Brakteaty z wyobrażeniem przefliniotów martwich

1. Słupek u dołu rozdwojony, po każdej jego stronie kulka. Waga 0,130 gm. próba 8*), znaleziono sztuk 8.  

2. Trzy w końcach rozszerzone pręty, schodzą, się we środku i tworzą coś podobnego do gotyckiego T. — Yossb. Str. 11 wspomina, że rycerze nie przyjęci w zupełności do Zakonu Krzyżackiego, nosili pół krzyża w podobnym do niniejszego kształcie, nazywano ich Halbbruder. Waga 0,140 gm., próba 12, znal. 4. 

3. Na poziomej podstawie, słupek prostopadły, podparty skośnemi pasierbami. W każdym z przedziałów których jest trzy, po kulce. Waga 0,225 gm., próba 11, znal. 4. 

4. Czworokąt w rogach kulkami zakończony, a także w górnem i dolnem polu ślad kulki, w środku linia przekątna. Podobny Band. LXI, także Yossb. 73. Waga 0,165 gm., próba 10, znal. 1. 

5. Krzyż składający się z dwóch cienkich prętów.

6. Takiż Krzyż którego ramiona w końcach rozszerzone, jak w Krzyżu Maltańskim. Podobny, Stroncz: T. 105, Vossb. 54, — 58. Waga od 0,175 do 270 gm., próba 7, znaleziono obu tych odmian oraz kilku drobniejszych, razem 70. 

7. Krzyż którego każde ramię obwiedzione łukiem, co tworzy ozdobę taka, jaka otacza głoski K, L lub W na kwartnikach i denarach Ruskich: Kaźmierza W. Ludwika i Władysł. Opolczyka p. Band. 9 i następne. Waga 0,125 gm., próba 11, znal. 1. 

8. Krzyż którego końce bardzo rozszerzone i rozdwojone. Grotę w piśmie Numizmatycznem Munzstudien 1855 poszyt I tab. 8., podaje rysunek podobnegoż pieniążka a także i innych które się w Wieleniu znalazły jako to naszych: Nr. 17, 51, 234, 266, 271, 273, 280. — Szkoda tylko że bliższe szczegóły wykopaliska dotyczące, nie są mu wiadome, ma ono pochodzić podobno z pod Hawelberga miasteczka w Rejencyi Poczdamskiej, nawet liczba sztuk znalezionych nie została mu doniesioną. — Powiada więc tylko, że pochodzą ze środka XIII w. — Waga 0,100 gm., pró ba 12, znal. 1.

9. Krzyż którego końce oblamowane listwą w kąty proste się załamującą, lepiej niż zwykłe wykonany. Waga 0,212 gm., próba 10, znal. 1. 

10. Krzyż w którego jednym rogu kulka czy też gwiazdka, podobny z kulką Vossb. 54. Waga 0,136 gm., próba 6, znal. 

11. Krzyż z dwóch równych prętów złożony, z kulkami we wszystkich czterech polach. Waga 0,087 gm., próba 12, znal. 1.

12. Krzyż z końcami rozszerzonemi i kulkami w polach. Typ ten jakoteż i powyższa odmiana jego, niezmiernie często w Numizmatyce Polskiej się natrafia od Bolesława Chrobrego począwszy, za następnych Xiążąt nabiera delikatniejszych i ozdobniejszych kształtów, tutaj znajdujemy go znów w jego dawnej prostocie. —  Znajduje się także wyrzeźbiony na kamieniach w kościół N. M. Panny w Inowrocławiu wmurowanych p. Przyjaciel Ludu. Wyobr. Vossb. 46 i 47. Waga 0,125 gm., próba 11, znal. 1.

13. Krzyż z rozszerzonemi końcami, w czterach polach po gwiazdce, większy od poprzednich i bardzo cienki. Waga 0,136 gm., próba 11, znal. 1.

