Ostatnio oglądane
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Ulubione
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Oferta dnia
Nr 44.
Bent. Nr. 54 podobny.
S. G. Popiersie królewskie z prawej strony, w stroju hiszpańskim, na głowie kapelusz okrągły, ozdobiony bogatą przepaską i piórem, napis wokoło: +SIGISMVN III D G RE POLONI M D L+ w drugim otoku; RVS PRVS MASV &-DES SV REX (designatus sueciae rex).
S. O. Trzy wieńce w trójkąt ustawione, w każdym jedno z następnych słów: COELITVS-SVBLIMIA-DANTVR (rzeczy szczytne z nieba pochodzą), wokoło napis: ANNO SALVTIS 1588.
Średnica 0,035 m. Waga w zlocie około 10 duk. czyli 0,34 grm. Złoty bity w Zbiorach p. Iz. z M. hr. Starzyńskiej, pp. Józefa Zeltta, Teodora Dembowskiego it. d., a dwie odmiany w Zbiorze po śp. Fran. hr. Pot. pozostałym, teraz własnością Augusta hr. Potockiego będącym.
Nr 45.
Bent. Nr 56.
S. G. Popiersie króla z prawej strony, w zbroi i płaszczu, na głowie korona, napis wokoło: SIG III D G REX POL M D L PROX HAEES (proximus haeres) REG. SVAE. (najbliższy spadkobierca króla szwedzkiego).
S. O. Zupełnie jak Nr 44.
Średnica 0,035 m. z odl. gips. m. Zb.
Racz. Nr. 67 zamieszcza podobny większy medal z r. 1593. Wszystkie bite exemplarze, które mi się widzieć zdarzyło, były złote.
Nr 46.
Bent, podob. Nr 68. Vossb. Nr 624.
S. G. Popiersie królewskie ukoronowane, twarz z prawej strony, na szyi kryza zawieszona, zbroja wyrabiana, a na niej płaszcz. Napis wokoło: SIGISMVND III D G REX | POL MAG DVX LIT RVSSI P.
S. O. Pomnik w morzu stojący, z jednej jego strony rozbija się, z drugiej dopływa okręt, na pomniku w 7 wierszach napis: HOC | CONST | ANTIS | FIDEl | MONVME, | TVM | na podstawie w 4 wierszach: SENATVS | GEDANEN | SIS DEDI | CAVIT | (ten stałej wierności pomnik senat Gdański poświęcił). Na boku podstawy h. Gdańska, wokoło napis: OMNES FORTVNAE FLVCTVS CONSTANTIA FRANGIT (wszelkie zwroty szczęścia pokonywa stałość).
Średnica 0,041 in. Waga w złocie 5 duk., złoty bity w Zbiorze gimnazjum gdańskiego. Fotografia według odcisku cynfoliowego.
Na tęż pamiątkę wybity medal tylko większy i innego układu, przywodzi Racz. Nr 85, znajduje się on w Zbiorze księcia With. Radziwiłła i waży 16 duk.; Vossberg domyśla się iż medal ten z roku 1589 pochodzi, ja zaś bym sądził, iż jest z roku 1592, gdzie przy darach ofiarowanych przez miasto podczas uroczystości weselnych, mógł się znajdować. Popiersie króla zupełnie tu jest podobne do będącego na trojaku gdańskim z 1592, a strona główna tego medalu była nawet użytą do medalu ślubnego z tegoż roku, Racz. Nr 60. Strona główna niniejszego medalu służyła także do medalu gdańskiego z napisem: CRESCIT GEMINATIS GLORIA CVRIS jak na S. O. Nr 49 u Vossberga Nr 626, jako też do donatywy gdańskiej bez roku, ze znakami Filipa Kluewera, Vossb. Nr 625.
Nr 47.
S. G. Popiersie królewskie w zbroi i płaszczu, napis wokoło: SIGISMVN 3 D G REX POLO MAG DVX LIT RVS PRVS MAS SAMO LIVO
S. O. Trzy tarcze wyginane w trójkąt ustawione, na pierwszej herby szwedzkie, gockie i Wazów wpośrodku, na drugiej orzeł polski, obie przykryte koroną królewską, na trzeciej pogoń pod koroną książęcą; rok 15- 95, przedzielony koroną. Po bokach herbów figura alegoryczna z okrętem na głowie, trójzębem w ręku, wsparta na naczyniu z którego się woda leje, u stóp Delfin; z drugiej strony podobna figura, z rydlem i snopem zboża w rękach, na boku widać wołu, a u nóg róg obfitości. Napis wpółkolu u góry: CRESCIT GEMINATIS GLORIA CVRIS (wzrasta podwojonemi staraniami chwała).
Średnica 0,042 m. Waga w zlocie 35 grm. czyli duk. 10. Złoty bity w m. Zb.
Nr 48.
Racz. wyd. 2 Nr 66 a.
