WYWIESZKI CECHOWE TORUŃSKIE

Ulice dawne były pod względem wyglądu bardziej malarskie niż dzisiejsze, każdy niemal dom miał swój gmerk lub herb albo godło handlowe: struś, słońce, baranek, lew, co było niemal konieczne przy ogromnem podobieństwie całego szeregu domów prawie bliźniaczo podobnych, co możemy i dziś obserwować na starych domach toruńskich. Otóż wywieszki umieszczone na długich ramionach łatwo doprowadzały do właściwego domu. Najczęściej umieszczano owe wywieszki przy gospodach i szynkach. Po wywieszce poznawał szukaną swą gospodę cechową przybysz rzemieślnik czy wędrujący czeladnik. Jak wywieszki były starannie wykonane, tak również dbano i o ramię na której je umieszczano, są to piękne okazy prac cechu kowalskiego, wykonane są bowiem w kutem żelazie. Toruńskie gospody cechowe rozrzucone były dawniej po całem mieście. Dziś złączone cechy mają swoje dawne wywieszki zebrane razem i umieszczone na kamienicy przy ul. Sukienniczej Nr. 16, nad urządzoną tam od roku 1897 Gospodą Cechów Zjednoczonych. Osobną wywieszkę posiada Gospoda murarzy, Nowomiejski Rynek Nr. 15. Pozostała również dawna wywieszka cechu młynarzy w Muzeum Miejskiem w Toruniu. W miastach pomorskich nie zachowało się więcej takich wywieszek. Piękne okazy posiada Gdańsk: wywieszkę młynarzy na Starym młynie, murarzy ul. Schüssel dawna Nr. 28 (z lwami herbowemi gdańskimi), cieśli, na tejże ulicy Nr. 42 (z gryfem pomorskim), oraz inne dwie wywieszki złożone w nowo otwartem muzeum zabytków cechowych gdańskich w Oliwie (dawny pałac Opatów).

Posiada również wywieszki i Elbląg na gospodzie „Zu 3 Bergen" Himmelstr. 19. Nieco pokrewne w typie są też wywieszki ze zbiorów miejskiego muzeum w Freiburgu w Bryzgowii2). W „Germanische Nationalmuzeum“ w Norymberdze znajdują się również pokrewne wywieszki. Toruń od końca XIV wieku posiadał silnie rozwijające się życie cechowe, którego ślady dziś widzimy w licznie zgromadzonych aktach w Archiwum m. Torunia, w naczyniach (wilkomykonwie) ladach, pieczęciach i innych pamiątkach cechowych zebranych w Muzeum m. Torunia oraz przechowanych w gospodach. Przypuścić można, że wzrastające w dostatek cechy te utartym zwyczajem musiały posiadać i swe godła cechowe nad domami, czyli wywieszki. Dziwnym trafem zachowało się jeszcze tych kilka co można uważać za szczęśliwy zbieg okoliczności, gdyż przy burzeniu domów lub przeróbkach zwyczajnie stare żelaziwo ulegało poniewierce lub zużytkowaniu w kuźni do celów innych praktycznych.  

Toruński cech kowalstwa pojmował swoje zadanie bardzo dobrze i naprawdę artystycznie, czego dowodem dawne kraty i świeczniki w kościołach toruńskich, pochodzące jeszcze z gotyku. W wieku XVII i XVIII rzemiosło to przybiera w swych wyrobach na charakterystycznie wybujałej formie.

Na załączonych ilustracjach przedstawione wywieszki zostały skopjowane jeszcze przed barbarzyńskiem przemalowaniem ich w r. 1926. 

1) Wywieszka murarska znajdująca się na gospodzie murarskiej Nowomiejski Rynek Nr. 15, umieszczono na długiej kutej sztabie żelaznej mającej za zakończenie otwartą paszczę smoka, z blachy. Podobnie smocze paszcze stroiły dawne rynny deszczowe na domach toruńskich (dawny Dwór Artura). Nad paszczą umieszczony gryf pomorski płaski żelazny złocony. 

Prostokątna blaszana wywieszka umocowana na 2 hakach opatrzona z obu stron ochronnym daszkiem, pomalowana na ciemno, na tle po bokach widoczne 2 figury męskie w stroju z początku XIX w. ubrane w cylindry, czarne fraki, białe spodnie i buty czarne, trzymają w środku tarczę z wyobrażonemi oznakami rzemiosła u góry daty 1607, 1664, 1779, 1792 i 1815. U dołu napis złocony: "Der Maurer Schild“. Z boków i u dołu blachy biegnie piękny ażurowy ornament po rogach wykończony z ł oc onymi płomienistemi szpicami. Wywieszki z gospody cechów z ul. Sukienniczej Nr. 16. 