14. Takiż to samo niniejszy. Waga 0,140 gm., próba 13 znal. 1. 

15. Na gwiaździe Krzyż, jak w herbie Denis. Waga 0,158 gm., próba 11, znal. 1.

16. Nad pół księżycem rogami do góry zwróconym, krzyż; jak wh. Szeliga v. Radult wspomnianym jeszcze przez Długosza. — Podobne wyobrażenie znajdujemy na kwartnikach Henryka Xięcia Głogowskiego i Poznańskiego iz tego powodu pieniążek ten i jemu podobne już za Szląskie poczytane zostały. Waga 0,141 gm., próba 10, znal. 1. 

16a. Podobny lecz cokolwiek mniejszy, a na obu rogach księżyca gwiazdki, podobne gwiazdki i na Szląskich kwartnikach widzieć można. Znany jest już ze Szląskich wykopalisk. Waga 0,171 gm., próba 14, znal. 1.

17. Podobne wyobrażenie, tylko krzyż cienkim prętem na półksiężycu wsparty, aw czterech rogach małe kulki. Vossb. 44 i 45 zamieścił rysunki brakteatów podobnych do tego i poprzednich dwóch, radby jednakże półksiężyce uważać za łódki i przypisać miastu Me mel, które ma w herbie krzyż na łodzi. — Daleko one jednak bardziej zbliżają, się do Szląskich. Znalezione także pod Hawelbergiem p. Nr. 8. Waga 0,174 gm., próba 12, znal. 1.

18. Krzyż na dłuższej podstawie, po bokach półksiężyce rogami odwrócone. Waga 0,155 gm., próba 9, znal. 5. 

19. Takiż krzyż, po jego prawej półksiężyc rogami kuniemu zwrócony, po lewej gwiazda. Waga 0,183 gm., próba 9, znal. 1. 

20. Krzyż którego podstawa rozdwojona. Waga 0,165 gm., próba 12, znal. 2. 

21. Takiż krzyż mający na końcach ramion kulki iw łuku także kulkę. Waga 0,135 gm., próba 9, znal. 2.

22. Takiż krzyż mający po każdej stronie iw łuku, kulkę. Waga 0,140 gm., próba 10, znal. 2. 23. la kiż krzyż, w łuku gwiazda, az każdej strony po kulce. Stroncz. T. 108. Yossb. 99. Waga 0,225 gm., próba 9, znal. 82. 

24. Krzyż w którego jednym rogu gwiazda, aw drugim przeciwległym półksiężyc rogami na zewnątrz obrócony. 

25. Takiż sam, ale krzyż nieco większy i ramiona w końcu rozszerzone. 

26. Takiż sam, ramiona w końcu zaokrąglone. — Tych trzech odmian znaleziono w Wieleniu najwięcej, o 113 sztuk. Znany już był Stroncz. T. 106. Vossb. 50, 51, 52. Band. LXII. Waga 0,188 gm., próba 10.

27. Krzyż którego ramiona kulkami zakończone, a podstawa rozdwojona, nad nim potrójny łuk, którego załamania w rogi górne krzyża wchodzą; w polach przez łuki utworzonych po kulce. Waga 0,183 gm., próba 8, znal. 3. 

28. Krzyż długi którego ramiona kulkami zakończone, po lewej stronie gwiazda, po prawej rozwija się proporzec. Waga 0,145 gm., próba 13, znal. 4.

29. Krzyż podwójny tak zwany patryarchalny, taki sam jaki wiekiem później zamieszczono na tarczy pogoni litewskiej, a w półtora wieku za Kaźmierza Jagiellończyka na półgroszkach Toruńskich, jako część tej pogoni. Wielu Numizmatyków uważało te brakteaty za Toruńskie i to najbłędniej, gdyż na żadnej dawniejszej pieczęci tego miasta krzyża patryalchalnego nie ma. Vossb. 38. Waga 0,149 gm, próba 9, znal. 1. 

