OD DAWNEJ SKRZYNI DO NOWOCZESNEJ SZAFY

Z CYKLU „CZASY I MEBLE"

Technika stolarska, począwszy od najprostszych, a skończywszy na najbardziej skomplikowanych połączeniach drewna, znana była już Egipcjanom. Nie dziw więc, że pewien typ szafy spotykamy u nich na odnalezionych wizerunkach :). Mimo tych sporadycznych wypadków można śmiało twierdzić, żew stosunku do sprzętów innych, jakie kultura mieszkaniowa wytworzyła, szafa słusznie uchodzi za młodszy twór, niż otaczające ją często meble. Twierdzenie to, ma tem większe uzasadnienie w stosunku do naszego kraju i wogóle rozwoju stolarstwa w Polsce. U nas później, niż gdziekolwiek indziej zaczęło się rozwijać meblarstwo. Swiadczą o tem przepisy wyzwolinowe, wydane za panowania Jana Kazimierza, które mówią tylko o dwu sztukach wyzwolinowych, jakie kandydat miał wykonać, a mianowicie : o skrzyni i stole. Stało się to niewątpliwie dlatego przedewszystkiem, że inne były potrzeby naszych przodków, niż dziś żyjących ich potomków. Ich fałdziste i bufiaste, a przytem prawie zawsze z grubych materyj wykonane odzienia, niekoniecznie musiały wisieć, by się nie zmiąć. Leżenie i tak im wiele nie szkodziło. Oprócz tego budownictwo świeckie zwłaszcza mieszczańskie, jakkolwiek stawiało, wysokie domy nieraz o wielu piątrach, to jednak pokoje były niskie. Natomiast budowa dworków wiejskich nie szła bynajmniej w kierunku pionowym wzwyż, ale raczej rozpościerała się na płaszczyznach poziomych, z powodu wielkich obszarów jakiemi wówczas dysponowano. Stąd niskie mieszkania, w których na garderobę jako schowki, służyły skrzynie.

Nazwa tychże pochodzi od słowa włoskiego “scrigno“, które wzięło swój początek od łacińskiego wyrazu “scrinia“ albo,,scrinium“, co dowodzi, iż skrzynie przyszły do Polski z Italji. To też do czasu średniowiecza po s ług iwa no się skrzynią, jako niezbędnym sprzętem w umeblowaniu komnat i izb. W czasach gotyku spotykamy się już w kościołach ze skrzyniami nie otwierającemi się od góry, lecz mającemi dwoje drzwi od frontu. Są to napewno pr o to typy dzisiejszych szaf. Wiadomo jednak, że już od początku XVII w. (o ile nie wcześniej) sprowadzano od nas bogato rzeźbione szafy gdańskie, ale era szybkiego tempa rozwoju tej gałęzi sztuki stolarskiej w Polsce, datuje się prawdopodobnie od Augusta II Sasa (1697-1733). Do tej bowiem pory, skromne nad wyraz było umeblowanie szlachty, a więci mieszczan, nie mówiąc już o chłopach. Przeciwieństwem tej epoki są czasy Augusta III, za którego to panował już wykwint i przepych w urządzaniu mieszkań. Graniczyło to nawet ze zbytkiem, jaki zresztą za tego króla w wielu dziedzinach życia zapanował. O tem ważnem i obchodzącem nas tutaj zagadnieniu, odnoszącem się do stolarstwa, pisze ksiądz Kitowicz 2): „Wymyślano kanapy i krzesła ze skóry pozłocistej w różne floresy. Potem nastąpiły krzesła plecione w kratkę (wyplatane trzciną), z brzegami i nogami drewnianemi; potem nastąpiły stoliki różne składane, biurka, kantorki i szafy rozmaitych wielkości i kształtów, jedne lakierowane pokostem chińskim odmiennem od tego, które składało korpus, do lustra i gładkości szkła, seidwasserem napuszczone i potem suknem, skrzypiem i wiórem stolarskim, aż do gorącości tarte i tak błysku nabierające". 