S. G. Popiersie króla węższe lecz wypuklejsze, jak u poprzedzającego medalu, napis wokoło SIGISMVNDVS III D G POLONIAE ET SVECIAE REX. Pod ramieniem 15 HD 95.
S. O. Zupełnie tym samym stęplem bita co i medal poprzedzający.
Średnica 0,039 m. Waga w złocie 35 gr. czyli duk. 10 z odlewu gipsowego. Złoty bity w Zb. p. Teod. Dembowskiego.
Dwa już medale koronne z podobną legendą, zamieścił Racz. Nra 64 i 66, a prócz czterech odmian z herbem Gdańska, istnieje ich jeszcze więcej, np. opisany przez Bentkowskiego Nr. 63, z rokiem nad popiersiem, a o którym nie powiada zkądby się dowiedział. Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że medale te przeznaczone były na podarunki w Szwecji, stąd też herby tego kraju znajdują się na pierwszem miejscu, a z figur symbolicznych pierwsza ma oznaczać Szwecję, druga Polskę, zadziwia tylko że na medalu Nr. 47 brak tytułów króla szwedzkiego; zapewne S. G. była pierwotnie przeznaczona na wybijanie portugałów, na których S. O. znajdujemy resztę tytułów: nec non suecorum gotorum vandalorumque haere ditarius rex; podobną złotą 10 duk. sztukę posiada Gabinet Cesarski w Wiedniu (patrz Mon. en or str. 117). Racz. mniema, że medal w dziele jego Nr. 66, bitym był w Gdańsku, zgodzić się na to nie możemy, głoska bowiem między herbami nie jest R. tylko B., co oznacza zapewne Bydgoszcz, potwierdza to zdanie cyfra H-R (Hermana Rylkiera), i w pośrodku kwiatek znany numizmatykom, jego znak menniczy (1). Nadmienić wypada że medal u Racz. Nr 64 ma także cyfrę i rok 15 HD 95, tylko w powyższem dziele są opuszczone.
Herman Rytkier v. Rudgier, u niemców Rüdiger, był synem Hermana dzierżawcy dóbr szlacheckich w Księstwie Wolawskiem na Szląsku, naprzód pracował przy mennicy Wschowskiej, później podobno Krakowskiej, w końcu objął rodzaj zarządu nad mennicami Wielko-polskiemi. Sam w r. 1598 zeznaje do akt miejskich Bydgoskich, iż dzierżawi wszystkie mennice w Wielkiej Polsce, na poniżej opisanym medalu nazwany jest Myncherem Wielko-polskim. Cyfra i znak jego kwiatek pojawiają się na pieniądzach koronnych od roku 1595, ostatni zaś raz w r. 1598, ordynacja bowiem mennicza w miejscu cyfr i znaczków, początkową głoskę miasta w którem mennica istnieje, na pieniądzach kłaść rozkazała. Medal Rytkiera znajduje się w dziele Kundmana Silesii in Nummis in 4to 1738 r str. 237 oraz Tabl XX. B. Przedstawia na S. G. popiersie w sukni w zęby naszywanej, na którą wielka kryza opada, głowa odkryta, włosy w tył zaczesane, twarz z prawej strony, wąsy i bródka szpiczasta, napis wokoło: HERMAN RYDIGER K M IN GR PO M HERR (Koniglicher Majestat in grosspolen Muentz Herr). S. O przedstawia Chrystusa Pana w chwili, gdy Go Śty Jan chrzci w rzece Jordanie, napis wokoło HIC EST FILIVS MEVS DILECTVS (to jest mój syn wybrany), u dołu rok 1596 Okaz który miał w ręku Kundman był srebrny.
Medal ten znany nam dotąd tylko z powyższego dzieła; zwracamy więc nań uwagę zbieraczy, prosząc o udzielenie go wrazie odszukania, dla pomieszczenia w szeregu medali prywatnych osób, które gdy królewskie ukończone będą, razem wiekami ogłosić zamyślamy.
Nr 49.
S. G. Popiersie ukoronowane króla, zbroja wyrabiana, płaszcz i wielka kryza zwieszona, napis wokoło: SIGIS 3 D G REX POL-(2) SVET MAG DVX LIT RVS P
S. O. Neptun z okrętem na głowie, a trójzębem w ręku, Ceres z koroną murową, rogiem obfitości i rydlem, wpośrodku u góry herb Gdańska na tarczy, napis: CRESCIT GEMINATIS GLORIA CVRIS(wzrasta podwojonemi staraniami chwała).
Średnica 0,039 m. W aga 10 duk., w Zb. gimn. Gdań. z odcisku cynfoliowego.