30. Pod dwoma łukami po krzyżu, w odcinku górnym kulka na środkowym pręcie, który u dołu rozdwojony. 

31. Podobny, tylko wyrób kształtniejszy, a pręt środkowy krzyżem u góry się kończy. Stroncz. Typ. 109, uważa tę monetę za prywatną; Vossb. 39, który w każdym krzyżu upatruje Krzyżaków znamię, tymże go przypisuje; my nie widzimy dla czego by ona, równie słusznie, Biskupom przyznaną być nie mogła. Waga 0,225 gm., próba 8, znal. 31. 

32. Gwiazda o 5 promieniach bardzo grubo wyrobiona; h. Piatyróg. Waga 0,154 gm., próba 10, znal. 10. 

33. Gwiazda o 6 promieniach. Waga 0,098 gm., próba 12, znal. 1. 

34. Takaż gwiazda, ale na końcu każdego promienia kulka. Waga 0,138 gm., próba 8, znal. 11. 

35. Gwiazda o ośmiu promieniach, h. Sternberg, wspomniany przez Długosza. Zewnętrzny otok promieniowany, czego na Brakteatach dotąd za Polskie uważanych, nie widać. Kohne Zeitschr. T. Y tab. IX, 8, daje rysunek naszego brakteata o 6 promieniach Nr. 33 i przypisuje ją miastu Perleberg w Marchii Brandeburskiej, które ma właśnie gwiazdę o ośmiu promieniach i tem chętniej zapewne przyjmie tego, który i tak pozoru Polskiego nie ma. Waga 0,122 gm., próba 7, znal. 5.

36. Nad półksiężycem do góry rogami obróconym gwiazda o 5 promieniach; h. Leliwa wspomniany przez Długosza. 

37. Takiż, ale gwiazda o 6 promieniach. 

37a. Takiż, z gwiazdą o 8 promieniach. Z powodu iż herb ten równie, jak Szeliga, powtarza się na Kwartnikach Henryka X. Głogowskiego i innych Szląskich, brakteaty te powszechnie za Szląskie są uważane. Znajdywałem je też dawniej w wykopaliskach Szląskich bardzo licznie. - Starodawne miasto na północ Wrocławia położone, dawniej Lissaw, Leisna, teraz Mark-Lissa zwane, ma takąż Leliwę w herbie. Waga 0,160 gm., próba 8, znal. razem 21. 

38. Na trójkątnej tarczy gwiazda o 6 promieniach. Vossb. 36; podaje on jeszcze trzy drobne odmiany tegoż Typu, odróżniające się kulkami w około tarczy i przypisuje je Michałowi Kuchmeister v. Sternberg W. Mistrzowi Krzyżackiemu który zawiadywał Zakonem od 1414 do 1422! Z tego widać, jak niebezpiecznie jest według samego podobieństwa herbów wyrokować, gdy tak znakomity Numizmatyk, o przeszło wiek jeden mógł się omylić. Waga 0,124 gm., próba 7, znal. 12. 

39. Pastorał w prawą stronę obrócony, po obu stronach jego, kulka.

39a. Toż samo, tylko Pastorał av drugą stronę zwrócony, znaleziono po jednym z każdej odmiany. Waga 0,138 gm., próba 9. 

40. Pastorał którego rękojeść tworzy krzyż. Przedstawienie podobne znajdujemy na pieniążkach XI w. przypisywanych dość śmiało Kaźmierzowi Mnichowi; Stroncz T. 13. Waga 0,155 gm., próba 12, znal. 1. 

41. Pastorał w lewą stronę obrócony stojący na łuku, z prawej jego strony księżyc rogami ku niemu zwrócony, z lewej gwiazda. Tego i powyższych typów z pastorałem tak mało znaleziono, iż na zasadzie ilości trudno utrzymywać że to są pieniądze którego z Polskich Biskupów, nadmieniam wszakże iż ich Vossberg nie znał, albo za Krzyżackie nie uważał. W aga 0,219 gm., próba 7, znal. 6.

42. Krzyż którego jedno ramię w strzałę zakończone a przeciwległe cokolwiek rozdwojone. Waga 0,092 gm., próba 12, znal. 1. 

