Sala V.

Rząd Narodowy i organizacya powstania.

Na ścianach w fotografiach i rycinach portrety członków Rządu Narodowego i członków organizacji narodowych na dawnych ziemiach polskich. Portrety Andrzeja hr. Zamojskiego, Adama hr. Potockiego, ks. Adama Czartoryskiego i Władysława Mickiewicza, Józefa Gałęzowskiego, dyrektora Wydziału wojny 1863 r., obecnie prezesa Rady Muz. Nar. w Rapperswilu i wielu innych. Na uwagę zasługuje ciekawe zestawienie statystyczne bitew i potyczek p. t.: „Rozwój i upadek ruchu zbrojnego’’ opracowane przez p. Stanisława Zielińskiego, bibliotekarza wspomnianego Muzeum. Dalej odezwy, rozporządzenia i rozkazy Rządu Narodowego, w drukach współczesnych, zaopatrzone w pieczęcie na znak ich autentyczności (przeważnie zbiór p. Stanisława Pisarskiego). Wśród druków dwa bardzo rzadkie wydania Złotej hramoty, którą młodzież uniwersytetu kijowskiego niosła ludowi ruskiemu: 

Wolność i własność pisma te głoszą, 1 czynią rozbrat z dolą macoszą, A jako słowa staną się czynem, Świadczą się Bogiem w Trójcy jedynym. I że chowane mają być święcie, Z Bogarodzicą na to pieczęcie, Odzie obok Orła, obok Pogoni Archanioł Michał praw Rusi broni... (Polska w 1863 r.).

Gablotka XVI.: Pod fotografiami pięciu powieszonych członków Rządu Narodowego z niezapomnianym Romualdem Traugutem na czele - autografy członków tegoż Rządu, a wśród nich rozrzewniający swoją treścią list Rafała Krajewskiego, pisany w wilję śmierci męczeńskiej, a zaczynający się od słów: „Otóż dobiegłem do mety - już dziś ostatni dzień mojego życia.. 

Gablotka XVII.: Blankiety kancelaryjne Rządu Narodowego, polskie papiery wartościowe, to jest obligacje pożyczki narodowej z kuponami it. d. 

Gablotka XVIII., XIX., XX.: Tajna prasa, numery typowe gazet, pism periodycznych i druków ulotnych z czasów powstania, drukowane tajnie. Zbiór bardzo liczny i bardzo rzadki, zawierający okazy pism, które były uważane za zupełnie zaginione. Przy nich fotografie niektórych redaktorów i fotografia Józefa Wagnera, zasłużonego dyrektora tajnych drukarń. W czasie trwania powstania wszystkie czasopisma tajne, z wyjątkiem kilku, wychodziły za aprobatą Rządu Narodowego. Według zestawień i badań p. Stanisława Zielińskiego, bibliotekarza Muzem u Rapperswilskiego, pierwsze pismo tajne okazało się dnia l.sierpnia 1861. (była to „Strażnica’’, nr. 1), ostatnie 27. września 1864. (był to „Rozkaz dzienny naczelnika miasta’’, nr. 32). Ogółem wyszło prasy tajnej numerów 340, a ponadto 33 dodatków i odmiennych odbitek, oraz około 16, które zaginęły zupełnie - razem około 389. Z tego przypada na rok 1861 numerów 33, 1862 numerów 81, 1863 numerów 237, 1864 numerów 38. Największy ruch wydawniczy panował od  kwietnia do sierpnia 1863, wyszło wówczas 150 numerów. 

Gablotka XXI: Militarna literatura powstańcza oraz pieczęcie Rządu Narodowego i podległych władz. 

Gablotka XXII.: Mapa Polski rosyjskiego sztabu generalnego, fotografowana na rozkaz Rządu Narodowego dla dowódców oddziałów powstańczych. Obok odezwy, rozkazy i instrukcje Rządu Narodowego. Wśród nich Manifest Komitetu Centralnego z 22. stycznia, jako tymczasowego Rządu Narodowego, ogłaszający powstanie. 

O Rządzie Narodowym powiedział Agaton Gilier: 

„W pamiętnym roku 1863 w zdumiewająco szybkim czasie nauczyli się Polacy organizować wojennie i politycznie, wytworzyli rząd silny i wykazali, że są karni i umieją słuchać własnej z ich łona wyszłej władzy, jeżeli ona wyobraża ich ducha oraz potrzeby i nie ma innych celów, jak tylko dobro narodu... 

„Zasady, na jakich się Rząd Narodowy opierał, były zasadami sprawiedliwości bezwzględnej i miłości braterskiej, zasadami żywotnej cywilizacji i postępu, na których zbudowane państwo i oparty naród stać się musi potężnym, szczęśliwym, wolnym, zabezpieczonym od wszelkich pokus i zamachów rozdarcia czy rozdziału’’. 

Niestety, przedwczesny, koniecznością wywołany wybuch powstania, nie pozwolił dojrzeć wielkiej pracy organizacyjnej narodu i jego tajnego Rządu.