ruch w świecie zawodowo fotograficznym, niejako rewolucję, tym razem, nietylko techniczną ale estetyczną. Wkrótce stali się słynni zawodowi fotografowie: Dührkop, Weinor, Erfurt, Perscheid, którzy opuściwszy swoje oszklone atelier ze sztucznemi meblami, dokonywali zdjęć w mieszkaniach, jak najnaturalniej bez wszelkiej pozy, bez szablonu, a jednak tak estetycznie, że portrety przez nich dokonane, robiły wrażenie obrazów a nie fotografij. Na fotografjach dawnego typu, wszystko było wyraźniej, każdy, szczegół nawet najbardziej rażący z całą nieubłaganą ostrością był widoczny, osoba portretowana zwykle sztywna ze śmieszną pretensyonalnością upozowana, widniała wśród sztucznych karnawałowych mebli. Wszystko, silnie oświetlone, występowało z przerażającą wyrazistością, a jeżeli dodamy, że oblicze osoby było wyretuszowane do mdłości, to będziemy mieli przed sobą martwotę nie estetyczną i banalnie nudną fotografje. 

Jakże inaczej wyglądają prace fotografów nowoc nych. Osoba portretowa widnieje w przytłumionem otoczeniu tak, że oblicze pełne charakterystyki koncentruje całą uwagę widza, wszystkie szczegóły zbyteczne albo usunięte lub przytłumione do tego stopnia, że nie wybijają się na pierwszy plan. Portretujący stoi lub siedzi w pozie estetycznej, ale najzupełniej mu właściwej. Bez sztuczności światła cienie są tak dobrane, że stopniując harmonijnie nadają fotografji ten spokój, jaki się widzi u starych portrecistów ubiegłych wieków. Nic dziwnego, że inteligencja zachodniej Europy powitała tę nową fotografję z najwyższem uznaniem, czego dowodem i najlepszym przykładem jest to, że jeden z jej pionierów fotograf Dϋhrkop, został zasypany orderami i odznaczeniami dworów panujących tak, jak wybitny mąż stanu. 

Wysoka kultura w Niemczech i Anglii sprawiła to, że wyższe i inteligentne sfery znalazły upodobanie w pracach tych nowoczesnych fotografów i poparły ten ruch, a założone przez rząd szkoły fotograficzne rewolucję pogłębiłyi utrwaliły. Dzisiaj już nie ma większego miasta w Niemczech, gdzieby niebyło jednego lub dwóch tęgich fotografów nowoczesnych, z których kilku jest prawdziwymi artystami. Nietylko w Niemczech, ale w Holandyi, Danji, Anglji, Szwecji jest szereg wybitnych fotografów, pracujących nowocześnie, gdy tymczasem u nas w Polsce ruch ten jest prawie nieznany i przy niezbyt wysokim poziomie kulturalnym naszych fotografóww obecnym pokoleniu nie dopomyślenia. 

Nowoczesna fotografja wymaga od fotografa pewnego poczucia estetycznego i smaku, które tylko na pewnej kulturze są osiągalne, a z drugiej strony zrozumienia u publiczności. Na czem polega fotografja nowoczesna i czem się różni od czysto artystycznej ? Fotografja nowoczesna, a rozumiemy pod tem portretową, nie musi być koniecznie artystyczną, by być doskonałą, gdyż wystarczy, by portret był w naturalnem oświetleniu i pozie, charakterystyczny dla danej osoby i w obrazowym ujęciu dokonany, by zasługiwał na miano dobrej i prawdziwej fotografji. Aby cel ten osiągnąć, niekoniecznie zdjęcie dokonywać się musi w mieszkaniu portretującego, bo nie wszystkie mieszkania nadają się ku temu; może być przeprowadzone w odpowiedniem mieszkaniu, atelier fotografa lub też w zwyczajnej pracowni fotografa, o ile światło z góry jest wstrzymane a tylko boczne światło dopuszczone. Zdjęcia tak dokonane należy z wielkiem zrozumieniem retuszować i tylko tyle o ile konieczność tego wymaga, bez naruszenia charakterystyki, a jeżeli ona potrzebom za silnie odpowiada podkryciem złagodzić. Wielka ilość i dobór papierów fotograficznych, pozwala dostosować taki rodzaj, który najlepiej odpowiada. Również wielki dobór papierów na podkład do naklejania gotowych kopji, pozwala według woli i smaku do wykończenia całości, która Celowo powinna być przeprowadzoną w nowoczesnej fotografji. – Jeżeli przy zdjęciu nowoczesny fotograf tak wybierze cienie i światła, lub odpowiednio przy dalszej manipulacji jak wywoływanie i retuszowanie tak sporządzi daną fotograf;;, że takowa obok naturalnego ułożenia i charakterystycznego podobieństwa budzi podziw estetycznym układem świateł i cieni, to śmiało można ją nazwać fotograf ją nowoczesną i artystyczną. – Takiemi są prace już wymienionych artystów amatorów i takiemi są nowsze prace niektórych fotografów nowoczesnych. – Lecz w nowszym ruchu fotograficznym pow; lały jeszcze inne dzieła, dokonane przez amatorów jak i zawodowców. Kompozycje, które nie są wyłącznie odbiciem natury, lub portretem danej o oby, a w których użytek lub osobisty interes nie gra żadnej roli, są wykonane wyłącznie dla estetycznej rozkoszy, mają artystycznie ułożone światła i cienie, to nieróżni się wiele o akwafort lub litografji. Takie dzieła są ściśle artystyczne. Czy to więc będzie pejzaż albo akt kobiecy lub martwa natura, przy których nie pytamy się kogo i co przedstawia ale zadawalniamy się mówiąc, że to piękne fotografje, które zasługują na miano ściśle artystycznych gdyż tylko ten a nie inny cel miały wytknięty. Przeglądając roczniki czasopism fotograficznych i albumy zagraniczne, nabiera się pojęcia o usiłowaniach i rezultatach tego pięknego odłamu, jakim jest fotografja artystyczna. Nic dziwnego, że zagraniczne muzea tak samo zakupują fotografje artystyczne jak każde inne dzieła sztuki. – Jak u nas w Polsce sprawa ta się przedstawia, nie trzeba objaśniać, gdyż wskutek niskiej stosunkowo kultury, wszelki ruch na tem polu jest na razie niemożliwym! Nie mamy ani wśród amotorów, ani wśród zawodowych fotografów, którzy fotografję traktują wyłącznie z punktu interesu, takiej liczby miłośników fotografji, iżbyśmy mogli mówić o jakimś ruchu tego rodzaju u nas, a te wyjątkowe jednostki, które się tu i ówdzie pokażą to są albo bez wpływu albo też uciekają za granicę, by tam szczęścia szukać. Tak się stało obecnie z jednym z pierwszych artystów fotografóww Niemczech Lwowianinem Szenkerem, który zbankrutowawszy we Lwowie, w Berlinie cieszy się ogromnem powodzeniem i uznaniem. 

JAN MALISZ.