GLINIANE KROPIELNICZKI LUDOWE

W ROCZNIKU IV. czasopisma. “Przemysł, rzemiosło, sztuka“  w numerze 2, na str. 25-27, pomieściłem wiadomość o rzadkich już dzisiaj glinianych kropielniczkach ludowych. Omawiane tam kropielniczki znajdują się w Krakowie w zbiorach Muzeum Przemysłowego, Muzeum etnograficznego iup. Lustgartenowej. Obecnie mogę się podzielić wiadomością o takich kropielniczkach u Kaszubów na Pomorzu, o jednej góralskiej, jednej z Podkarpacia, wreszcie jednej z Tyńca któremi wzbogaciły się zbiory Muzeum etnograficznego w Krakowie. W książce: „Kaszubi" Kraków 1924 roku, pisze autor ś. p. Izydor Gulgowski, mówiąc o izbie kaszubskiej: „Nad drzwiami umieszczone są kropielnice gliniane swojskiej ceramiki” (str. 54), a na rycinie 15, na stronie 48 widzimy taką kropielniczkę umieszczoną nie nad drzwiami, ale jak wszędzie obok drzwi i komina. O ile z drobnej ryciny można poznać jest to kapliczka z daszkiem, podobna do ambony w kościele, z odciśniętym wypukło Chrystusem na krzyżu na tylnej ściance nad naczyńkiem na wodę. Bardzo ciekawą, już ze względu na swój wiek, jest druga kropielniczka kàr szubska, znajdująca się w Muzeum w Toruniu, o której wiadomość i fotografję zawdzięczam uprzejmości p. Stanisława Dąbrowskiego. Kropielniczka ta z gliny wypalanej i polewanej zachowana jest jak najlepiej, tylko wierzchołek ma ubity. Wysoka na 32 cm., szeroka na 14, polewa brudno biała, a ozdoby brudno fijołkowe. Naczyńko na wodę tworzy prawie regularną połowę kuli (spłaszczonej tylko na tylnej stronie, na ściance), ma brzeg nieco wywinięty, tworząc niby śrubowato skręcony sznureczek, 184 i zupełnie tejże samej wielkości i takiego samego kształtu kopułkę u góry, która wspiera się na dwóch krętych filarkach. Tak naczynie na wodę jak kopułka ozdobiona jest na szczytach siedmioma listkami kwiatu, a brzegiem barokowym i akantami. Na ściance łączącej naczyńko na wodę z kopułą wyciśnięty jest w płaskorzeźbie Chrystus na krzyżu. Nad krzyżem jest otwór, służący do zakładania kropiel Gliniane kropielniczki ludowe. niczki na gwoździk a po bokach nóg Chrystusa data 1767. Jest to więc najstarsza gliniana kropielniczka polska, o której dotąd wiemy. Muzeum etnograficzne w Krakowie pozyskało kropielniczkę glinianą z Suchej Hory na Orawie. Zdaje się, że wyszła ona z ręki tego samego garncarza, co kropielniczka znajdująca się w zbiorach Muzeum Przemysłowego w Krakowie, bo nato wskazuje tak technika wyrobu, jak ozdoby polewy, kilka złotych, falistych linij, biegnących po naczyńku na wodę skośno zgóry na dół. Polewa jest bronzowa. Wielkość 19 cm. X 8 cm. Naczyńko w kształcie górnej części głębokiego kielicha, zakończone u dołu toczoną kulą i stożkiem. Na tarczy wysmukłej, zakończonej półelipsą jest wyciśnięty wpłaskorzeźbie Chrystus na krzyżu. Na uwagę zasługuje ta okoliczność, że do modelu wyciśniętego krzyża użyto drewnianego krzyżyka z blaszaną postacią Chrystusa iz blaszką u szczytu z napisem I. N. R. I. 

\Kropielniczka z Kołaczyc wykonana i wypalona ze zwykłej gliny garncarskiej, wysoka na 26 cm., a szeroka na 16 cm. Naczyńko na wodę o średnicy 10 cm. w kształcie kociołka, u dołu dużym guzikiem zakończone, a 4 cm. głębokie, przyczepione jest do głębokiej na 4 cm. kapliczki z gotyckiem wejściem. Kropielniczka jest gładka, pokryta polewą żółto-czerwoną; na przodzie kociołka i na tylnej ścianie kapliczki wymalował garncarz I. H. S. z krzyżem nad H. polewą żółtą. Zaś odrzwia kapliczki ozdobił centkami żółtymi w liczbie 24, w każdem centku z plamką czarną w środku. W tylnej ścianie kropielniczki u góry jest otwór, służący do wieszania jej na gwoździu. Bardzo piękna jest kropielniczka z Tyńca, wypalona z glinki białej, a pokryta jasną polewą żółtawą. Wysoka jest na 35 ½  cm. a szeroka na 8 cm.; wysmukła, przypomina kształtem ambonę w kościele. Naczynie na wodę tworzy czarka gładka, o średnicy 8 cm., głęboka na 6 cm. zakończona żołędzią. Przyczepiona jest do ścianki o wydłużonym owalu, na której widzimy w płaskorzeźbie św. Jacka z głową wzniesioną do góry, z rękami wsuniętemi w rękawy, obok po stronie lewej świętego postać niewieścia modląca się. Nad świętym unoszą się dwa aniołki, dźwigające wieniec. Cała grupa nakryta jest kopułą płaską, mająca 9 cm. średnicy, a z poza niej wychyla się od pasa ładnie modelowany anioł, grający na długiej trąbie. Figura ta ma 10 ½  cm. wysokości. Z pośród znanych nam kropielniczek wyrobu ludowego, ta należy do najpiękniejszych. 

Mam nadzieję, że kropielniczki gliniane odnajdą się jeszcze w innych okolicach Polski i wiadomości w tym dziale wytwórczości naszych garncarzy będziemy mogli znacznie rozszerzyć. 

Seweryn Udziela.