Z powodu dużego zapotrzebowania sprzętów zaczęła się pomnażać i liczba stolarzy, tak, jak to jest dziś z radjotechnikami. Do uszlachetnienia sztuki meblarskiej przyczynili się nietylko sprowadzani rzemieślnicy, ale iwędrówki krajowych sił zagranicę. Rozpowszechnianiu się szafy w innych krajach stało znów na przeszkodzie ustawodawstwo podatkowe, co miało miejsce w Anglji i Portugalji3). Kiedy minęły wieki ascezy, w których wszystko co człowiek posiadał było przemijającą marnością wobec wielkiego celu zdążania do Boga, a przyszedł czas renesansu, nastąpiła reakcja. Teraz zaczęto zwracać uwagę na sztukę świecką przystosowaną do codziennego życia i wygód ciała. 

Szafa obecnie bez dodania jej przymiotnika nie oznacza jeszcze właściwości przeznaczenia, do jakiego została zbudowana. Albowiem z postępem cywilizacji wytworzyła się taka galerja różnych odmian szaf, że wymieniając rzeczownik musimy koniecznie dodać i przymiotnik, jeśli chcemy, ażeby wiedziano o jakiej szafie jest mowa. Ponieważ mamy przystosowane szafy do sypialni, przedpokoju, szafy na bieliznę, inaczej bieliźniarkami zwane, potem szafy na broń lub książki, czy też na srebro, ozdobną porcelanę i wiele innych, więc określenie powyższe jest konieczne. Inny typ szafy mamy w urządzeniach sklepowych, często z przesuwanemi drzwiami. Wreszcie szafy biurowe na akta z żaluzjami drewnianemi. W końcu powszechne są dziś szafy lekarskie i na przyrządy do badań fizykalnych, oraz po muzeach na minerały i okazy zoologiczne, tudzież rozmaite przedmioty zabytkowe. Z przeznaczenia szaf, zarówno do przechowywania rzeczy codziennego użytku służących, jak i innych zaspakajających kulturalne lub naukowe potrzeby ludzkości, wynikła rozmaitość kształtów i wymiarów. Muszą one być uwzględniane wraz z wszelkiemi wymaganiami zamawiającego. Mimo to są pewne typy szaf masowo fabrykowane, nawet dla pierwszorzędnych składów meblowych, mające nie wiele różniące się między sobą wymiary, które są mniej więcej ustalone. (Na tem polega masowa produkcja). Do takich przedewszystkiem należą szafy do sypialni, które zależnie od stylu mogą tu i ówdzie wykazywać pewne odchylenia od przyjętych wymiarów, jako, że żadne z nich za absolutne nie mogą być uważane, ze znanych już powodów. Przeciętna szafa do sypialni dość wygodna ma około 200 cm wysokości, 120 cm szerokości i 55-60 cm głębokości. W płytszej szafie trudno jest wieszać garderobę na drewnianych ramiączkach równolegle do boków. Wieszanie ubrań zwłaszcza marynarek frontem do drzwi jest nieekonomiczne, o ile chodzi o wyzyskanie przestrzeni, ale io to, by nie miąć garderoby. Szafy większe od przeciętnych wykonywane są przeważnie do rozbierania, jako łatwo przenośne i bez porównania wygodniejsze. Ma to również duże znaczenie przy wykonywaniu przez stolarza, któremu stosunkowo nie wiele miejsca zajmują przez cały przeciąg pracy. Są i inne jeszcze szafy, których poszczególne dla siebie zamknięte całości zestawia się razem na miejscu. Dla uzyskania miejsca zamiast drzwi do otwierania, poczęto stosować drzwi przesuwane, ale wtedy szafa cała naraz nigdy nie może być otwarta. 

W nowoczesnych budynkach umieszcza się szafy w ścianiach tak, że drzwi tylko są widoczne, nie zaś cały plastyczny sześciobok. Nie dowodzi to jeszcze przejścia do innego sprzętu, mającego zastąpić dzisiejszą szafę. Różni się tylko tem, że nie zabiera tyle miejsca w pokoju. Z tegfo prowizorycznego wyliczenia okazuje się, że szafa jest niby uniwersalnym meblem naszych czasów. Dominujące stanowisko, jakie zajmuje niełatwo chyba utraci na rzecz przyszłego jakiegoś sprzętu, którego koncepcję kultura mieszkaniowa i cywilizacja mogą niezawodnie kiedyś w przyszłości wytworzyć. 

Marjan Padechowicz.