Hondiusz Wilhelm

Wilhelm Hondiusz, a raczej de Hondt, słynny artysta, rodem Holender z miasta Hagi (r. 1602). osiadł w Gdańsku, prawdopodobnie w r. 1640, gdzie z początku głównie ozdobne karty tytułowe rytował do wykwintnych wydawnictw gdańskiego drukarza i księgarza Grzegorza Forstera. Od roku 1643, pole jego działalności artystycznej już bardziej się rozwinęło. Jednym z najpiękniejszych jego sztychów z tej epoki jest: portret wojewody Gerharda Doenhoffa, w którym, na tle obrazu umieścił widok bardzo szczegółowy zamku krzyżackiego w Malborgu. Do lepszych również utworów, należy wizerunek bardzo ozdobnej bramy tryumfalnej, wzniesionej w Gdańsku, podług planu Grzegorza Muncha, na cześć księżniczki francuzkiej Maryi Ludwiki, podczas jej wjazdu do tego miasta, w roku 1645, jako narzeczonej króla Władysława IV. 

Bramę tę w stylu czysto renesansowym, zdobiły z jednej strony posągi Władysława IV i Kazimierza Jagiellończyka. Na sztychu owym czytamy następujący napis: „Porta tempore Regiarum nuptiarum juxta Praetorium in foro civitatis Gedanensis exstructa Anno Salutis 1646.

Wizerunek tej bramy tryumfalnej uskutecznił Hondiusz na dwóch arkuszach, dając tym sposobem widok jej z dwóch stron.

Szczegółowy opis tej pracy daje nam Józef Loski w życiorysie Hondiusza, skreślonym w Bibliotece Warszawskiej za miesiąc Marzec 1882 roku.

W Gdańsku Hondiusz bawił blizko lat 10, i w tym czasie mnóstwo rytował portretów, mapp i różnych planów miejscowości polskich. W roku 1654, podobno wrócił do Hagi, gdzie też wkrótce i umarł.

Pod pracami swojemi Hondiusz zwykł był umieszczać następujący podpis:

„Guillielmus Hondius Hagę Batavus sculpsit cum gratia et privilegio S. K. M. Poloniae et Sueciae“ lub: „Guillielmus Hondius S. R. M. Poloniae et Sueciae Chalcograpbus privilegiatus“. Używał monogramu:

Utwory sztycharskie naszego mistrza w ogóle nie są bardzo rzadkie, pozostawił ich bowiem po sobie znaczną ilość, które obecnie zdobią prawie wszystkie zbiory publiczne. Jednakże najlepsze odbicia są bardzo przez znawców poszukiwane i cenione.

Podajemy tutaj spis główniejszych jego prac polskich, o tyle, o ile je zebrać zdołaliśmy. Jakoż w rzędzie znanych przeszło 150 znajdujemy:

Cecylia Renata, konno, podług obrazu Danckaertsa, in folio, roku 1645.

Gerhard-Doenhoff. Palatinus, in 4-o.

Bazyli książę Mołdawski.

Mikołaj Pahl, burmistrz gdański, podług S. Wagenera, in 8-o.

Jędrzej Leszczyński, biskup, podług obrazu D. Schultza, roku 1652, in folio.

Władysław IV, król, w obwodzie z liści laurowych na planie miasta Smoleńska.

Tenże sam portret w osobnej odbitce. 

Władysław IV pod Smoleńskiem, w głębi obóz polski. Portret ten rysował w Warszawie z natury, in folio.

Władysław IV, król, roku 1637, in fol. w owalnej ramie.

Władysław IV, król, podług Danckaertsa in 4-o. Bogdan Chmielnicki, praefectus exercitus Cosacorum, roku 1651, in folio.

Georgius Comes Ossoliński, in folio

Jan Kazimierz, król, w obwódce owalnej z odkrytą głową, r. 1648, in folio. 

Jan Kazimierz, król, podług D. Schultza, roku 1650, in folio.

Jan Kazimierz na tronie, podług A. Boya roku 1649, wielkie folio.