Jedną odmianę tego medalu wyobraził Racz. pod liczbą 65, dodaję tylko iż była bita w złocie waży 10 duk., i znajduje, się w zbiorze gimn. gdańskiego, opisana u Vossberga Nr. 627. Drugą, z popiersiem daleko mniejszem i S. O. także odmienną wyobrażam tutaj. Trzecią opisuje Vossberg Nr. 626, ma mieć S. G. zupełnie jak u Racz. Nr. 60, lub u mnie Nr. 46, S. O. zaś jak u Racz. Nr. 65. Czwarta odmiana na koniec opisana w dziele Bent. Nr. 66, ma mieć na S. G. napis: SIGISMVNDVS III REX POLO. ET SVE MAG. DVX. LIT. RVS. P. (bez dei gratia?) była w Zbiorze gab. Uniw. Alex., a więc teraz powinna być w Ermitażu.
Nr 50.
Racz. wyd. 2 Nr 66b.-Bent. Nr. 62.
S. G. Popiersie Zygmunta III i Anny pierwszej jego żony, twarze z prawej strony, napis wokoło: SIGISMV III D G REX POLO M D L
S. O. +RVSSI PRYSSI MASOVI SAMOGI LIVONI & wpośrodku orzeł, pogoń i herb Wazów, przykryte koroną przedzielającą rok 15- 95.
Średnica stępla 0,027 m. bok kwadratu 0,030 m. Waga w srebrze 11,5 grm. Srebrny bity na czworograniastym płycie tak zwana Klippa w Zb. p. Iz. z M. Hr. Starzeńskiej.
W napisie brak imienia królowej Anny, co się z zasadami nie zgadza. Podobieństwo sztuki tej szóstakami koronnemi Zygmuuta III, mianowicie zaś z wyobrażonym w numizmatyce Bandtkiego Nr. 787, każdego uderzyć musi, już to rycina we wspomnianem dziele zanadto niedokładnie wykonana, aby porównania robić można, lecz zestawiwszy obydwa oryginały, przychodzi się do pewności, że oba z jednej mennicy pochodzą. Na Szostaku który jest znany ze dwóch lat 1595 i 96, oprócz herbu i cyfry podskarbiego w. kor. Jana Firleja, znajduje się lew przebity hakiem górniczym (zainhaken), znak ten powtarza się na trojakach z tychże lat, mianowicie na wyobrażonym u Zag. Nr. 257, gdzie oprócz tego znajduje się Topór, topór zaś na groszn kor. z 1593 i 94, ma obok głoski C-R, które oznaczały zapewne Kacpra Rylkiera myncarza podówczas mennicy olkuskiej. Nie śmiem, opierając się na tak błachych domysłach, z pewnością twierdzić, że medal niniejszy z mennicy olkuskiej pochodzi, ale przyznać winienem, że to zdanie ma za sobą różne domysły z porównania rodzaju roboty wypływające, a która zupełnie się różni od innych medali po wielkiej części w miastach pruskich i wielkopolskich wykonywanych. Medal niniejszy bardzo rzadki, znajduje się także w Zbiorze Wilh. księcia Radziwiłła w Berlinie.
Nr 51.
S. G. Popiersie w stroju duchownym, twarz z lewej strony, napis wokoło: CLEMENS VIII PONT MAX AV (pontifex maximus augustus) pod ramieniem nazwisko rytownika nieczytelne.
S. O. Papież na tronie, poniżej obok kardynał, przed nimi biskupi na klęczkach, za nimi dwie osoby; napis w półkolu u góry RVTHENIS RECEPTIS, u dołu w odcinku CICIC XCVI- (1596).
Średnica 0,034 m. Waga w brązie ... grm., brązowy biły w Zbiorz Hr. Steckiego.
Medal ten wybito w Rzymie na pamiątkę „Unji kościelnej w r. 1595 w krajach dawnej Rzplitej Polskiej“ (patrz panowanie Zygm. III 1819 r. T. I st. 334). Mimo zwróconej uwagi na ten medal przez Niemcewicza, dopiero teraz udało się odszukać takowy niezmordowanemu zbieraczowi p. Henrykowi Steckiemu, ale i ten pierwszy okaz lubo niewątpliwie bity, tak przez czas zniszczony został, że niektóre głoski ledwie rozpoznać można. Medal niniejszy dopiero w roku 1596 wybity został, i przez papieża Klemensa VIII w dzień świętych Apostołów w złotych i srebrnych exemplarzach rozdarowany. Bliższe szczegóły znajdują się w tomie II str. 476 Numizmatyki papiezkiej Bonaniego. Dzieło to in folio w2 tomach znajduje się w bibljotece p. Hr. Steckiego i ma tytuł: Numismata pontificum Romanorum quae a tempore Martini V usque ad annum 1699 vel authoritate publica, vel private genio in lucern prodiere, explicata, ac multiplici eruditione sacra et profana illustrata a P. Philippo Bonanni S. J.-Romae, Ex typographia Dominici Antonii Herculis 1699.
Nr 52.