43. To samo tylko cokolwiek większe, podobne to bardzo do h. Kościesza, o którym już Długosz wspomina. Waga 0,140 gm., próba 9, znal. obu odmian 10. 

44. Strzała krzyżująca się z prętem na którego obu końcach luki. Waga 0,142 gm., próba 8, znal. 1. 

45. Na trójgraniastej tarczy krzyż, nad nią gwiazda. Podobne podaje Vossb. od Nr. 8 do 32 w rozlicznych odmianach, ale żadnego tam nie ma z gwiazdą nad tarczą. Waga 0,115 gm., próba 8, znal. 1. 

46. Na takiejże tarczy krzyż a nad nią krzyżyk, po bokach tarczy kulki. Band. LXIV, Vossb. 19. Obie te sztuki niewątpliwie Krzyżackie rzadkimi są gośćmi w naszem wykopalisku. Waga 0,175 gm., próba 11, znal. 1. 

47. Na trójgraniastej tarczy lilija, z obu stron po 4 kropki. Waga 0,178 próba 13, znal. 1.

48. Miecz krótki, rowek (Blutrinne) w nim przerwany. Waga 0,130 gm., próba 9, znal 2. 

49. Takiż miecz z rowkiem nieprzerwanym, po prawej jego półksiężyc rogami odwrócony, po lewej 4 lub 5 kulek w krzyż ułożonych. Vossb. podaje na Str. 5 pieczęć rycerzy Dobrzyńskich: miecz nad którym gwiazda i kawalerów mieczowych Inflantskich: miecz nad którym krzyż. Waga 0,142 gm., próba 9, znal. 25.

50. Hełm z lewej strony o sześciu stojących piórach, w około niego zdaje się wieniec w miejscu zwykłego wypukłego obwodu. Podobny hełm znajdnje się na wielu Polskich i Szląskich pieczęciach i na kilku Szląskich pieniążkach oraz na nie wydanym jeszcze denarku XIV w. niewątpliwie Polskim. Znakomity Berliński Numizmatyk p. Dannenberg uważa go jednak za monetę miasta Elrich w Hrabstwie Stolberg i pokazywał nam nawet bardzo podobne z wyraźnemi głoskami gotyckiemi E. L. Waga 0,273 gm., próba 14, znal. 1. 51. Z kilkunastu kulek, ułożone coś podobnego do hełmu, w którego środku krzyż. Przed 25 laty znalazłem kilka takich samych na Szląsku. Znalazł się także pod Hawelbergiem p. Nr. 8. Vossb. Tab. XIII, 5 podaje pieczęć Komtura Balgi z podobnym hełmem. Waga 0,163 gm., próba 14, znal. 2. 

52. Korona bardzo prostego wyrobu, skrajne pręty zakończone kulkami, w środku krzyż także z kulek. Podobny Stroncz. T. 103. Waga 0,211 gm., próba 10, znal. 14.

53. Korona z krzyżem w pośrodku obok którego 2 kulki. Waga 0,180 gm., próba 10, znal. 2. 54. Korona daleko staranniej wykonana przypominająca swym kształtem zamieszczone na groszach Czeskich i Krakowskich. Waga 0,151 gm., próba 9, znal. 1. 

55. Korona mająca skrajne pręty liściate, aw środku krzyż wyniosły. Podobne Band. LV, Stroncz. T. 103d. AVaga 0,192 gm., próba 11, znal. 44. 

56. Korona z trzech obok siebie stojących lilij utworzona pomiędzy niemi dwukropki. Waga 0,167 gm., próba 9, znal. 1. 

56a. Korona której skrajne liście mocno ku środkowi są wgięte. Waga 0,188 gm., próba 13, znal. 1. 

56b. Korona z krzyżem w pośrodku a bokami na zewnątrz mocno wygiętemi, u dołu kulka. Waga 0,220 gm., próba 12, znal. 1.