Jan Kazimierz w stroju francuzkim, w oddaleniu zamek krakowski, r. 1649, in folio.

Jan Karol Chodkiewicz, in folio

Henricus Nicolai Prof. Philosophiae Gedanensis, roku 1652, in folio.

Marya Ludwika Gonzaga, podług Stevensa, r. 1649, in 4-o.

Marya Ludwika Gonzaga na koniu, in folio.

Marya Ludwika Gonzaga, podług Juste d’Egmont, in folio.

Joh. Lud. Reulius pastor Loeblaviensis, r. 1652 in folio.

Karol Ferdynand Waza, biskup wrocławski, in folio.

Janusz Radziwiłł, podług D. Schultza, roku 1652 in folio.

Lew Sapieha, r. 1644, in 4-o

Lew Sapieha, w głębi zamek, in 4-o.

Jan Piotr Sapieha, in 4-o

Adam Kazanowski, in 4-o

Zbigniew Gorajski, in 4-o

Wilhelm Hondius, swój własny portret, podług obrazu Van-Dyka, in folio.

Kolumna Zygmunta III, r. 1646, in folio

Chrystus na krzyżu, dedykowany Weicherowi, in folio.

Pomnik na cześć Jana Kazimierza, podług Adolfa Roy’a. U spodu umieszczony napis następujący: ,,Hocce monumentom Sacrae „Majestati Regiae ex humillimo culta statue- „runt ac dedicarunt Adolph Boy inventor,et Wilhelmus Hondius sculptor. Gedam ,,1649“.

Oprócz tego, Hondiusz rytował karty tytułowe do kilku ważnych dzieł, z których za najcelniejsze uważamy: do dzieła Pastoriusa: ,helium Scythies Cosaticum“, r. 1652 in 4-o. Do dzieła Jana Heveliusza: „Catalogus stellarum fixarum“, rytował 54 różnych rycin in folio.

Wspominaliśmy wyżej, że Hondiusz rytował dużo mapp i różnych planów, obecnie więc dodajemy, że zawsze były one na jednym brzegu ozdobione odpowiedniemi figurami allegorycznemi. Jedną z celniejszych prac tego rodzaju uskutecznił Hondiusz z polecenia króla Władysława IV.

Był to atlas topograficzno-strategiczny, złożony z 16-tu kart i nosił tytuł: „Smolenscium urbs“, do którego szczegółowy opis dorobił Marcin Opitz. Znakomite to dzieło wyszło w Gdańsku roku 1640, a bardzo obszerną ocenę o niem znajdujemy w Czasopiśmie: „Preussische Provinzial-Blatter” Torn II, str. 38, 235, 324 i 454 pióra sędziego Schmidta w Heilsbergu, który egzemplarz rzeczonego atlasu przypadkowo odnalazł w zbiorze starożytności tego miasta.

Z innych prac naszego sztycharza wypada wspomnieć: „Plany kopalń Wielickich” w roku 1645, in folio.—,,Mappa bagien Pińskich”, in fol. 1650 r. — „Mappa Polski“ do dzieła Beauplana. Do tejże samej publikacyi sztychował „mappę ogólną Ukrainy” r. 1648 in fol.—Osobno wydał w r. 1650 w Gdańsku „wielką mappę Ukrainy” w 8 arkuszach in folio.

W r. 1648 Hondiusz wydał w Gdańsku wzory rysunkowe na 31 tablicach pod tytułem: „Artis Iconicae Tyronibus utilis et scitu necessaria ,,publicae luci exposita. Opera et studio Wilh. „Hondii Hag. Bat. S. R. M. Polon, et Suec. Sculptor. Gedani 1648, in 8-o.

Z wymienionych tu dzieł widzimy, jak różnorodne i obfite były prace rylca tego znakomitego mistrza, i jak słusznie zasłużył sobie w świecie na imię jednego z najcelniejszych sztycharzy. Można by powiedzieć, że stanowił w swoim czasie osobną szkołę, a prawdopodobnie kształciło się pod okiem jego dużo młodych adeptów sztuki rytowniczej.