WARUNKI TKANINY

Tkanina jest tą formą sztuki, w której najsilniej wyrażono, że przyozdobioną została jedynie dla radości oka. Bo radość jaką nam daje piękna tkanina, nie szuka swego źródła w żadnych innych zaletach ducha jak to bywa zbyt często wobec obrazu, lecz cieszy się tylko najprostszym zachwytem formy i barwy. I dlatego to najmniej nawet wyszkolone oko stoi tu niezawodnie wobec prawdziwego zagadnienia kształtu, a nie literatury czy innych duchowych względów.

To też oceniając tkaninę rozważamy ją przedewszystkiem pod względem ornamentacyjnym jej celowości i przystosowania się do techniki. 

Ornamentem nazwiemy takie ujęcie motywu, w którem wszystkie części składowe są w imię jednego wymagania przestylizowane i w ten sposób przystosowane do zadań zdobionego przedmiotu, bez względu na to czy posłużono się w nim kontrastem czy wspólnotą charakteru linii. Bo ozdobienie, czy zapełnienie przestrzeni nie jest jeszcze jej ornamentacyjnem rozwiązaniem. Tu całe bogactwo motywu musi być poddane jednemu prawu. Wymaganiami będą w odniesieniu do tkaniny: przystosowanie rysunku do wymiarów wypełnianego pola i jego proporcyi, tak aby się rysunek ten w zupełności mieścił w zajmowanej przestrzeni; utrzymanie się w typie przedmiotu zdobionego, a więc tu sprowadzenie form do płaszczyzny z uniknięciem wszystkiego coby tę płaszczyznę rozrywało, pogłębiało lub wprowadzało w nią niepokój. W tych tylko warunkach możemy uzyskać formę, w której wszystko podyktowane jest przeznaczeniem przedmiotu zdobionego, która podkreśla i uwydatnia te przeznaczenia i dlatego przedmiotowi jest potrzebna.

Ornament wiąże zatem przestrzeń aby ją oko od jednego rzutu mogło ogarnąć w tych wypadkach, gdy ma się płaszczyznę wyodrębnić zupełnie z pośród innych. Ornament dzieli zatem płaszczyznę aby oko na niej rozprószyć, lub uczynić ją dla oka obojętną celem skupienia uwagi na wartościach innych. Ornament może krajać tkaninę pasami celem podkreślenia długości czy szerokości wypełnianych pól, lub proporcyi okrywanej nią formy. Dla udogodnienia oryentacyi, ornament może dzielić płaszczyznę pola, budując jego masy w sylwetach jednolitych, które odrazu pozwalają odgadnąć podział, a przy pomocy rytinyki i symetryczności ułatwić odebranie silnego wrażenia wprowadzaniem oka w znane formy, w których ono raz zoryentowane nie szuka wciąż od nowa konstrukcyjnych linii, lecz oddaje się bez wysilania radości wrażenia jakie budzi całość.

W tkaninie cel, przeznaczenie i gatunek decyduje o wyborze formy jej przyozdobienia. Bo rytmiczne powtarzanie podziału związane jest z łamliwością materyi: jej drobna falistość łączy się z drobnym podziałem, z szerokim fałdem zaś wiąże się rozwarty podział i spokojny. Równowaga między grubością tkaniny i ornamentu, musi być zachowaną, jeśli efekt niema być mylny lub nudny.

Rodzaj tkaniny narzuca formę ozdobie.

Dlatego to motyw kwiatowy czy zwierzęcy inaczej musi być stylizowanym gdy jego przeznaczeniem jest aby być częścią sukni, inaczej gdy nakrycia czy dywanu, inaczej zaś gdy ma być częścią buta czy abażuru. W pospolitem użyciu plącze się cała masa roboty wadliwej. A więc mamy dywany z wypukłymi bukietami na ciemnych tłach głębokich, które w ścianie czy w podłodze roztwierają dla oka zdradliwe lochy, to znowu dzbany w dywanie modelowane tak wypukłe, że wzrokowo się człowiek przez nie przewraca lub ściana pod ich ciężarem obrywa. Mamy wadliwe dywany i kilimy ze scenami częstokroć odtwarzanemi w perspektywie, która dziurawi ściany, roztwiera w nich jakby okna, lub niszczy sylwetę nakrytych przedmiotów. Mamy w tkaninach tani ornament naturalistycznych kwiatów, które swymi splotami i wygięciami liści wprowadzają niepokój powierzchni.

