POSĄG SREBRNY ŚW. STANISŁAWA NA SKAŁCE

Nakładem Miejskiego Muzeum Przemysłowego im. Dra Baranieckiego w Krakowie została wydana pod powyższym tytułem praca profesora Dra Juljana Pagaczewskiego. Przedmiotem rozprawy jest nieznana dotychczas kołom naukowym statua św. Stanisława biskupa, wysoka 72 cm, wykuta z kilkunastu sztuk srebrnej blachy. Całość z wyjątkiem karnacyj św. Stanisława i Piotrowina, puszki na relikwje oraz w kształcie jabłek nóżek posągu, które autor uważa za późniejszy dodatek, jest w ogniu złocona. Najstarsze wiadomości archiwalne o tym zabytku, na jakie się w archiwum klasztornem na Skałce natrafić udało, pochodzą dopiero z końca XVI wieku. Zdaniem prof. Pagaczewskiego posąg św. Stanisława, będący dziś relikwiarzem, nie miał tego przeznaczenia od samego początku. Okoliczność, że puszka nie wiąże się kompozycyjnie z postumentem, a nadto fakt, że najstarsze inwentarze aż po rok 1632 mówią tylko o posągu, podczas gdy późniejsze, od roku 1645 zacząwszy, wspominają o relikwji palca św. Stanisława, jako należącej do posągu, upoważniają do twierdzenia, że posąg św. Stanisława dopiero w tym czasie zamieniono na relikwiarz. Puszka, doczepiona wtedy do postumentu, niewiele się jednak co do czasu powstania różni od posągu, któremu autor wyznacza jako czas powstania pierwsze lata XVI. wieku. Datowanie posągu na ten czas polega na zestawieniu go z analogicznemi zabytkami zagranicznemi z przełomu gotyku i renesansu, jak również z drzewa rzeźbionym tryptykiem św. Stanisława w kaplicy Aniołów Stróżów w kościele Najśw. Marji Panny w Krakowie. Wspomniany tryptyk, przypisany przez ś. p. prof. Marjana Sokołowskiego Stanisławowi Stwoszowi, synowi Wita, pochodzi, zdaniem prof. Pagaczewskiego z pierwszych lat XVI. wieku, a nie jak chciał Sokołowski, z czasu około roku 1520, albowiem wykazuje stylistyczne pokrewieństwo z ornatem, darowanym katedrze krakowskiej przez Piotra Kmitę, wojewodę krakowskiego, w latach 1501 — 1505. 

Na podstawie analizy porównawczej posągu na Skałce z tryptykiem św. Stanisława w kościele Marjackim oraz ornatu Kmity z tymże tryptykiem, autor wysuwa hipotezę, że posąg św. Stanisława na Skałce, jak i ornat z daru Kmity w skarbcu Katedry krakowskiej z wypukło haftowaną martyrjologją św. Stanisława, są dziełami Stanisława Stwosza, snycerza i złotnika. Jeżeli Stanisław Stwosz, nie wykonał ornamentu w swoim warsztacie, to w każdym razie dostarczył projektu jakiemuś haftarzowi. Być może, że herb Abszac, widniejący na postumencie posągi, należy do Stanisława Schonfelta vel Schonenfelta, mieszczanina krakowskiego. Wspomniany Stanisław Schonfelt byłby więc fundatorem srebrnego posągu swego patrona.

Do długiego szeregu zabytków, wiążących się ze św. Stanisławem, przybywa nowy, który dzięki swej wysokiej wartości artystycznej, zajmie w nim niepośledne miejsce.

M.N.