57. Korona z krzyżem, a pod nią gwiazda. Vossb. zamieścił od 83 do 91 włącznie, brakteaty z koronami w rozlicznych odmianach. Nie pojmujemy jak mógł, ten rzeczywiście znakomity Numizmatyk, mając pod bokiem koronę Polską przyznawać wszystkie te pieniążki Krzyżakom którzy przecież podówczas korony jeszcze nie nosili. Wprawdzie pomiędzy chorągwiami zdobytemi na Krzyżakach pod Grunwaldem, była jedna starego Królewca z koroną, ale ta miała pod spodem krzyż; także pieczęć Królewca sekretna z 1454 roku, ma koronę z gwiazdą u góry i u dołu; ale Vossb. żadnej odmiany nawet z jedną gwiazdą nie znał. — W Pieniądzach Piastów wszystkie brakteaty z koroną mają nadpis: Władysław Łokietek', sądziliśmy iż dziś wypadałoby co najmniej dodać i Przemysław II. — Uważalibyśmy ten dodatek zatem potrzebniejszy, że zamieszczone na poprzedniej tablicy pieniążki: Przemysława II i Leszka Czarnego T. 94 i 97 okazały się z pewnością zmyślonemi. Kapituła Krakowska pieczętowała się podobnąż koroną. Waga 0,215 gm., próba 8, znal. 3.

58. Klucz w prawo skierowany, po lewej jego stronie 4 kulki w krzyż ułożone. Jest to dawny Polski przez Długosza wspomniany h. Jasieńczyk, jest także herbem Hanzeatyckiego miasta Bremy, ale zdaje się że nasz Brakteat nie z tak daleka przychodzi. Podobny Vossb. 100. —  Między chorągwiami zdobytemi na Krzyżakach była jedna z takimże kluczem thesaurarii ordinis. Pieczęć podskarbiego Krzyżackiego z r. 1343 przedstawia rękę klucz trzymającą Vossb. Tab. I, 5, cztery kulki na naszym brakteacie w tern samem wypadają miejscu co ręka na pieczęci. — Vossb. Tab. III 100, daje brakteat z kluczem odmiennego kształtu pomiędzy dwiema gwiazdami i przypisuje go miastu Heli nad morzem Baltyckiem. Waga 0,142 próba 12, znal. 1. 

59. Koło o 6 sprychach, na obręczy 6 gwoździ. Herman Balk założył na miejscu dawnego pogańskiego grodu zwanego Radzyń v. Radzin, twierdzę Krzyżacką i miasto, które nazwano Reden i dano mu za herb koło (Rad) Vossb. XIII, 4, koło jest także herbem Arcybiskupstwa Mogunckiego. Waga 0,155 gm., próba 10, znal. 5.

60. Kotwica. Długosz w swym herbarzu pisze Kothphicza v. Stumberg. Waga 0,180 gm., próba 13, znal. 3. 

61. Głoska A gotycka, nad nią gwiazda. Waga 0,162 gm., próba 9, znal. 6. 

62. Takież A przekreślone, nad tem klin, co razem z górną laską głoski, tworzy jakby 3 ramiona krzyża. Waga 0,156 gm., próba 9, znal. 2. 

63. Takież A większe i nie przekreślone. Waga 0,161 gm., próba 9, znal. 6.

64. Głoska R. W Pieniądzach Piastów znajdujemy już B, C i V tu przybywa A i R, oprócz tego znamy G (Głogowa) M (Münsterberg) S (Sorau) T (Trzebnica) wszystko miasta Szląskie-Głoski B, C i V nasi autorowie czytają, Bolesław, Konrad i Wacław X. Mazowieccy, Vossberg znów czyta Bertolda Biskupa, Konrada v. Jungingen i Ulryka. Nam się wszystkie te domysły zdają przedwczesne, za mało mamy dotąd danych, by je potwierdzać lub zbijać można. — Waga 0,125 próba 12, znal. 1. 

64a. Wyobrażenie podobne do W lub M, środkowy pręt ozdobiony trzema kulkami tworzącemi krzyż. — Waga 0,172 gm., próba 9, znal. 1.