S. G. Popiersia Zygmunta III i królowej Anny z prawej strony, król w zbroi i płaszczu z głową odkrytą, królowa w czepcu, napis wokoło: SIGISMVNDVS III ET ANNA D G POLO ET SVETI REX ET REGINA. Pod ramieniem króla R.
S. O. Ozdobna tarcza z herbami Polski i Litwy, przez dwie kobiety trzymana, powyżej korona, po bokach zaś herb Wazów i Rakuzki, w odcinku rok 15 98 Napis wokoło: NON SINE PACE SALVS-NON SINE REGE FIDES (bez pokoju niema zbawienia, bez króla niema wiary).
Średnica 0,045 m., z odlewu gipsowego m. Zb.
W dziele Racz. zupełnie ten sam medal i tym samym zdaje się stęplem bity lecz z roku 1594. Rok na niniejszym medalu wyrażony, jest właśnie datą śmierci królowej i może z tego powodu odmianę w stęplu zrobiono. Królowa Anna rodziła się 1574 r., zaślubiona Zygm. III. 2 maja 1592 roku, zmarła 31 Stycznia 1598 r.
Nr 53.
S. G. Popiersie królewskie w zbroi i płaszczu, głowa odkryta, po obu stronach tejże orzeł i pogoń, nad głową herb Wazów, pod popiersiem herb Trąby, przykryty infułą; napis wokoło: SIGISM III POL ET SVEC REX - AN REG POL XVII SVEC XI (roku panowania Polskiego 17 Szwedzkiego 11 czyli 1604).
S. O. Napis w 9 wierszach: SACER | AD TENEBRAS | DESCENDO LAPIS | NON ME SOLITERVM | VIDEDIS | DONEC EXTREMO | QVASSA TVMVLTV | TERRA REVOMET | OMNIA* (Święty - w ciemności schodzę kamień, nie będziesz mnie widział samotnego, dopóki ostatecznem wstrząśniona zamieszaniem, ziemia nie wyrzuci wszystkiego), wokoło zaś: AD DEI OPT MAX GLORIAM SOCIETATI IESV M DCIV I-S, w miejscu kreską oznaczonem odlew wykruszony, zdaje się jednak iż tam było IHS.
Średnica 0,054 m., z odlewu gipsowego m. Zb.
Podobny do tego medal z r. 1597 wybity albo raczej odlany (gdyż oba te medale nie były nigdy bite) na pamiątkę założenia kościoła jezuickiego w Krakowie Śgo Piotra, znajduje się w Racz. Nr. 69. Herb Trąby pod po piersiem królewskiem, odnosi się zapewne do Jerzego Radziwiłła kardynała i biskupa krakowskiego, wielkiego Jezuitów zwolennika i dobrodzieja, był on bowiem uczniem Jezuity, budował im za życia kościoły, do postawienia też powyższego bardzo się przyczynił} umierając zaś 1600 r. w Rzymie w kościele Jezuickim pochować się kazał. Było także dwóch Biskupów współczesnych niniejszemu medalowi herbu Trąby, a mianowicie Benedykt Woyna wileński i Otto Schenking inflantski.
Nr 54.
S. G. Głoski S i T złączone i otoczone łańcuchem orderu Złotego Runa.
S. O. Głoski V i S złączone i otoczone wieńcem wawrzynu.
Średnica 0,018 m. Waga w srebrze 2,2 grm. Srebrny bity w m. Zb.
Nr 55.
S. G. Zupełnie jak Nr poprzedzający tylko większy.
S. O. To samo.
Średnica 0,023 m Waga w srebrze 4 grm. Srebrny bity w m. Zb.
Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że medaliki te odnosić się mają do Zygmunta III (Sigismundus Tertius) i syna jego Władysława (Vladislaus Sigismundi filius). Łańcuch złotego runa dowodzi, iż były bite po roku 1601, w którym d. 25 Lutego Zygmunt III od króla hiszpańskiego order ten otrzymał. Że zaś monogram królewicza nie jest również łańcuchem tego orderu otoczony, zdawałoby się iż go nie musiał posiadać, czytając dzieje współczesne nie napotkałem śladu kiedy go otrzymać mógł, jednakże na medalach bitych na pamiątkę obrania Władysława Carem wszędzie jest nim ozdobiony.
Nr 56.
S. G. Popiersie królewskie z prawej strony, w zbroi bogato rzeźbionej i płaszczu z orderem Złotego Runa na szyi, napis wokoło: SIGISMVNDVS III D G POLONIAE ET SVECIAE REX
S. O. Obronne miasto Smoleńsk z góry widziane, nad niem napis: DVM VINCOR LIBEROR (gdym zwyciężony wolność odzyskuję), u dołu: SMOLENSCVM CAPTVM | DIE 13 IVNI ANO 1611 | poniżej zdaje się G. A.
Średnica 0,046 m. Waga w żelazie 0,16 grm. z lan. żel. w m. Zb.