2) Wywieszka cieśli, podobna zasadniczo z budowy do Nr. 1 jednak bardziej artystyczna i bogata. Na blasze pośrodku namalowany słup spiralnie wieńczony na nim umocowane są godła cechu cieśli, dwóch przedstawicieli cechu prymitywnie namalowanych stoi po bokach; ubranych w niebieskie surduty, czarne cylindry, długie białe spodnie i czerwone fartuchy. Napis: Franz Strzelecki, Rendant, Zimmergesellen Innung, 1502, Renovirt 1902. Dawniej gospoda cechu była przy ul. Prostej 2.

3) Wywieszka kowali (podkuwaczy). Sztaba żelazna wykończona wykutym pięknie kwiatem, a na sztandze gryf inaczej od ogólnie przyjętego typu przedstawiony złocony, u dołu wywieszka złożona z plastycznej złoconej podkowy wykutej z żelaza u niej uwieszone 3 mniejsze zdobne oznakami kunsztu kowalskiego jak młot, obcęgi, kotwica, hak itp. Napis: Renovatum 1891. Podobnie pojęta wywieszka kowalska znajduje się w muzeum w Norymberdze złożona również z kilku podków, oraz w lwowskiem muzeum im. Sobieskiego, godło cechu kowali podków, (p. Eug. Niewiadomski. Wiedza o sztuce na tle jej dziejów. Warszawa 1923 r. 266, str. 363). Dawna siedziba cechu kowali była w domu przy ul. Rabiańskiej 9. 

4) Wywieszka ślusarzy i rusznikarzy, czworokąt wypełniony ażurowo ciętemi figurami z epoki około 1790 roku oraz emblematami jak klucze, strzelby, zamki, kłódka, ostroga, figury: dwu młodzieńców trzymają w podniesionych rękach ostrza halabard, z 3-ch stron ornament z blachy ciętej w liście stylizowane, u góry w podobnej technice fryz ornamentalny lecz obramowany. Całość barwnie kolorowa z śladami złocenia. 

5) Wywieszka cechu piekarskiego zwisa u żelaznego krągłego ramienia, skromny prostokąt pod daszkiem z blachy z malowidłem na zielonym tle: 2 lewki stojące podtrzymują precel, nad nim korona, u dołu cyfry 1649 i 1924. (Rok odnowienia wywieszki) i polski napis na wstążce: „Cech piekarzy". Nad wywieszką umieszczony gryf z mieczem, żółto malowany. Dawniej gospoda cechu piekarzy była pod Krzywą Wieżą.

6) Wywieszka cechu rzeźników przedstawia się niezwykle bogato, żelazna sztaba zakończona plastyczną głową wołu, równolegle do ramienia umocowana listwa blaszana a nad nią dwaj rycerze turniejowi w strojach renesansowych, godzący na siebie kopjami. Cech rzeźnicki tradycyjnie dziś jeszcze reprezentuje rycerz w zbroji podczas wielkich uroczystości by wykazać rycerskość tego cechu z dawnych wieków. Pod daszkiem z płaskiej blachy zwisa czworobok wywieszki: pośrodku żółtego tła namalowana głowa wołu okolona wieńcem u dołu dwa skrzyżowane topory. Z trzech boków biegnie fryz ażurowy z roślinnego ornamentu oraz z 2 koni, z 4-tej strony górnej, napis prawie nieczytelny niemieckim gotykiem z nazwiskami starszych z czeladzi i datami 1845 i 1890 (są to daty odnowienia). Misternie kute ozdoby ornamentalne z żelaza tworzą obramowanie z trzech stron. Malowidło środkowe z odwrotnej strony wyobraża scenę zabijania wołu. 

Dawniej cech ten miał swoją gospodę przy rogu ulicy Chełmińskiej i ulicy Franciszkańskiej dawny Nr. 310. 

7) Wywieszka kołodzieji i bednarzy. U końca dzidy zwisa pod daszkiem ochronnym czworobok blaszany, obramowany ażurowym fryzem i zdobny kwiatami kutemi w metalu plastycznie. Malowidło blachy przedstawia na blado-niebieskim tle wózek z naczyniami drewnianemi (obustronnie jednakie malowidła). Napis: „Gospoda czeladzi kołodzieji i bednarzy", pochodzi z 1924 roku. 

8) Wywieszka cechu młynarzy (własność Muzeum miejskiego) składa się z blachy malowanej: na niebieskim tle 2 lewki stojące trzymają koło zębate nad nim cyrkiel i korona, daty: 1675, 1712, 1744, 1768, 1817, 1838, 1853, 1861. Napis: „Innungs Andenken“. Bogaty ornament kuty w żelazie z trzech stron blachy podobny do ornamentu na wywieszce rzeźnickiej i ciesielskiej. Wycięty w blasze gryf z mieczem czarno malowany. 

Stanisław Dąbrowski.