Michał Wiśniowiecki

Walka o wybór następcy za życia Jana Kazimierza otworzyła w Polsce obszerne pole do intryg dla obcych mocarstw i wpłynęła demoralizująco na możnowładztwo polskie. W obec ścierających się stronnictw austryackich i francuskich stała masa szlachty, obca zabiegom możnych i podejrzewająca słusznie szczerość ich intencyj. Ona też rozstrzygnęła podczas bardzo burzliwej elekcyi w r. 1669 niespodziewanie całkiem spór na rzecz nieznanego narodowego kandydata. Był nim Michał Wiśniowiecki, syn popularnego Jeremiego, urodzony  z Gryzeldy Zamoyskiej, człowiek liczący zaledwie lat 34 i nieposiadający ani majątku ani wybitnych zdolności. Dla stronnictwa austryackiego był to wybór pożądany, bo kże wychowany we Wiedniu poddał się natychmiast wpływom austryackim i, ożeniwszy się z Eleonorą, siostrą cesarza Leopolda I, słuchał we wszystkiem rad rezydenta cesarskiego barona Majerburga. W obec tego stronnictwo francuskie, na którego czele stał hetman Sobieski i Morsztyn, ułożyło plan detronizacyi, upatrzywszy sobie kandydata w osobie kcia St. Paul de Longueville. Zamiar ten nie powiódł się wprawdzie, ale dał powód Pacom, nieprzychylnym Sobieskiemu, do wywołania ruchu szlacheckiego w obronie króla. W chwili najkrytyczniejszej, kiedy Doroszeńko poddał na nowo Kozaczyznę pod zwierzchnictwo Porty ottomańskiej i kiedy sułtan Mahomet IV wyruszył na zdobycie Kamieńca podolskiego, zawiązało pospolite ruszenie pod Gołębiem konfederacyą, której marszałkiem obrano Czarnieckiego, synowca zmarłego hetmana. Tymczasem Turcy zdobyli Kamieniec podolski i wymusili na Rzeczypospolitej haniebny traktat buczacki, w którym Polska odstępowała część Ukrainy Doroszeńce, jako lennikowi Porty a Podole Turkom. Hańbę tę zmazał Sobieski. Pojednawszy się z królem na sejmie r. 1672, gdzie uchwalono wielkie na wojnę turecką podatki, odniósł on pod Chocimem d. 11 października 1672 r. świetne nad Husseinem baszą zwycięstwo. Dalszej wojnie przeszkodziła na razie niechęć hetmana w. litewskiego Paca i śmierć króla Michała, który umarł we Lwowie d. 10 października 1672 r.