Widziałem ten sam medal srebrny, lany, złocony o parę m. m. większy, więc zapewne współczesny odlew z pierwotnego bitego stępia w Zb. p. J.Łoskiego
Już cztery medale na zdobycie Smoleńska zamieścił Racz., mianowicie Nr. 74 według wiedeńskiego złotego oryginału ważącego 315 duk., Nr. 75 i 76 podobne wielkością i układem do niniejszego, lecz innej roboty i bez pisma pod miastem, oraz Nr. 77 z popiersiem króla i królowej. Nie byłem w stanie odgadnąć do kogo się odnoszą dwie cokolwiek zalane głoski na S. O., lecz przy tej sposobności doszedłem iż znaczek na rycinie Racz. Nr. 75 i 76, niewyraźnie oddany, a w opisie wcale nie wspomniany, jest herbem Bogoria podskarbiego wiel. lit. Hieronima Wołłowicza, zaś na Nr. 77 znajdują się obok korony głoski H-T, które zapewne oznaczać mają Hanusza Trylnera złotnika i rzeźbiarza wileńskiego. Cyfra ta wileńskiego artysty znaną mi już była z nader pięknego półportugała litewskiego 1621 r., który powinien się teraz znajdować w Zbiorze Emeryka Hr. Czapskiego, cokolwiek zaś szczegółów o nim dostarcza nam archiwum główne koronne. Według świadectw tamże oblatowanych, okazuje się, iż w roku 1618 był w Wilnie złotnikiem i rzeźbiarzem na żelazie, którego sztukę i zręczność senat gdański zaświadczył (tam więc zapewne się uczył); Hieronim Wołłowicz mianuje go probierzem mennicy wileńskiej, zaś Krzysztof Naruszewicz podsk. w. lit. po śmierci Hanusza Sztypla mincmistrza wileńskiego 20 grudnia 1618 roku, zlecił ten urząd „Slachetnemu Janowi Trilnerowi złotarzowi Króla Jego Mści probierzowi i gysinsnejderowi (eisenschneider) wileńskiemu" i zaświadcza, że się do 31 marca 1620 r. przystojnie i wiernie zachował. W r. zaś 1623 znajdujemy go w Warszawie jako „przydanego od Jego K. Mci do Ich Mci pp. Comissarzów na próbowanie miniczych spraw naznaczonych."
Nr 57.
Racz. Nr 72. podobny
S. G. Popiersie królewicza Władysława w zbroi, bez kołnierza, na szyi order Złotego Runa, twarz z prawej strony, włosy krótko strzyżone, wąsy i brak zwykłej bródki hiszpańskiej, napis wokoło WLADISLAVS SIG D G P ET S PRI ELE M D MOS S SEV CER D
S. O. Obelisk na który skrzydlaty geniusz się wspina, u szczytu dwie gałązki palmowe na krzyż okolone wieńcem wawrzynu, u góry w obłokach cyfra IHS, a napis wpółkolu VEL SIC-ENITAR, jest to zupełnie to samo co Racz. Nr 72.
Średnica 0,044 i 0,037 m., z odlewu gipsowego pochodzącego z wiedeńskiego gabinetu.
Medal ten co do napisu jako i strony odwrotnej, tak jest zbliżony do Nr 72 w dziele Racz., iż oczywista że jeden z drugiego przerobionym został, na niniejszym jednak twarz młodociana bez bródki hiszpańskiej dowodzi, iż ten jest najwcześniejszym ze wszystkich. Czas wykonania tych medali nie może być oznaczonym, wykrycie epoki w której Władysław otrzymał order Złotego Runa, może nam być pomocnem. Istnieje podobny medal także owalny, ale znacznie mniejszy, gdzie napis położony równolegle do obelisku: VEL SIC ENITAR
Nr 58.
S. G. Popiersie w zbroi i płaszczu, na szyi order Złotego Runa, głowa odkryta, twarz z prawej strony, wokoło obwódka perłowa i napis: VLADISLAUS SIG D G PO ET SV P EL M D MOS Ż (etc).
S. O. To samo co i na poprzedzającym i napis tenże VEL SIC-ENITAR
Medal okrągły średnicy 0,039 m. Waga 22,5 gr. Brązowy lany w Zbiorze p. Iz z M Hr. St.
Oto piąty medal Królewicza Władysława z tą samą dewizą, niniejszy o ile z popiersia sądzić można, jest ze wszystkich najpóźniejszy. W ogóle są bardzo rzadkie i po większej części lane.
Nr 59.
Zag. Nr 307, Bandt. Nr 227.
S. G. Popiersie Króla z prawej strony, na głowie kapelusz okrągły, szuba futrem podbita i kryza wielka spuszczona, napis w dwóch otokach: SIGIS III D G RE PO MA-DVX LIT RVSS PRVSSIAE MASOVIAE-SAMG LIVON
S. O. Wielka tarcza cztero-polowa z orłami i pogoniami, na tej mała również czteropolowa z herbami szwedzkiemi i gockiemi, w której środku herb Wazów, wokoło reszta tytułów: NEC NON SVECORVM GOTOR VANDALORVM Q ETC REX
Średnica 0,043 m. Waga w złocie 34,8 grm. czyli 10 duk. Złoty bity w m Zb.