I wszystkie te błędy spotykamy stale; prześladują one szlachetniejsze oko zarówno w tkaninach, jak w ozdobach talerzy, lamp, popielniczek, sukni czy tapet ściennych, jako objawy upadku smaku i zdziczenia kultury. 

Przystosowanie ornamentu do właściwej techniki łączy się ściśle z wymaganiem poprawnej tkaniny. Nie można, nie wolno by kilim imitował dywan czy wycinankę, skoro kilim posługuje się podłużną nicią, dywan węzłem a wycinanka płatkiem nie może być aby aplikacya udawała, że jest haftem, a haft zaś rywalizował z malarstwem. Bo nie decyduje o rzeczy możność nagięcia robotnika do wykonania plagiatu odmiennego efektu, przeciwnie, obowiązuje bezwzględnie podjęcie każdej formy w jej istocie bez pomniejszania skali rozmaitości rzeczy, któremi człowiek otoczyć się może. Każda technika ma swe właściwości, i mieć musi własny świat odpowiedniego wyniku. Tkanina, która jest produktem mechanicznego ruchu krosien musi mieć formy, któreby najlepiej ukazywały jej sposób powstania, jak przeciwnie znowu karygodneM jest wtłaczanie żywego robotnika w szablon nudy pracy przy tapetowem powtarzaniu tego samego motywu, przy zastosowaniu techniki obcej mechanicznemu powtarzaniu tego samego ruchu. I jak byłoby obłędem, aby haftem wydobywać prostolinijność charakteru roboty n. p. kilimowej, a równą niedorzecznością kilim dzielić kostką właściwą dywanowi — tak samo nieporozumieniem z masą sukna byłoby w aplikacyi naśladować włókna nici, a mozolnym haftem wydobywać szerokie płaszczyzny.

Poprostu uszanowanie życia i pracy dyktuje tu prawa.

Wyroby stare wzruszające prostotą konstrukcyi lub poprawnością bogato zmiennej symetryi, nie wnoszą w dom hałasu form sklejonych z fragmentów wzajemnie się przecinających. Zamknięte w związaniu ornamentu poważną, szoroką linią pełną energii, stylu i niekłamanej zamaszystości, ujęte są w jasne podziały zrównoważone i uzależnione sąsiadowaniem ze sobą odpowiednich motywów. Dlatego mimo, że są w formie bezwzględne, przecież w szlachetności oczom sic nie narzucają, ze ścian nie wrzeszczą i żyć w swobodzie obok siebie pozwalają.

Najdoskonalsze nawet opracowanie techniczne nie okupi wadliwości kompozycyi, bezładu w zestawieniu nietrzymających się z sobą rozmaitych stylizacyi i zlekceważenia wymogów jednolitości płaszczyzny.

Barwie tkaniny należy poświęcić specyalną uwagę. 

Kolorystyczne rozwiązanie tkaniny ma tem niezmierne znaczenie dla życia, że one wnoszą w dom barwę.

W miejsce wielobarwności wschodniej tkaniny, w której zresztą częstokroć zdecydowany kolor równoważono jednym przedzielającym je podstawowym tonem, wprowadzano wadliwe barwy łamane we wspólnym tonie, aby w ten sposób zyskać zharmonizowanie, obce kolorystycznemu rozwiązaniu, polegającemu na zestawieniu odpowiedniem zdecydowanych plam.

Dopiero ryzykowne zestawienia barw ludowych wyrobów, szlachetne w swem zdrowiu, sprowadziły odrodzenie, zaniechanie zabójczej monotonii, pokrywającej zazwyczaj braki kompozycyjne i niemożność przyznania się do słabej, niedołężnej lub szablonowej linii rysunku. Skoro zaś barwie przypadło wytłómaczyć przestrzenność mieszkania i podanie oku form w jasnem objęciu ich właściwych wymiarów, więc też należy uważać za dodatni objaw zwrot ku kolorom silnym i z decyzyą zestawionym, jako najniezawodniejszy środek prowadzący ku stworzeniu wnętrz z wyrazem pełnym, jasnym, radosnym i żywym.

Wszelka zorganizowana praca w tym kierunku u nas będzie mieć za zadanie przedewszystkiem wyplenienie produkcyi lichej w formie, z równoczesnem podniesieniem wymagań u ogółu odbiorców.

ADAM NIEZABITOWSKI