Niniejszy medal noszący tylko popiersie i tytuły królewskie, oraz herby Rzeczypospolitej, mógłby być uważanym za portugał, a jako taki opuszczonym w niniejszej publikacji. Zagórski nazywa go talarem medalowym, mając przed sobą okaz srebrny ze Zbioru Fr. Hr. P.; Bandtkie także go zamieścił i obadwaj autorowie zwracają, uwagę na zupełny brak herbu podskarbiego i znaków myncarskich. Zbierając już oddawna wiadomości o istniejących u nas pieniądzach, przyjęliśmy zasadę aby te tylko sztuki za takowe uważać, które w braku napisu mają liczbę wartości, lub herb podskarbiego, znaki myncarskie, cyfry miast i t. p. Cechy te bowiem wyraźnie ordynacjami menniczemi nakazywane były, aby wskazały kto za stosowanie się do przepisów jest odpowiedzialnym. Tutaj więc aby być ile możności dokładnym, wypada nam umieścić wszystkie inne sztuki, choćby nieraz z pozoru bardzo na pieniądze wyglądały, rozdział w tym względzie jest niezmiernie trudny i szkoda, ze dotychczasowi autorowie numizmatyczni nie starali się objąć całej rzeczy mennicznej w Polsce. Pisząc o każdem panowaniu, można było umieścić naprzód wiadomość o pieniądzach, na końcu o medalach, w środku zaś ugrupowałyby się sztuki, które są i jednem i drugiem jak np. liczne tak zwane donatywy, które Zagórski pomijał choć nosiły liczbę wartości (dukatów 2, 3, 4 i t. d.), Raczyński zaś ledwie o nich napomknął.
Nr 60.
Zag. Nr 306, Band. Nr 229.
S. G. Popiersie królewskie w zbroi i płaszczu, twarz z prawej strony, głowa odkryta, napis wokoło: +SIGISMVN 3 D G REX POLO MAG DVX LIT RVS PRVS MAS SAM LIVO &.
S. O. Wielka tarcza cztero-polowa z orłami i pogoniami, na tej również cztero-polowa z herbami Szwedzkiemi i Gockiemi, w środku herb Wazów, co razem 9 pól stanowi, napis wokoło: NEC NON SVECO GOTO WANDALORVMQ HAEREDITA REX.
Średnica 0,044 m. Z kopji galwan m. Zb.
W zbiorze po Fr. Hr. P. pozostałym, znajduje się ta sztuka wagi około 4 łutów w srebrze, uważaną więc była za talar podwójny, w Zbiorze Edw. Bar. Rastawieckiego znajduje się w złocie, co także nie przemawia zatem, iżby to miała być moneta.
Nr 61.
S. G. Popiersie Królewskie w zbroi, płaszczu i kołnierzu stojącym, twarz z prawej strony, głowa odkryta, napis wokoło: SIGISMVNDVS III D G POLONIE ET SVECIE REX M D LITV
S. O. Tarcza dziewięcio połowa jak wyżej, otoczona łańcuchem z zawieszonym u dołu orderem Złotego Runa, wokoło dalszy ciąg tytułów: RVSIE PRVSIE MAZOVIE SAMOGl LIVONIE ET C
Średnica 0.040 m. Waga w złocie 10 duk., fotogr. zdjęta z odc. cynf.
Order Złotego Runa wokoło herbów umieszczony, dowodzi iż medal ten po roku 1601 bitym został. Odcisk nadesłany mi został z Petersburga bez wskazania Zbioru.
Nr 62.
S. G. Popiersie Króla z prawej strony, w koronie, z kryzą stojącą w zbroi bogato rzeźbionej z przepaską, napis wokoło: SIGIS 3 D G REX POL ET SVET MAG DVX LIT RVS PRV.
S. O. Tarcza z herbem Gdańska przez dwóch Lwów trzymana, nad tern znak myncarski z głosek P. i K. złożony (Filip Kluewer), u dołu w odcinku rok 15- 99. Napis wokoło rozpoczyna się rączką sztylet trzymającą: EX AVRO SOLIDO REGIA CIVITAS GEDANENSI F F
Średnica 0,041 m. Exemplarz bity na korze brzozowej w m. Zb.
Vossberg nie zna tej donatywy, nie zdarzyło mi się też znaleść ją, gdziekolwiek w złotem odbiciu, lecz sądzę że powinna ważyć 10 duk., odpowiada zaś 5 duk. donatywie umieszczonej w dziele Racz. Nr 84.
Nr 63.
Vossberg Nr 632.
S. G. Uzbrojone i ukoronowane popiersie Króla z zarzuconym płaszczem i orderem Złotego Runa, twarz z prawej strony, kołnierz stojący; napis wokoło rozpoczynający i kończący się floresami: SlGISMVNDVS III D G REX POLONIAE MAG DVX LIT PRVSSIAE. Nad koroną drobniutko rok 1614, na guzie spinającym płaszcz również 1613, pod popiersiem zaś cyfra rzeźbiarza SA (Samuel Ammon).
S. O. Na owalnej tarczy przez dwóch lwów trzymanej, a gałęziami wawrzynu i palmy przykrytej, herb Gdańska. Napis wokoło rozpoczęty i skończony floresami: EX AVRO SOLIDO CIVITAS GEDANENSIS FIERI F Na ramieniu poprzecznem dolnego krzyża herbu Gdańska rok 1614, drugi raz na belce poziomej podstawy, trzeci pod nią, a czwarty u samego dołu. Na malutkiej tarczy kształtu serca przykrytej główką anioła umieszczony raz jeszcze herb miasta wraz ze lwami, zaś w ozdobach podstawy i obok nich na polu medalu znajduje się raz cyfra myncarza S-B (Stanisław Boerman), a trzy razy cyfra rzeźbiarza S-A. Ażeby to wszystko odkryć, pisze Lengnich, potrzeba dobrego i dobrze uzbrojonego oka, o ileż ostrzejszy musiał być wzrok samego artysty.
Średnica 0,042 m. Waga w zlocie 17,5 grm., bywają takie po 8 i pół, 8,6 duk. oraz srebrne. Zloty bity w m. Zb.
Nr 64.
Vossberg Nr 631.
S. G. Popiersie Króla ukoronowane, w zbroi i płaszczu, z przewieszonym łańcuchem orderu Złotego Runa, kołnierz stojący, twarz z prawej strony; napis wokoło rozpoczynający i kończący się floresami: SIGISMVNDVS III D G REX POLON ET SVEC MAG DVX LIT RVS PRVSSIAE Pod popiersiem rok 1613, wokoło guza spinającego płaszcz na ramieniu głoski AVKH, pod ramieniem zaś S. Vossberg nadmienia, iż się tam znajduje SA, czego na moim doskonale zachowanym okazie dopatrzyć nie mogę.
S. O. Tarcza owalna przez dwóch lwów trzymana, z herbem Gdańska, ponad tem głowa anioła ze spuszczonemi skrzydłami, napis wokoło: EX AVRO SOLIDO REGIA ClVITAS GEDANENSIS F F To jest wszystko co się na pierwszy rzut oka spostrzega, po bliższem rozpatrzeniu się, zwłaszcza uzbrojonem okiem, znajduje się naprzód u góry we floresach przedzielających pismo, dwóch aniołków wieniec trzymających, pod głową anioła w polu medalu B-B, a jeszcze cokolwiek niżej przy samych ozdobach tarczy S-A. W ramionach krzyżów h. Gdańska stanowiących, wypisano w górnym CHARITAS i VERITAS, w dolnym IVSTITIA i HONNOR (sic). W ozdobnej podstawie na której tarcza i lwy są pomieszczone, znajduje się w środku mała tarcza kształtu serca z okrętem trzymasztowym (dawnem godłem Gdańska), po bokach na poziomej belce PATIENTIA i CONCORDIA zaś w obwodzie tarczy sercowej pomiędzy ozdobami dwa razy głoski S-A i jeszcze raz powyżej na polu medalu. - Pomiędzy belką poprzeczną a festonami rok 16-14, i to samo u samego dołu, nareszcie w zakończeniu dolnem podstawy łapa niedźwiedzia (znak myncarza który na pieniądzach gdańskich od 1608 do 1618 znajdujemy). Oprócz rozlicznych jeszcze ozdób, znajdują się na pod stawie dwa jeduorożce i dwa żurawie.
Średnica 0,046 m Waga wzlocie 35 grm,10 duk. Złoty bity w m Zb
Nr 65.
S. G. Zupełnie tego samego stępia co poprzedzająca donatywa.
S. O. Herb Gdańska przez lwów trzymany w podobnym układzie jak na poprzedzającym, jednakże tarcza herbowa u dołu zwężona, skrzydła anioła poziomo rozpostarte, napis ten sam, tylko przed EX brak punktu; w ozdobach zaś u góry pomiędzy pismem, niema aniołków lecz głoski AV-HK, te same co na guzie płaszcz królewski
spinającym. Drobnych szczegółów dla zniszczenia orginału do patrzyć nie podobna, rok jest także w tem samem miejscu, ale ostatniej liczby rozpoznać nie można, głoski jednak rzeźbiarza S-A są wyraźne w miejscach, gdzie na poprzednim medalu znajdują się ptaki. (Na niniejszym exemplarzu zabobonni żydzi zniszczyli poprzeczne ramiona krzyżów, a nawet nie ścierpieli malutkiego krzyża na koronie królewskiej).
Średnica 0,047 m. Waga w złocie 34,5 grm., czyli cokolwiek mniej jak 10 duk., złoty bity w Zbiorze p. Iz. z M. Hr. Starzeńskiej.
Z dwóch tych donatyw gdańskich, druga nie była dotąd znaną, zadziwia w nich dokładne odrobienie i wykończenie do najdrobniejszych szczegółów. Zdaje się iż głoski S-A oznaczają rzeźbiarza Samuela Ammona, który od roku 1614 do 1621 w Gdańsku się znajdował, do kogoby się odnosiły inne głoski, dotychczas nie wiadomo. Zręczny ten artysta którego pracę odznaczają drobniutko powtórzone daty i cyfry mennicze, wykonywał takoż stemple do monet Gdańskich, a mianowicie do Ortów z lat 1615 do 1621, na których stale po jednej i drugiej stronie cyfra jego się znajduje, zjawia się później jeszcze na orcie 1624 r. ale tylko z strony odwrotnej, być więc może iż przez niego dawniej rozpoczęty stępel użyto. Na dukatach z roku 1614 i 19, także jego cyfrę znajduję, ale tak drobną, że nawet uwagi bacznego na wszystko Vossberga uszła: Znakomitą nietylko drobiazgowem wykończeniem pracą tegoż artysty, są donatywy koronne, z których jedna wagi 30 do 100 dukatów zamieszczona w Racz. pod Nr 78, dwie mniejsze zamieszczone jako talary podwójne medalowe w Zag. Nr 322 i 323. Także medal gdański Racz. Nr 83 (złoty, wagi 30 dukatów, bity stęplem w zbiorze po Fr. Hr. Potockim) oraz medal przedstawiający po jednej króla, po drugiej stronie Konstancję Austrjaczkę Racz. Nr 70.
Nr 66.
Vossberg Nr 634.
S. G. Popiersie królewskie z prawej strony w koronie, zbroi, płaszczu i orderem Złotego Runa na szyi zawieszonym, napis wokoło: SIGlSMUND III D G REX POL M D L R PRUSSIAE, u góry nad koroną drobniutko rok 1617 pod ramieniem S A (Samuel Ammon).
S. O. Na ozdobnych arabeskach tarcza z herbem Gdańska przez dwóch lwów trzymana, nad tem gałązki palmowe i wawrzynu, w arabeskach u dołu głoski EV-KK, poniżej D-C (Daniel Clüver który w tym roku objął gdańską mennicę) na samym dole 16-17 drobniutko ten sam rok ma być według Vossberga u góry powtórzonym, ale go dojrzeć nie mogliśmy. Napis wokoło: EX AURO SOLIDO CIVITAS GEDANENSIS F F
Średnica 0,033 m Waga w złocie 13,6 grm. czyli 4 duk., bity złoty w Zb. p. Iz. Hr. St. i w Zb. gdańs. gimnazjum.
W gdańskiem gimnazjum znajduje się także mniejsza donatywa wagi 3 duk. tegoż roku, wyobrażona w dziele Racz. wyd. II Nr 84a.
Nr 67.
S. G. Popiersie Króla z prawej strony, w koronie i zbroi, order Złotego Runa na szyi zawieszony, napis wokoło: SIGIS III D G REX POL M D L R PRVSSIA E 1619, obok Złotego Runa S-A
S. O. Herb miasta Gdańska w ozdobnej tarczy przez dwóch lwów trzymanej, rok 16-19 u góry, oraz w ozdobnej podstawie powtórzony, pod nogami lwów głoski S-B Napis wokoło: EX AVRO SOLIDO CIVITAS GEDANENSIS F F We floresach napis przedzielających u góry jeszcze głoski EV-KK.
Średnica 0,027 m Waga w złocie 5,2 grm. czyli 1 i pół duk. Złoty bity w m. Zb
Vossberg Nr 638 zamieszcza wiadomość o podobnej donatywie, w której punkta między głoskami odmiennie rozłożone i brak głosek S.B. na S. O., oznaczają one Stanisława Berman, zarządzającego mennicą gdańską; znajdujemy jego głoski z małemi przerwami do roku 1635 włącznie, na pieniądzach tego miasta.
Nr 68.
Vossberg Nr 640
S. G. Popiersie Króla z prawej strony w koronie, zbroi i płaszczu, z orderem Złotego Runa i kryzą stojącą, napis wokoło: SIGIS III D G REX POL M D LIT RVS PRVS
S. O. Na ozdobnej podstawie herb miasta Gdańska przez lwów trzymany, u góry rok 16-31, u dołu głoski S-B. Napis wokoło EX AVRO SOLIDO CIVITAS GEDANENSIS F F
Średnica 0,027 m. Waga w złocie 6,9 grm czyli 2 duk., zloty bity w m. Zbiorze.
U Vossberga mała różnica w punktach.